BrillyueN zonalari Jamshid Murotov

BrillyueN zonalari

Jamshid Murotov

Magnit rezonans - moddaning maʼlum bir uzunlikdagi elektromagnit toʻlqinlarni tanlab yutishi. Bunga sabab — elektronlar yoki atom yadrolarining magnit momentlari oʻz yoʻnalishini oʻzgartiradi.

Magnit rezonans - moddaning maʼlum bir uzunlikdagi elektromagnit toʻlqinlarni tanlab yutishi. Bunga sabab — elektronlar yoki atom yadrolarining magnit momentlari oʻz yoʻnalishini oʻzgartiradi.

Moddalarning turi va xususiyatlariga ko’ra, magnit rezonans hodisasi, asosan, 4 ga boʻlinadi:

1) yadroviy magnit rezonans (toʻlqinlar amplitudasining kuchli kattalashishi);

2) elektron paramagnit rezonans;

3) ferromagnit rezonans;

4) antiferromagnit rezonans;

1) Yadroviy magnit rezonansda elektromagnit toʻlqinlarning yutilishi (nisbatan juda kuchsiz yutilishi) radiochastotali magnit maydoni taʼsiridagi kuchli oʻzgarmas magnit maydonida kuzatiladi. Atom yadrosi magnit "tashuvchi" boʻlib xizmat qiladi va xossalari koʻrilayotgan hodisaning rezonansligini belgilaydi.

1) Yadroviy magnit rezonansda elektromagnit toʻlqinlarning yutilishi (nisbatan juda kuchsiz yutilishi) radiochastotali magnit maydoni taʼsiridagi kuchli oʻzgarmas magnit maydonida kuzatiladi. Atom yadrosi magnit "tashuvchi" boʻlib xizmat qiladi va xossalari koʻrilayotgan hodisaning rezonansligini belgilaydi.

2) radiochastotali elektromagnit maydon energiyasining paramagnit moddalarda tashqi magnit maydon taʼsirida rezonans yutilishi elektron paramagnit rezonansdir.

3) turli chastotali ikki oʻzgaruvchi elektromagnit maydonning moddaga bir vaqtda rezonans taʼsirida juft rezonans hodisasi roʻy beradi. Paramagnit kvant kuchaytirgichlarning ishi shu hodisaga asoslangan, ferromagnit rezonans ferromagnitlardagi elektron Magnit rezonans deb ham ataladi. Ferromagnit modda oʻziga xos magnitlanish xususiyatiga ega, yaʼni ferromagnitda tashki magnit maydon yoʻq holda ham ichki magnit maydon boʻladi. Ferromagnit modda elektronlari oʻrtasidagi taʼsir kuchlari shunchalik katta boʻladiki, hatto issiklik harakati natijasida elek-tronlar spinining harakat yoʻnalishi ham oʻzgarmaydi. Bu hodisaga, asosan, oʻta yuksak chastotali asboblar (ferrit generatorlari va kuchaytirgichlari) yasaladi;

4) antiferromagnit rezonans elektromagnit energiyaning antiferromagnitda rezonans yutilishidir. Bu hodisa yuksak chastota diapazoni (odatda, mm li toʻlqinlar diapazoni) da kuzatiladi. Antiferromagnit rezonans hodisasini kuzatishda radiospektroskoplardan foydalaniladi

Paramagnit moddalarda elektron paramagnit rezonansi (EPR) va yadroviy paramagnit rezonansi (YaMR) kuzatiladi.

Paramagnit moddalarda elektron paramagnit rezonansi (EPR) va yadroviy paramagnit rezonansi (YaMR) kuzatiladi.

Paramagnit modda magnit maydoniga joylashtirilganda bir xil potensial energiyaga, lekin turli kvant sonlariga ega bo‘lgan elektronlarning magnit maydoni bilan ta’sirlashish natijalari har xil bo‘lib, elektronlarning aynigan holatlari barham topadi. Bunda magnit maydonisiz elektronning bir nechta magnit kvant soniga mos keluvchi birgina energiya sathi tashqi magnit maydonida elektronning turli magnit kvant soniga to‘g‘ri keluvchi bir nechta energiyaviy sathchalarga ajraladi.

Atomning noldan farqli bo‘lgan muayyan J natijaviy harakat miqdorining momentiga (ya’ni elektronlar orbital harakat miqdorlari momentlari bilan xususiy (spin) momentlarining vektor yig‘indisiga) to‘g‘ri keluvchi sath ml magnit kvant soni turlicha bo‘lgan (2J +1) ta (aynigan holatlar soniga teng bo‘lgan) sathchalarga ajraladi. Bu hodisaga Zeyeman effekti deyiladi.

Magnit maydonidagi atom elektronlarining energyyaviy zonasida qo‘shimcha energiya sathlari paydo bo‘lar ekan. Binobarin, energiya zonalarida elektronlarning o‘tishi uchun qo‘shimcha imkoniyatlar paydo bo‘ladi. Shu bilan birga sathlar orasidagi o‘tishlar uchun tanlash qoidasi mavjud bo‘lib, bu qoidaga ko‘ra, o‘tishlarda magnit kvant soni mJ o‘zgarmas bo‘lib qolishi kerak yoki bir soniga o‘zgarishi mumkin kvant soni mJ o‘zgarmas bo‘lib qolishi kerak yoki bir soniga o‘zgarishi mumkin.

Magnit maydonidagi atom elektronlarining energyyaviy zonasida qo‘shimcha energiya sathlari paydo bo‘lar ekan. Binobarin, energiya zonalarida elektronlarning o‘tishi uchun qo‘shimcha imkoniyatlar paydo bo‘ladi. Shu bilan birga sathlar orasidagi o‘tishlar uchun tanlash qoidasi mavjud bo‘lib, bu qoidaga ko‘ra, o‘tishlarda magnit kvant soni mJ o‘zgarmas bo‘lib qolishi kerak yoki bir soniga o‘zgarishi mumkin kvant soni mJ o‘zgarmas bo‘lib qolishi kerak yoki bir soniga o‘zgarishi mumkin.

Bu grafik elektron paramagnit rezonans yutilish spektri.

Bu grafik elektron paramagnit rezonans yutilish spektri.

I(H) - Elektron paramagnit rezonans spektrining intensivligi;

H – magnit maydon kuchlanganligi .

Hozirgi vaqtda moddalarning tuzilishini o‘rganishdan tashqari meditsinada keng qo‘llanilmoqda. Elektron paramagnit rezonansi hodisasiga asoslangan meditsina asbobi elektron paramagnit tomograf yoki qisqa qilib tomograf deb ataladi. Elektron paramagnit tomograf odam organizmining turli qismlaridagi kasalliklarni dastlabki bosqichida aniqlashga va to‘g‘ri tashxiz qo‘yishga imkon beradi.

Hozirgi vaqtda moddalarning tuzilishini o‘rganishdan tashqari meditsinada keng qo‘llanilmoqda. Elektron paramagnit rezonansi hodisasiga asoslangan meditsina asbobi elektron paramagnit tomograf yoki qisqa qilib tomograf deb ataladi. Elektron paramagnit tomograf odam organizmining turli qismlaridagi kasalliklarni dastlabki bosqichida aniqlashga va to‘g‘ri tashxiz qo‘yishga imkon beradi.