Bozorning iqtisodiy mazmuni,uning vazifalari va turlari

Bozorning iqtisodiy mazmuni,uning vazifalari va turlari

Bajardi:3-1iqt21 guruH TALABASI Kodirov Muxammad-qodir

Qabul qildi: Saidova F.K.

reja:

• Bozor iqtisodiyoti va uning vujudga kelishi
• Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning asosiy belgilari
• Bozorning tuzilishi va turlari
• Bozor infratuzilmasi va uning unsurlari

Bozor iqtisodiyoti va uning vujudga kelishi

• Bozor iqtisodiyoti ko’p asrlardan buyon mavjud bo’lib, taraqqiyotning hozirgi bosqichidagina umuminsoniy qadriyat darajasiga ko’tarildi. Bozor iqtisodiyoti o’z rivojlanishida quyidagi bosqichlarni bosib o’tdi:

«kurtak»
erkin
tartibga solinuvchi
deformatsiyalashgan

Bozor iqtisodiyotining ob’ektlari — bu munosabatlar, aloqalar nimaga nisbatan yuz berishini ifodalasa, sub’ektlari ana shu munosabatlar, aloqalar kimlar o’rtasida bo’lishini ifodalaydi.

Bozor iqtisodiyotining obyektlari
tovar
pul
Bozor iqtisodiyotining subyektlari
tadbirkorlar, ishchilar
kapital, qimmatbaho qog’oz egalari
tijoratchilar, iste’molchilar

Bozor iqtisodiyotining asosiy sub’ektlari iqtisodiyadabiyotlarda to’rtguruhga bo’linadi:

Uy xo’jaligi
Korxonalar
Moliyaviy institutlar
Davlat

Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning asosiy belgilari

• Bozor iqtisodiyotida bozor aloqalari butun tizimni, uning hamma bosqichlarini: ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimlash va iste’mol jarayonlarini hamda iqtisodiy munosabatlarining barcha sub’ektlarini qamrab oladi.
• Bozor iqtisodiyotini tartibga solish mexanizm asosan to’rtta tarkibiy qismdan iborat bo’ladi:

narx
raqobat
talab
taklif

Bozor iqtisodiyotining muhim va umumiy belgilari:

• Davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi

• Bozorning xaridor izmiga bo’ysunishi

• Turli shakllardagi mulkchilikning mavjudligi

• Tadbirkorlik va tanlov erkinligi

• Raqobat kurashuvining mavjudligi

Klassik bozor iqtisodiyoti qator xususiyati bilan ajralib turadi:

Bozor munosabatlari qatnashchilarining miqdori cheklanmagan, ular o’rtasida erkin raqobat kurashi mavjud
Jamiyatning barcha a’zolari xohlagan xo’jalik faoliyati bilan shug’ullanishlari mumkin
Ishlab chiqarish omillarining yuqori darajada safarbarlik imkoniyati mavjudligi.
Bozordagi o’zgarishlar to’g’risidagi axborotlarni olish imkoniyatining qulayligi
Monopoliyalar yo’q, bozorda faoliyatga davlat aralashmasligi
Yakka (individual) xususiy mulkning hukmron bo’lishi
Odamlarni o’ta boy va o’ta kambag’al tabaqalarga olib kelishi

Bozorning tuzilishi va turlari

• Bozor eng avvalo mulk turlari bo’yicha:

davlat
xususiy
aralash mulkka asoslangan
Tovar ishlab chiqaruvchilar tarkibi bo’yicha bozor:
davlat korxonalari
ijara
xususiy
oilaviy
koopеrativ
yakka tartibdagi xo’jaliklar

Bozor iqtisodiy ob'еktlari bo’yicha bir nеcha turga bo’linadi.

oziq-ovqat tovarlari bozori, nooziq-ovqat tovarlari bozori, xizmatlar bozori
Ishchi kuchi (mеhnat) bozori, ishlab chiqarish vositalari, xomashyo bozori
yеr bozori, uy-joy bozori, mol-mulk bozori
pul bozori, invеstitsiya bozori, qimmatli qog’ozlar bozori, valyuta bozori, sug’urta bozori
ilmiy-tеxnika ishlanmalar yoki intеllеktual tovarlar bozori
Istе'mol tovarlari va xizmatlar bozori
Ishlab chiqarish omillari bozori
Ko’chmas mulk bozori
Moliya bozori
Axborot bozori

Raqobat kurashi chеklanishiga qarab bozor quyidagi turlariga bo’linadi:

mukkamal, erkin raqobatga asoslangan bozor
chеklangan raqobatli (monopol bozor)
oligopolistik bozor
sof monopoliyaga asoslangan bozor

Qonuniy jihatdan tashkil etilishiga qarab bozor:

• qonunchilik asosida tashkil etilgan bo’lib, unda qonuniy ravishda sеrtifikatlangan, sifati kafolatlangan tovar va xizmatlar oldi-sotdisi yuz bеradi

Legal(qonuniy)

• bozor qonun bilan taqiqlangan tovar va xizmatlar bilan xizmat qilish yoki faoliyat bilan shug’ullanish

Noqonuniy

Bozor infratuzilmasi va uning unsurlari

• Bozor infratuzilmasi – bu bozor aloqalarini o’rnatish va ularning bir maromda amal qilishga xizmat ko’rsatuvchi muassasalar tizimidir.
• Bozor infratuzilmasi tarkibiga kiruvchi muassasalarni quyidagi asosiy yo’nalishlar bo’yicha guruhlash mumkin:

tovar va xizmatlar muomalasiga xizmat qiluvchi muassasalar (ombor xo’jaligi, transport va aloqa xizmatlari ko’rsatuvchi korxonalar, birjalar, auktsionlar, savdo uylari, savdo-sotiq idoralari va agеntliklari va h.k.
moliya-krеdit munosabatlariga xizmat qiluvchi muassasalar (bank, krеdit muassasalari, sug’urta va moliya kompaniyalari, soliq idoralari va h.k.)
ijtimoiy sohaga xizmat ko’rsatuvchi muassasalar (uy-joy va kommunal xizmat idoralari, aholini ishga joylashtirish firmalari va h.k.)
axborot xizmati idoralari (ma’lumotlarni to’plash, umumlashtirish va sotish bilan shug’ullanuvchi muassasalar)

Birja – namuna (yoki standart)lar asosida ommaviy tovarlarning muntazam savdo-sotiq ishlarini o’tkazuvchi tijorat muassasasi

Birja
Tovar birjasi
Mеhnat birjasi
Fond birjasi
Valyuta birjasi

E’tiboringiz uchun rahmat!