Bundan 100-150 yil ilgari odamizot sun’iy (elektrik)

Nazorat savollari:

1. CHo‘g‘lanma chirog‘ini kim ixtiro qilgan?

2. Nurlanish deganda nima tushuniladi?

3. Kvantning mazmunini tushuntiring?

4. Foton deganda nima tushuniladi?

5. Nurlanish energiyasi yoki quvvatini tushuntiring?

2- MA’RUZA

Yorug‘lik oqimini fazoda tarqalishi

Reja:

1. Nurlanish spektrining optik sohasi.

2. Nur energiyasi iste’molchilari.

3. Nisbiy sezgirlik va nisbiy spektrial sezgirlik.
Nurlanish spektrining optik sohasi

Tabiatda uchraydigan elektromagnit nurlanishlar sohasi to‘lqin uzunligining katta oralig‘i bilan (u nurlanishlariga tegishli 10⁴ nm dan, sanoat chastotali o‘zgaruvchan tok generatorlarining nurlanishiga teshshli 10³ km gacha) aniqlanadi.

Infraqizil nurlanishlar nur bilan qurutish uskunalarida, rasmga olish texnikasida va boshqa maxsus maqsadlar uchun aniqlanadi.

Ultrabinafsha nurlanishlar faol biologik va fotoximik ta’sir ko‘rsatadi. 1 nanometr = 1 nm = 10⁹ m= 10⁶ mm = 10

1-rasm. Elektromagnit nurlanishlar spektri
Nurlanish monoxromatik yoki murakkab bo‘lishi mumkin. monoxromatik nurlanish deb bir to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan nurlanishga aytiladi. Murakkab nurlaiish - bir necha monoxromatik nurlanishlardan tashkil topgan bo‘lib, chiziqli yoki uzluksiz spektrni hosil qiladi.

Qattiq jismda atomlar bir biri bilan kuchli ta’sir bo‘ladi, shuning uchun uzluksiz spektrli nurlanish chiqaradi, bu esa atomlar qattiq jismning qanday turidan tashkil topganligiga bog‘liq emas agar harorat bir xil bo‘lsa, qizigan mis yoki temir parchalarining spektrlari bir biridan fakr qilmaydi Ko‘p olomon shovqini ichida alohida ovozlarni ajratish mumkin emas. SHunga o‘xshab qattiq jismda atomlar o‘zining xususiyligini yo‘qotadi. Gazlarda esa atomlar birbiridan uzoqda joylashgan va nurlanish jarayonida agar albatta gaz bosimi yuqori bo‘lmasa, o‘zaro ta’sir qilmaydi. SHuning uchun gaz nurlanganda, gaz atomlarning nurlanishi ma’lum to‘plamdagi to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan chiziqli spektrni hosil qiladi.

Nurlanishning chiziqli spektrlari razryadli, masalan, natrili yoki simobli, chiroqlar uchun xosdir.

PRK-2 turidagi simobli chiroqlarning nurlanish spektrini qurib chiqamiz. Ko‘rinarli nurlanishlar orasida to‘lqin uzunliklari 405, 436, 546, 579 nm bo‘lgan 4-ta bir xil nurlanishlarni biz quramiz (rasmga qara).

Uzluksiz spektrlar issiqlik nurlanish manbalariga, masalan chulg‘anma chiroqlariga xosdir.

CHug‘anma chirog‘ining uzluksiz spektrini ko‘radigan bo‘lsak, uni, bir biriga tutashgan cheksiz ko‘p miqdordagi monoxromatik nurlanishlar sifatida (rasmga qara) qurish mumkin. Bu holda, cheksiz kichik qismga tegishli elementar oqimni dFeλ, shu qismning kengligiga dλ nisbati nurlanish oqimining spektrial taqsimlanishi tavsifi bo‘ladi



bu erda: -nurlanish okimining spektrial zichligi, Vt/nm.

Agar -ni to‘lqin uzunligiga bog‘lanishi ma’lum bo‘lsa, nurlanish oqimini quyidagicha aniqlash mumkin:



Spektrial zichlikning qiymatlari bo‘yicha analitik yo‘l bilan nurlanish oqimini shunday hollarda, qachonki funksiyani matematik ifodasi ma’lum bo‘lsa, aniqlash mumkin. Boshqa hollarda, manbaning nurlanishi oqimi, chizig‘i va abssessa o‘qi bilan chegaralangan yuzani hisoblash asosida anqlanadi.