Botanika va dorivor o’simliklar kafedrasi

2.1. Astеgасеа oilasining taksanomik tahlili.

Helianthus (11 tur) turkumiga ilk bor S. Linuna (1753) ta’rif bergan. O‘tgan ikki yarim asr mobaynida turli mualliflar tomonidan bu turkumning 200 dan ortiq turi, shu jumladan topinambur yoki tugunakli kungaboqarga tavsiflangan.

E. Vatson Helianthus L. turkumi sistematikasini reviziya qilish maqsadida katta ishlar olib bordi. Natijada 40 ga yaqin yangi taksonlarga ta’rif berilgan. Muallif kungaboqarning barcha xilma-xilliklarini 108 turga birlashtirib o‘rgangan. Bundan tashqari E. Vatson bu turkumning 25 turi ta’rifsiz Helianthus L. turkumidan chiqarilgan 41 turning ro‘yxatini keltiradi.

Helianthus L. turkumini ilk bor o‘rgangan olim, botaniklardan biri F.A. Satsiperov (1941) bo‘lib, bu turkumning 264 turini aniqlangan. S.B. Heiser (1969) Helianthus L. turkumini 67 turga ajratdi, ularning katta qismi (50 tur) SHimoliy Amerikada tarqalgan.

Helianthus L. turkumi haqidagi to‘liq monografiya A.S. Anaщenko (1974) ga tegishli bo‘lib, u Maykop tajriba stansiyasi va boshqa ilmiy tashkilotlarda yig‘ilgan topinamburning tirik kolleksiyasini batafsil o‘rgangan. Bundan tashqari, muallif yaqin va uzoq chet elda yig‘ilgan gerbariy materiallarini turkum bo‘yicha qayta ishlaga A.V. Anashenko oldingi mualliflar turkumning sistematikasini murakkablashtirilgan, natijada unda ko‘p kamchiliklar deb xulosaga keldi va faqat SHimoliy Amerika markazidan kelib chiqqan turlarni o‘z ichiga olgan mukammal klassifikatsiyani taklif etdi.

Qabila. Qoqio‘tnamolar (Asterales) — Астровые = Слож­

ноцветные

Oila. Qoqio'tdoshlar (Asteraceae Dumort. = Compositae

Giseke) —Астровые (Сложноцветные)

Turkum. Ageratum (Ageratum L.) — Долгоцветка

Turkum. Eupatoriya (Eupatorium L.) — Посконник

Turkum. Solidago (Solidago L.) — Золотарник

Turkum. Mingmeva (Myriactis Liss.) — Тысячеплодник

Turkum. Dastargul (Beilis L.) — Маргаритка

Turkum. Tugmagul (Heteropappus Less.) — Гетеропаппус

Turkum. Kallistefus (Callistephus Cass.) — Садовая астра

Turkum. Qashqargul (Aster L.) — Астра

Turkum. Galatella (Galatella Cass.)— Солонечник

Turkum. Soxta linoziris (Pseudolinosyris Novopokr.) — Псевдолинозирис

Turkum. Tripolium (Tripolium Nees.) — Триполиум

Turkum. Braxiaktis (Brachyactis Ledeb.) — Брахиактис

Turkum. Erigeron (Erigeron L.) — Мелколепестник

Turkum. Falakroloma (Phalacroloma Cass. = Stenactis Cass.) — Фа-лакролома

31

Tiirkuin. Momiq (Lachnophyllum Bunge) — Шерстистолистник

Turkum. Oqbosh, Kareliniya (Karelinia Less.) — Карелиния

Turkum. Simbalena (Cymbolaena Smoljan.) — Цимболена

Turkum. Evaks (Evax Gaerth.) — Эвакс

Turkum. Filago (Filago L.) — Жабник

Turkum. Edelveys (Leontopodium R.Br.) — Эдельвейс

Turkum. Anafalis (Anaphalis DC.) — Анафалис

Turkum. Gnafalium (Gnaphalium L.) — Сушеница

Turkum. Omaloteka (Omalotheca Cass.) — Omaloteka

Turkum. 0 ‘lmaso‘t (Helichrysum Gaertn.) — Бессмертник

Turkum. Andiz (Inula L.) — Девясил

Turkum. Pentanema (Pentanema Cass.) — Pentanema

Turkum. Gulband (Pulicaria Gaertn.) — Блошница

Turkum. Ambroziya (Ambrosia L.) — Амброзия

Turkum. Qo‘ytikan, Qo'zitikan (Xanthium L.) — Дурнишник

Turkum. Qo'qongul (Zinnia L.) — Цинния

Turkum. Xeliopsis (Heliopsis Pers.) — Гелиопсис

Turkum. Sigezbekiya (Sigesbeckia L.) — Сигезбекия

Turkum. Nashagul (Rudbeckia L.) — Рудбекия

Turkum. Exinatsiya (Echinacea Moench.) — Эхинация

Turkum. Kungaboqar (Helianthus L.) — Подсолнечник

Turkum. Koreopsis (Coreopsis L.) — Кореопсис

Turkum. Ittikan, Bidens (Bidens L.) — Череда

Biroq Helianthus tuberosus L. Keng tarqalgan va ko‘pgina mamlakatlarda introduksiya qilingan. Helianthus tuberosusning asosiy sinonimlari – Helianthus Subcauesceus va Helianthus matthewsii hisoblanadi. Bundan tashqari A.V. Anashenko fikriga ko‘ra o‘simliklarning ushbu guruhga H. Shwenicii Torr. et Gray turini ham kiritish kerak. Juda kam miqdordagi ma’lumotlarga ko‘ra, bu forma mustaqil takson sifatida mavjud bo‘lishga haqli emas, chunki uning aniq ifodalangan areali yo‘q.

Bundan tashqari, geksaploid turlar gerbariy namunalarini morfobiologik tahlili asosida A.V. Anashenko bu tur kungaboqarning tetraploid formalari (shakllari) ga qaraganda ayrim belgilari bo‘yicha juda kam o‘zgaruvchanligini ko‘rsatadi.