Botanika va dorivor o’simliklar kafedrasi

2.3-rasm Helianthus tuberosus
T.ning yer usti poyasi —6°, yer osti poyasidagi tuganaklar —20° ga chidaydi. Shoʻrlanmagan tuproqlarda oʻsadi, oziqaga talabchan. Oʻsuv davri 120—200 kun. T. ayni paytda texnik va oziq-ovqat oʻsimligi hisoblanadi. Tuganagi oziqovqatga ham ishlatiladi. Tarkibida 2,3% oqsil, 0,2% moy, 17,9% azotsiz moddalar, 1,3% kul va boshqa, shuningdek, 16—18% inulin [undan qand (fruktoza), spirt ishlab chiqariladi], V,, S vitaminlar, 100 kg palagida 22,5 ozuqa birligi va 1,8 kg gʻazm boʻluvchi protein bor. T.dan tibbiyotda har xil doridarmonlar tayyorlanadi. T. yetishtirish uchun 25—50 g li tuganaklari ekiladi (yiriklari faqat bahorda kesib ekilishi mumkin). Ekish sxemasi: 70x70, 60x60, chuq. 10—15 sm. Poyasi yoz oʻrtasida oʻriladi, kuzda tuganagi kavlab olinadi. Koʻkati oʻrilmasa tuganak hosildorligi yuqori boʻladi. Hosildorligi: koʻk massa boʻyicha 350 — 500 s/ga, tuganagi boʻyicha 200—250 s/ga. Tuganagi yer ostida yaxshi sakdanadi, shu sababli uni zaruratga qarab kavlab olinadi.Kasalliklari: ildiz chirish, nekroz. Zararkunandalari: tunlamalar, uzuntumshuq, simqurt. Er noki ich qotishida, o`t pufagida tosh yig`ilishi, ateroskleroz, ortiqcha vazn, allergik kasalliklar, qandli diabet kasalliklarini davolashda yordam beradi. Shuningdek, erkaklarning quvvatini ham oshiradi. Bu o`simlik, ayniqsa qandli diabet bilan og`rigan bemorlar uchun foydali. U qondagi shakar miqdorini tabiiy ravishda tushiradi. Tarkibidagi fruktoza xech kanday insulinning yordamisiz organizm to`qimalariga singadi. Fruktoza esa glyukozaning o`rnini bosuvchi tabiiy insulin sanaladi. 2.4-rasm



2.4-rasm Helianthus tuberosus

Uning tarkibidagi S vitamini allergiya va shamollashga qarshi, tomirlarni mustahkamlovchi va og`riq qoldiruvchi ta`sirga ega.

Qandli diabet bilan kasallangan bemorlarga kuniga bir necha marta er noki sharbatini 1:1 suv bilan aralashtirib ichish tavsiya etiladi. Yoki har kuni bir nechta er nokini pishgan yoki xom holatda iste`mol kilgan maksadga muvofik. Kasallikka chalinishning oldini olish uchun 3-4 osh qoshiq o`simlikdan olib, bir litr qaynagan suvda 3 soat damlang va kun davomida bu damlamadan ichib yuring.

Mumkin emas: Ba`zi hollarda er nokini xom holatda iste`mol qilish, qorinda havo yig`ilishiga olib kelishi mumkin. Bunday hollarda er nokini pishirib eyish tavsiya qilinadi. a'lumki, topinambur (yer noki) inson salomatligi uchun juda foydali o`simliklardan biri hisoblanadi. Keyingi yillarda uni oziq-ovqat sanoatida turli biologik qo`shimchalar, farmasevtikada esa dorivor o`simliklar asosidagi preparatlar tarkibida qo`llash ommalashib bormoqda. Yaqinda Toshkent kimyo-texnologiya instituti olimlari tomonidan topinamburning tugunak mevalarini tozalashning yangicha, oldingilaridan samaraliroq usuli ishlab chiqildi. Mazkur usulga ko`ra, tozalash jarayonida xom-ashyoning isrof bo`lishi va energetik sarfi sezilarli darajada minimallashadi, bundan tashqari, egri-bugri yuzali topinambur tuganaklarini ularning butligi va shaklini saqlagan holda to`liq tozalashga erishiladi. Buning uchun jarayon davomida topinambur tugunaklari kameraga yuklanadi, o`tkir bug` hosil qilish uchun suv quyiladi, germetik berkitiladi va kamera 0,85 dan 2,0 °C/s haroartgacha isitiladi, ortiqcha bosim 0,001 dan 0,01 s gacha vaqt davomida atrof muhit bosimigacha tashlanadi.

Ushbu ixtiro uchun uning mualliflari sanalgan H.Nurmuhamedov, A.Abdullaev, S.Abdullaeva, A.Abduraximova, S.Nigmadjonov, B.Usmanov, N.Yusupova, A.Nurillaevadan iborat olimlar guruhiga IAP 05594 raqamli patent topshirildi. Rossiyaliklar nisbatan yaqinda Quddus artishoki bilan sabzavot ekinlari sifatida tanishishgan, ammo yozgi uyda etishtirishga qiziqish kuchaymoqda. Aslida, bu o'simlik yuqori hosil beradi, kasalliklarga chidamli, ajoyib ta'mga ega va tanaga katta foyda keltiradi. Shunday qilib, mahsulotni tashkil etadigan moddalar gipertenziya va diabet bilan og'rigan insonlar uchun zarurdir. Mamlakatda topinamburni qanday etish va bu o'simlikka qanday g'amxo'rlik qilish kerakligi haqida ushbu maqolada aytib o'tamiz. Shuningdek, sizda tuplangan armutning foydasi haqida aytib beramiz, an'anaviy tibbiyot ta'riflari bilan o'rtoqlashamiz. Yuqorida aytib o'tilganidek, nok noki urug' va ildiz bilan ko'payadi. Agar urug'larni ekishga qaror qilsangiz, kuzda katta hosilni olish uchun ishlamaydi. Bush kichik o'sadi va faqat bir necha kichik ildiz hosil bo'ladi, u ular yaxshi mevalar kutish kerak, lekin keyingi kuz.

Bahorda Quddus artishok ildizlarini ekishdan ko'ra yaxshiroq narsa yo'q. Birinchi yilda yaxshi, katta mevalardan bahramand bo'lishingiz mumkin. Shuning uchun ko'pincha to'liq hosil olish va materiallarni ekish uchun ildiz yoki uning qismlarini ekish amalga oshiriladi. Sayt tanlanganida sovuq ob-havoning boshlanishidan oldin qazish kerak. Chuqurlik chavandoz shleygiga teng bo'lishi kerak. Yovvoyi ot ildizi majburiy ravishda tozalanadi. Ularning barchasini tanlash mumkin emas, lekin yo'qotish kerak emas, chunki yo'qolgan qismlar qishdan muzlashadi. Lekin sayt faqatgina kuzda tayyorlanmagan. Erga qazishdan oldin go'ngni yotqizishdan oldin u ideal o'g'it bo'ladi va ekishdan oldin, uning atrofini tiriltirish vaqti bo'ladi. Yozning o'rtasida Quddus artishoki bir metrgacha o'sadi va unga ko'katlarni o'zicha saqlash qiyin bo'ladi. Shunday qilib, daraxtlar kesilmaydi va o'sishni davom ettirmaydi, daraxtlarni barglarga bo'linadi, ustunlar shaklida mustahkam ustunlar quradi va kuchli simlar yoki qalin iplar bilan ularga butalarni bog'lash. Hosildorlikni yanada oshirish uchun iyul oyining ikkinchi yarmida yana qaytib kelish tavsiya etiladi. Bir vaqtning o'zida o'simlik gullashni boshlaydi, butalar rangini qoldirmang, u ildiz mevalaridan barcha foydali moddalarni olib tashlaydi. Quddus artishokini bir yarim metrga qisqartirish, ularni kesib tashlang. To'plangan kviling sizni chiroyli vaza ichiga joylashtirsangiz xonani bezatadi. iz allaqachon yozganimizdek, Quddus artishokasi nafaqat mazali, balki foydali likvidligi hamdir. Zavod uchun foyda olish uchun uni qanday qilib to'g'ri ishlatishni bilishingiz kerak. Quddus artishok uchun eng foydali retseptlar bilan tanishishingizni taklif qilamiz: Agar sizda diabet bo'lsa, siz Quddus artishokini quyidagicha iste'mol qilishingiz mumkin: gullar va jarohatlarni to'plang, oqayotgan suv ostida yaxshilab chaying, salatni kesing. Siz boshqa sabzavotlarni qo'shishingiz mumkin, ammo ularsiz Quddus artishokasi juda mazali taom bo'ladi, faqat uni o'simlik yog'i bilan to'ldirishingiz kerak. Tubers ham siz uchun foydalidir, ular ovqatdan oldin yarim soat davomida 50 grammda iste'mol qilishlari kerak. Har xil turdagi ziravorlar va tuzsiz qatiq bilan ovqatlaning. Oshqozon osti bezi ishini tartibga solish, gemoglobinni oshirish va qon bosimini pasaytirish uchun tayyorlashni tayyorlash. Buning uchun, bir litr suv Quddus artishokning besh ildiz quyish, yumshoqlik uchun ularni qaynatish uchun. Olingan suzuvchi kun davomida bir shisha ustida ichadi. Ushbu emlovni haftasiga uch marta olish tavsiya etiladi. Immunitetni yaxshilash uchun barglar ichidan vitaminli ichimliklar tayyorlashingiz mumkin. Materiallar gullash davrida to'planadi va boshlanishidan oldin quritiladi. Shundan so'ng, 20 gramm ko'katlar bir litr qaynoq suv bilan quyiladi, sovutish, filtrlash va ichishga qadar turib qoladi. Siz choy o'rniga kuniga bir litr ichishingiz mumkin. Agar xohlasangiz, murabbo yoki asal qo'shing. 2.5-rasm