BoshqaruvTahlili JumaevaG. doc


Download 0.79 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/70
Sana19.10.2023
Hajmi0.79 Mb.
#1709669
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   70
Bog'liq
portal.guldu.uz-Бошкарув тахлили

а 
т 
к 
и 
ч 
л 
а 
р 
 
 
т 
и 
з 
и 
м 
и 
 
 
 
Шу сабабли корхоналарда товар-моддий бойликлар харакати 
устидан назорат урнатишда, уларнинг сарфланишини доимий равишда 
текшириб бориш алохида урин тутади. Айнан ана шу боскичда конун 
бузилиши холлари куп учрайди. Шунинг учун бундай фактлар 
хужаликнинг ва юкори ташкилотлар назорат ходимлари томонидан 
утказиладиган текширишда уз вактида аникланиши хамда чора 
курилиши лозим.
Товар-моддий бойликлар сарфланишининг конунийлиги ва бу 
операцияларининг тугри расмийлаштирилишини урганишда моддий 
бойликларнинг хар бир тури ва гурухини алохида йуналишлар буйича 
олиб бориш керак. 
Корхона ходимларига моддий бойликлар олиш учун ишонч когози 
бериш хам катъий белгиланган тартибида амалга оширилиши лозим. 
Ишонч когозларини бериш ва улардан фойдаланишни назорат килишда 
корхонада ишонч когозлари бериш журналининг юритилиши, ишонч 
когозларининг махсус тасдикланган формада эканлиги, бу ишлар 
буйича хисобот бериш тартибининг сакланиши текширилади. Ишлнч 
когозлари рахбари ва бош бухгалтер имзоси билан ходимларга товар-
моддий бойлмкларини олиш лозимлиги тугрисида асос булувчи хужжат 
(наряд, счёт) асосида 15 кунгача муддат берилади. Бунда назоратчилар 
хужаликда махсулотларни сотиш, ишчиларига таркатиш, уларни саклаш 
жараёнларида амалдаги тартиб-коидаларига риоя килинишини доимий 
кузатиб боришлари керак. Текшириш давомида аникланган угитларнинг 
нормал сарфланиш хажмлари алохида кайдномага ёзиб борилади, кейин 
шу асосида хужалик хисобот маълумотларига тегишли узгартиришлар 


www.qmii.uz/e-lib 
68 
киритилади ва айбдор шахсларни жавобгарликка тортиш чоралари 
курилади. 
Каттик ёнгинлар сарфланишини текширишда уларни таркатиш 
нормаси ва ёнилги турлари буйича (утин, торф, кумир ва бошка) сотиш 
бахоларига амал килинишига эътибор берилади. Текширишда хужалик 
рахбарларига, мутахассисларга ва бошка ишчиларга асоссиз равишда 
каттик ёнилгининг бепул берилиши холлари бу операциялар утказилган 
сана, берилган ёнилги тури, микдори ва бахоси, ёнилгини олган 
шахсларнинг фамилияси хамда у кайтариш лозим булган сумма 
микдори акс эттирилган кайднома тузадилар. Ёнилгидан унумсиз 
фойдаланиш (бошка ташкилот ва шахсларга сотиш) фактларида 
бахоларнинг тугри тугри эканлиги текширилади. 
Нефть махсулотлари сарфини текширишда асосий эътибор ёкилги 
ва мойлаш материалларининг тежалганлиги учун моддий кизиктириш 
ва ортикча сарфланганлиги учун моддий жавобгарлик масалаларига 
каратилган. Бунинг учун алохида тур нефть махсулотларининг хакикий 
ва норма буйича сарфини (машина трактор парки томонидан 
бажарилган иш хажмини хисобга олган холда) солиштириш, 
бажарилган ишлар ва сарфланган ёкилги микдорини назорат улчов 
килиш, текшириш утказилаётган пайтда мавжуд нефть махсулотларини 
кайта назорат инвентаризация килиш усулларидан кенг фойдаланилади. 
Ишлаб чикариш жараёнини нормал давом эттиришга имкон 
берадиган товар-моддий бойликларни керакли хажмда режалаштириш 
бу бойликлардан самарали фойдаланишга имконият яратади. Назорат-
тафтиш ишларида нормативларнинг сакланиши, нормативдан ташкари 
хужалик учун кераксиз булган материаллар мавжудлиги аникланади.
Бундай текширишлар бутун корхонада йил давомида узлуксиз 
олиб борилиши лозим.
Олдиндан амалга ошириладиган назоратда товар-моддий 
бойликларнинг хар бир группаси буйича режалаштрилаётган йил 
охирига хамда хар бир кварталга ишлаб чикариш захиралари 
нормативларининг тугри урнатилганлиги текширилади. Бунда утган 
йилда товар-моддий бойликларнинг хакикий ишлатилган микдори ва у 
ёки бу моддий бойликларининг хакикий ишлатилган колдиги 
аникланади, режалаштирилётган даврда сарфланиш микдори, улардан 
фойдаланишни яхшилаш чоралари топилади хамда амалдаги 
курсатмалар асосида квартал ва йил охирига захира нормативлар 
урнатилади. Бундай назорат ишлаб чикариш захираларининг асосли 
режалаштирилишини ва бу захираларидан самаралирок фойдаланишини 
таъминлайди. Товар моддий бойликлар захиралари ва тайёр махсулот 
ишлаб чикариш хажми орасидаги нисбатни доимий равишда кузатиб 
бориш жорий назоратнинг самарали усулларидан бири хисобланади. 


www.qmii.uz/e-lib 
69 
Иктисодий хужалик юритиш натижасида асосий ишлаб чикариш хажми 
усиши билан моддий захиралар микдори нисбатан камайиши лозим. Бу 
моддий бойликларнинг ишлаб чикарилган махсулот бирлигига тугри 
келувчи микдорини хисоблаш билан аникланади. 
Товар-моддий бойликлар буйича назорат –тафтиш ишлари амалга 
оширилгандан сунг, хар бир моддий жавобгар шахс буйича оралик 
фактлари расмийлаштирилади.
5.5. Ишлаб чикариш харажатларнинг таркибида асосий улушни 
бевосита материал харажатлар ташкил этади. Уларнинг салмоги айрим 
саноат тармокларида салкам 60-80 % ни ташкил этади. Шу жихатдан 
материал харажатларнинг узгариши ва узгариш сабабларини 
урганишдаги мухим вазифа, уларни (махсулот хажмининг камайишига 
йул куймаган холда) иктисод килиш ва улардан самарали 
фойдаланишдир. 
Ишлаб чикариш харажатлари таркибига куйидаги материал 
харажатлар киради: 
-хом ашё; 
-электр куввати; 
-ёкилги; 
-эхтиёт кисмлар; 
-мойлаш материаллари ва х.к. 
Материал харажатлар махсулот хажмининг узгаришига таъсир 
килувчи узгарувчан харажатлар хисобланади. Шу сабабли уларнинг 
узгаришини урганишда, албатта, узаро алокадорлик даражасига хам 
ахамият бериш талаб этилади. Бунда хар бир сумлик махсулот хажмига
тугри келадиган ёки ишлаб чикариш харажатларининг материал сигими 
курсаткичларига мухим эътибор берилиши лозим. Махсулот хажмининг 
усиши билан бирга узгарувчан харажатлар билан бир каторда, доимий 
харажатлар улуши хам узгариб боради. 
Материал харажатлар узгаришига таъсир этувчи омилларнинг бир 
неча жихатини келтириш мумкин. Лекин хисоб-китоб килинадиган икки 
омилни фарклаш лозим. Булар, материал харажатлар сарф меъёри хамда 
материал харажатлар бахосининг узгаришидир. Барча омиллар 
таъсирини шу иккиомил воситасида хисоблаш мумкин. Бу ерда меъёр 
узгаришини микдорий бирлик, бахо таъсирини эса сифат бирлиги, 
дебкаралиши хам мумкин. 
Материал харажатларни хисобдан чикариш усулининг узгариши 
(фифо, лифо, уртача таннарх ва х.к.), ишлаб чикаришнинг технологик 
жараёнлардаги узгаришлар таъсири, материалларнинг уриндош 
кийматлари билан алмаштирилиши ва хакозо омиллар таъсири хам
албатта, ушбу икки омил таъсирида хисоб-китоб килинади. Омиллар 


www.qmii.uz/e-lib 
70 
таъсирини аниклашда иктисодий тахлилнинг богланиш ва алокадорлик 
учун мос булган усуллари кулланилади. 
Тахлил учун керакли маълумотлар махсулот калькуляциясидан 
олинади. Бундай хисобот шаклида махсулот бирлигини ишлаб чикариш 
учун сарфланган материал турлари. Уларнинг микдори, материал 
бахоси келтирилади (5.2-жадвал).
5.2-жадвал 

Download 0.79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling