Буғдой- аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси. Режа

БУҒДОЙ- АҲАМИЯТИ, БИОЛОГИЯСИ ВА ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ.
Режа:
1. Буғдой- аҳамияти, келиб чиқиши, тарқалиши.
2. Буғдой биологияси ва навлари.
3. Буғдой етиштириш технологияси.
Адабиётлар: 1, 2, 3, 5, 7, 8, 11, 12, 13, 16, 18, 19, 20.

1. Халқ хўжалигидаги аҳамияти. Буғдой энг кўп тарқал-ган асосий донли экинларидан бири ҳисобланади. Бутун дунё халқларининг ярмидан кўпроғи озиқ-овқат сифатида буғдой нонидан фойдаланади. Буғдой нонининг таркибида оқсил ва крахмал кўп, оқсил моддалар асосан клейковина таркибида бўлганлиги учун унинг унидан сифатли нон тайёрланади. Буғдой нони ўзининг таъми, тўйимлилиги ва ҳазм бўлиши билан юқори баҳоланади. Буғдой донининг таркибида унинг навига, экиш шароитига қараб 11,0% дан 18-19% гача оқсил моддаси бўлади. Буғдой нонидаги оқсилни ҳазм бўлиши 95% ни ташкил қилади. Бундан ташқари, буғдой донидан ёрма тайёрланади, унинг уни макарон ва кондитер саноатида ишлатилади. Буғдойнинг сомони ва похоли ем-хашак сифатида чорва молларига берилади, янчишдан чиққан чиқиндилари юқори сифатли озуқа ҳисобланади. Техникада буғдой донидан спирт, крахмал, клейковина, декстрин, клей ва бошқа ҳар хил маҳсулотлар олинади.
Буғдой донининг сифати, яъни таркибидаги оқсил, клейковина унинг навига буғдой етиштирилаётган минтақанинг тупроқ-иқлим шароитига қараб ўзгаради.
Келиб чиқиши ва тарқалиши. Буғдой энг қадимги маданий ўсимликлар-дан ҳисобланади. У Мисрда эрамиздан 6000 йил олдин экилган, бу даврда Мисрда суғориладиган деҳқончилик ривожланган. Закавказьеда, Украинада, Европа ва Осиёда буғдой эрамиздан 4000 йил олдин экилган. Буғдойнинг келиб чиқиши ва унинг биринчи экилган минтақалари тўғрисида аниқ бир маълумот йўқ.
Лекин ҳозирги вақтда ҳам Арманистон, Грузия ва Озорбайжоннинг тоғли туманларида буғдойнинг жуда кўп ёввойи турлари учрайди. Шунга кўра буғдойнинг келиб чиқиш маркази Закавказье дейилади.
Ҳозирги вақтда буғдой бутун ер юзида ўзининг экин майдони бўйича бошқа экинлар орасида биринчи ўринда туради, дунё бўйича экин майдони 216 млн. гектарни (ФАО, 1994) ташкил қилади.
Буғдой кўп экадиган мамлакатларга Россия, Хитой, Америка Қўшма Штатлари, Ҳиндистон, Канада, Аргентина, Франция ва бошқа бир қатор мамлакатлар киради.
Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда буғдой асосий экинлардан бири ҳи-собланиб, унинг экин майдони 1,3 млн гектарни ташкил қилади.