Burg‘ilashda ishlatiladigan tozalash agentlari

Elektrolitlar

Kalsiyli soda (NA2CO3)	5—10 (labora toriya yo‘li bilan aniqlanadi)	Suv berish qobiliyatini kamaytiradi, qovushqoqligini oshiradi	Yuvish suyuqliklari yutilishiga, qulab tushishiga qarshi
Kaustik soda (NaON)	Laboratoriya yo‘li bilan aniqlanadi	KIR (ko‘mir ishqor reagenti) tayyorlash uchun	Yuvish suyuq liklari yutishiga qarshi
Suyuq shisha Na 2O · SiO2	20—50	Qovushqoqlik va massaning zichligi ortadi	Yuqoridagidek
Fosfatlar: trinatriy fosfat (Na4PO7)	0,5	Gillarni burg‘i lashda quyuq lashgan eritma ning qovushqoq ligini kamay tiradi

183

Pirofosfat natriy (Na4P2O7	0,5	—	—
Osh tuzi (NaÑl)	— 30 59 90 123 270	Eritmaning muzlash haro ratini pasay tiradi, °C 1,8 3,5 5,4 7,5 18,2 Quduq devori va kerndagi mine ral tuzlarni yuvilib keti shidan saqlaydi	Mineral tuzlarni burg‘ilashda yuvish suyuqligi sifatida ishlatiladi
Ohak (CaO)	30—50	Qovushqoqlikni oshiradi, suv berish qo biliyatini ko‘- paytiradi, gil qatlami qalin ligini quduq devorida ko‘paytiradi	Yuvish suyuqliklari yutilishiga qarshi

9.1-jadvalning davomi
Kolloidlar

Ko‘mir ishqorli reagent (KIR)	120—200— qo‘ng‘ir ko‘mir, 10—30—kaustik soda	Suv berish qobiliyatini kamaytiradi va qovushqoqlikni oshiradi	Yuvish suyuqligi yutilishiga qarshi
Sulfit-spirt bardasi (SSB)	3—6 % NaOH yoki Na 2CO3	Suv berish qobiliyatini kamaytiradi	—

184
Gil eritmalari kam mustahkamlikka ega bo‘lgan jinslarni va
suyuqlik yutiladigan jinslarni burg‘ilash uchun xizmat qiladi. Ular
zaboyni parchalangan jinslardan yaxshi tozalaydi, asbobni sovitadi
va uni moylaydi, quduq devorlari mustahkamligini ta’minlaydi,
yuvish suyuqliklari yutilishining oldini oladi yoki qisman kamaytiradi.
Gil eritmalari suvga nisbatan yuqori zichlikka ega bo‘lganligi
uchun zaboy va quduq devoriga yuqori gidrostatik bosim hosil qila
oladi. Biroq chuqur quduqlarni burg‘ilashda katta gidrostatik bosim
mexanik burg‘ilash tezligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Òurli navdagi
gillardan tayyorlangan gil eritmalari sifatini oshirish maqsadida
kimyoviy reagentlar ishlatiladi.
O‘ta mustahkam bo‘lmagan jinslarni burg‘ilashda va quduqda
suv oqimi bo‘lgan sharoitlarda og‘irlashtirilgan gil eritmalari
ishlatiladi.
9.2-jadvalda og‘irlashtiruvchi (qo‘shimcha) va hosil bo‘ladigan
gil eritmalarining zichliklari keltirilgan.
9.1-jadvalning davomi

Karboksi metilsel luloza	10—50	Suv berish qobiliyatini va qovushqoqligini kamaytiradi, eritmani koa gulatsiyadan saqlaydi
Neft	12 % (eritma hajmiga nisbatan)	Eritma yopish qoqligini kamaytira di, mustah kam bo‘lmagan jinslarda quduq devorining suri lishini oshiradi

185
9.2-jadval
Òuzli eritmalar abadiy muzliklarni va mineral tuzlarni burg‘ilashda xizmat qiladi. Jinslarning haroratiga qarab 5 % yoki 10 %
tuz eritmasi yuvish suyuqligi haroratini jinslar haroratiga qadar
sovitadi.
Mineral tuzlarni burg‘ilashda ularning tuzi bilan to‘yingan eritmalar ishlatiladi, shunda kern va quduq devorlari erib va yuvilib
ketmaydi.
Burg‘ilash ishlari amaliyotida K-4 va K-9 polimer preparatlarini
ishlatish ham ma’lum. Sanoat sinovlari shuni ko‘rsatdiki, ularni
gil eritmalariga ohakli, yuqori minerallashgan, normal va og‘irlashtirilgan eritmaligicha qayta ishlov berish mumkin ekan. Kam
miqdorda (1% dan kam) K-4 va K-9 reagentlari boshqa qovushqoqlikni kamaytiruvchi reagentlarsiz ham eritmaning qovushqoqligini suv berish qobiliyati saqlangan holda birdan oshiradi. Bu esa
yuvish suyuqliklari yutiladigan sharoitlar uchun juda muhimdir.
Olmosli burg‘ilashda emulsion eritmalar keng ishlatilmoqda va
suv ishlatilgan sharoitga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega:
1) burg‘ilash snaryadi tebranishi kamayadi, bu esa yuqori
aylanish chastotalarida burg‘ilashni olib borish imkonini beradi;
2) mexanik burg‘ilash tezligi o‘rtacha 20 % ga ortadi;
3) olmosli koronkalarning resursi (chidamliligi) o‘rtacha 30%
ga ortadi;
4) 1 m quduqni burg‘ilash uchun olmos sarfi o‘rtacha 20 % ga
kamayadi;
5) kern qisilib qolishi hollari kamayishi hisobiga reys uzunligi
o‘rtacha 20 % ga ortadi;

Og‘irlashtiruvchi qo‘shimchalar	Zichligi, kg/m3
Ruda	Òoza material	Gil eritmasi
Barit	4100—4200	4300—4500	1150—2000
Gematit	4300—4600	5190—5280	200—2200
Kulrang kolchedan	4000—4200	4900—5200	—
Magnetitli qum	3800—4500	4900—5200	—
Pirit kuyindisi	—	3600—3800	1600—1800

186
6) burg‘ilash uskuna va asboblari kam ishqalanib yeyiladi;
7) burg‘ilash va nasos uzatmasi uchun quvvat sarfi kamayadi.
Emulsion yuvish suyuqliklari o‘rtacha qovushqoqlikka ega
bo‘lgan mineral sovunlar pastasi yordamida tayyorlanadi.
Pasta yuvish suyuqligiga (suvga) quyidagi nisbatda qo‘shiladi:
1:200 dan 1:50 gacha, ya’ni 0,5—2 %.
Geologiya-qidiruv quduqlarini burg‘ilashda 1—5 % li suv
asosida tayyorlangan emulsion eritmalar ham ishlatilmoqda.
Emulsion eritmalar «Ëåíîë-10» va «Ëåíîë-32» konsentratlaridan tayyorlanadi. Bu yuvish suyuqliklari olmosli va qattiq
qotishmali koronkalar bilan yuqori aylanish chastotalarida
(1500 ayl/min gacha) va chuqurligi 1500 metrgacha bo‘lgan
quduqlarni burg‘ilashda ishlatiladi.
Emulsol konsentratlari plastik, bir turdagi jigarrang massaga
ega bo‘lib, 40°Ñ gacha haroratda saqlanganda ham o‘z xususiyatlarini yo‘qotmaydi, ya’ni u barqaror, suv bilan qo‘lda yoki gil
aralashtirgichda tezda qorishadi va barcha sanitar-gigiyena normalariga mos keladi.
Yumshoq va o‘rta qattiqlikdagi suvlarda emulsiya tayyorlash
uchun o‘rmon-kimyo emulsoli — ÝÍ-4 ning 0,5—6% konsentratsiyali eritmasi ishlatiladi.
Istalgan qattiqlikdagi suv asosida emulsion eritmalar neftkimyo emulsoni ÝÍ- 4 konsentrati asosida tayyorlanadi va olmosli
burg‘ilashda ishlatiladi.