Bundan 100-150 yil ilgari odamizot sun’iy (elektrik)

Yod davrli chug‘lanma chiroqlari (galogenli chiroqlar)
CHug‘lanma chiroqlarini samaradorligini oshirishga erishish volfrom-yodli davr chug‘lanma chiroqlarlarini yaratilishiga sabab bo‘ldi.

Galogenli chiroqni ishlatishdan maqsad chug‘lanma chiroqlar larni o‘lchamlarini ancha kamaytirish, hamda o‘sha quvvat va xizmat davrida ikki barobar ko‘p yorug‘lik unumiga erishishdir. Bunday chiroq tuzilishi bo‘yicha issiqlikka chidamli kvars shishadan yasalgan trubka ko‘rinishidagi kolbadir; uning o‘qi bo‘ylab spiral shaklida yig‘ilgan qizish jismi joylashtiriladi. Kolba, ma’lum miqdorda yod qo‘shilgan, argon, ksenon yoki kripton bilan to‘ldiriladi.

Jarayon quyidagacha bo‘ladi:

Yod bug‘lari qizish jismi atrofida katta harorat ta’sirida kolba devorlariga suriladi va undagi volfram zarrachalari (ular volfram ipining sochilishi natijasida hosil bo‘lgani bilan yodli - volfram hosil bo‘ladi. Kolba harorati 250 s. bo‘lganda, yodli- volfram bug‘ holatida bo‘lib, chiroq singiladi; u erda volframning parchalanish jarayoni boshlanadi. Buning natijasida volfram zarrachalari chiroq ipiga o‘rnashadi, yod atomlari esa yana kolba devorlariga qaytadi. Mana shunday volfram ipining qayta tiklanishi bo‘ladi. Agar kolba devorlarining harorati 250⁰S dan kichik bo‘lsa, bu davr (sikl) buziladi, chunki yodli volfram bug‘ shaklidan chiqadi. Bu davrni boshlanishi uchun qizish jismi atrofidagi harorat 600⁰S dan katta bo‘lishi kerak. Bularning hammasi chug‘lanma chiroqlarning quvvatini oshirish imkonini beradi. Hozir quvvati 20 kVt gacha bo‘lgan chiroqlar yaratilgan. Kichik o‘lchamdagi katta quvvatli chiroqlar (galogen chiroqlar) kino olishda, samolyot va avtomobil chiroqlarida, ilmiy-tekshirish asboblarida, projektorlarda keng qo‘llaniladi.

Nazorat savollari:
1. CHo‘lg‘anma chirog‘ining asosiy elemenlarini sanab o‘ting?
2. CHo‘lg‘anma chirog‘ining yorig‘lik xarakteristikalarini ko‘rsatib bering?
3. CHo‘lg‘anma chirog‘i qanday elektrik xarakteristikalar bilan xarakterlanadi?
4. Gologen chiroqlari qaerlarda ishlatiladi?