Buddaviylik tarixi

1-jadval. MDH mamlakatlarida iste’mol narxlari indekslari va nominal pul daromadlarining o‘sish sur’atlari (2017-2021--yillar sonida)

Mamlakatlar	Iste'mol narxlari	jon boshiga daromad
Ozarbayjon Armaniston Belarus Qozog'iston Qirg'iziston Moldova Rossiya Tojikiston Turkmaniston O'zbekiston Ukraina	12.1 9.0 11.6 10.7 11.9 12.1 15.7 10.1 8.7 5.1 12.5	5.0 2.8 8.2 6.7 4.3 4.9 7.5 3.4 7.1 5.2 -

4. Inflyatsiyaga qarshi kurash. Mamlakatlarning inflyatsiyaga qarshi siyosati.

• Inflyatsiyaning salbiy ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari turli mamlakatlar hukumatlarini muayyan iqtisodiy siyosat yuritishga majbur qilmoqda. Davlat tomonidan pul muomalasini tartibga solishga doimo katta e'tibor berilgan. Inflyatsiyaga qarshi siyosat turli xil pul-kredit, byudjet choralari, soliq choralari, barqarorlashtirish dasturlari va daromadlarni tartibga solish va taqsimlash bo'yicha tadbirlarning boy assortimentini o'z ichiga oladi.
• 2-jadval. Ijtimoiy sug'urta xarajatlarini moliyalashtirish tarkibi (2017-2021--yillar oxiri, jami %)

Shvetsiya	Daniya	Norvegiya	Finlyandiya	Islandiya
markaziy hukumat	21	44	32	31	57
Mahalliy hokimiyat organlari	34	40	19	18	10
Tadbirkorlar	44	41	31	43	26
ishchilar	1	5	18	8	7

3-jadval. Yevropa Ittifoqi davlatlarining (EI25) iqtisodiyot tarmoqlariga davlat subsidiyalari

Iqtisodiyot tarmoqlari	O'rtacha hajm (2005--yilgi doimiy narxlarda million evro)
	2012-2015--yillar	2016-2018--yillar	2019-2021--yillar
Qishloq xo'jaligi	16 410	15 671	15 238
Baliq ovlash	436	354	404
Gorizontal dasturlar, shu jumladan:	31 000	29 959	34 732
Eksport va savdoni qo'llab-quvvatlash	1 352	602	515
Innovatsiya	-	-	120
Ar-ge va dizayn	3 880	4 500	5 691
Ta'lim	329	1074	923
Sanoat subsidiyalari, shu jumladan	30 298	25 861	16 202
Ko'mir	12 134	8 536	7 199
Moliyaviy xizmatlar	1 359	8 990	3 956
Ishlab chiqarish sektori	14 655	6 377	2560
Transport	1492	1 352	1 819
Jami (qishloq, baliqchilik va transportdan tashqari)	60 250	54 864	49 571

Jamiyat manfaatlari nuqtai nazaridan inflyatsiyaga qarshi kurash milliy iqtisodiyotda katta yo‘qotishlarga olib kelishi mumkin. Ba'zi hisob-kitoblarga ko'ra, inflyatsiyani 1 foizga kamaytirish uchun-yildavomida ishsizlik o'zining tabiiy darajasidan 2 foizga yuqori bo'lishi kerak, real yalpi milliy mahsulot (YaIM) esa potentsialga nisbatan 4 foizga kamayadi. Masalan, Qo'shma Shtatlar uchun 2016--yilda YaIMning bunday pasayishi 160 milliard dollarga baholangan.

• Jamiyat manfaatlari nuqtai nazaridan inflyatsiyaga qarshi kurash milliy iqtisodiyotda katta yo‘qotishlarga olib kelishi mumkin. Ba'zi hisob-kitoblarga ko'ra, inflyatsiyani 1 foizga kamaytirish uchun-yildavomida ishsizlik o'zining tabiiy darajasidan 2 foizga yuqori bo'lishi kerak, real yalpi milliy mahsulot (YaIM) esa potentsialga nisbatan 4 foizga kamayadi. Masalan, Qo'shma Shtatlar uchun 2016--yilda YaIMning bunday pasayishi 160 milliard dollarga baholangan.
• 2017--yilda Reygan ma'muriyati tomonidan ko'rilgan faol inflyatsiyaga qarshi choralar uning darajasini pasaytirishga yordam berdi. Ular iqtisodiy tartibga solishning monetaristik kontseptsiyasiga asoslangan edi. Bu chora-tadbirlar, eng avvalo, foiz stavkalarini oshirish, pul muomalasini cheklash, davlat xarajatlarini qisqartirish hisobiga byudjet taqchilligini kamaytirish, to‘lov balansi majburiyatlarini qisqartirish, yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlarni kamaytirish, harbiy xarajatlarni biroz qisqartirishni o‘z ichiga oladi. Xarajatlar.
• Buyuk Britaniyada Ikkinchi jahon urushidan keyingi davr boshqa sanoati rivojlangan mamlakatlarga qaraganda yuqori inflyatsiya sur'atlari bilan tavsiflanadi. 2012-2015--yillarda. chakana narxlar--yiliga o'rtacha 4,1% ga o'sdi; 2016-2018--yillarda - 13,3 foizga; 2019-2021--yillarda - 7,5% ga. Buyuk Britaniyada inflyatsiyaning sabablari ishlab chiqarish sohasida ham, aylanma sohasida ham ildiz otgan. Ulardan biri budjet taqchilligi bo‘lib, bu davlat qarzining ortishi bilan kechdi. Birgina markaziy hukumatning qarzi 2022--yilda YaIMning 47% ni tashkil etdi.

XULOSA

• Xulosa qilib, shuni aytib o`tish mumkinki, yuqorida aks ettirilgan har bir mamlakat bozor iqtisodiyotiga o`tish rejimining turli fazalarida bo`lganlari uchun, mazkur davlatlardagi iste`mol va chakana narxlari orasidagi farqlar ichki va tashqi omillar ta`sirida juda o`zgaruvchandir.
• Inflyatsiyaning har tomonlama avj olib ketishi mamlakatda sotsial va iqtisodiy jihatdan qarama-qarishliklar yuzaga kelishiga olib keladi. Shuning uchun, davlat iflyatsiyaning oldini olish, pul muomalasini barqarorlashtirish chora-tadbirlarini ishlab chiqadi. Inflyatsiyaga qarshi kurashning asosiy shakllari: pul islohati va inflyatsiyaga qarshi siyosat hisoblanadi. Pul islohati deb, muomalasini barqarorlashtirish maqsadida davlat tomonidan pul tizimini o`zgartirishga aytiladi. Jahon amaliyotida pul islohati metall pul muomalasi davrida, ikkinchi jahon urushidan keyin – oltin deviz, oltin dollar muomalasi davrida o`tkazildi.
• Inflyatsiyani ushlab turish uchun, eng avvalo, uning iqtisodiyot uchun naqadar muhimligini, mexanizm va omillarning harakatga keltirishlarini anglash lozim. Soliq siyosatining inflyatsiyaga real ta`siri. Bozor iqtisodiyoti sharoitida inflyatsiya mavjudligi tabiyi bo`lgani kabi, mamlakatning «soliq infratuzilmasi»da ham inflyatsiyaning qay darajada bo`lishi olib borilayotgan chora-tadbirlarga bog`liqdir.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!