Buxgalteriya hisobi va audit fakulteti

3-mavzu:Tayyor mahsulot (tovar, ısh, xizmat)lar va ularnıng sotilishni hisobga olish

Tayyor mahsulotlar - to’liq qayta ishlash, yig’ish va shtatdan o’tgan, standartlar, shartnoma talablariga javob beradigan, texnik nazorat bo’limi tomonidan qabul qilingan va tayyor mahsulot omboriga etkazib berilgan yoki xaridorga topshirilgan mahsulotlar. Tayyor mahsulot tarkibiga kiritish, ishlarning turi ular bajarilganligi sababli aniqlanadi, bu esa ushbu baholashdan foydalanishga imkon beradi;

me’yoriy (rejalashtirilgan) narx narxida. Ushbu baholash usuli yordamida oyning oxirida analitik hisobda alohida qayd etiladigan normativdan (rejalashtirilgan) haqiqiy tannarxning og’ishi aniqlandi. Ushbu baholash usuli, tashkilot xarajatlarni hisobga olish va ishlab chiqarish xarajatlarini hisoblashning me’yoriy usulidan, rejalashtirilgan xarajatlar mavjud bo’lganda foydalanishi mumkin;
mahsulotlarni sotish narxlari va ish (xizmatlar) tariflarida. Bu holda, hisobot davri oxirida mahsulot (ish, xizmat) larni sotish narxlari (tariflar) va uning haqiqiy qiymati o’rtasidagi farq, avvalgi baholash usulidan og’ish singari analitik hisob-kitoblarda alohida ko’rsatiladi.
Ishlab chiqarishdan chiqarilgan mahsulotlar tayyor mahsulotlar omboriga o’tkaziladi.
05 “Tayyor mahsulot” schyoti 050 “Tayyor mahsulot” subschyotidan iborat bo‘lib, ushbu subschyotda tayyor mahsulotlar haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi bo‘yicha hisobga olinadi.
Sotish uchun tayyorlangan (olingan) tayyor mahsulotlar, shu jumladan, qisman tashkilotning o‘z ehtiyojlari uchun mo‘ljallangan mahsulotlarning kirim qilinishi 050 “Tayyor mahsulot” subschyotining debetida 090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyoti bilan bog‘langan holda aks ettiriladi.
Xaridorlar (buyurtmachilar)ga ortib jo‘natilgan tayyor mahsulotlarning haqiqiy tannarxi ushbu xaridor (buyurtmachi)lar tomonidan hisob-kitob hujjatlari taqdim etilganda 050 “Tayyor mahsulot” subschyotining kreditidan 200 “Mahsulot (ish, xizmat)lar realizatsiyasi” subschyotining debetiga hisobdan chiqariladi.
Shuningdek, ushbu subschyotda yordamchi qishloq va o‘quv xo‘jaliklarining mahsulotlari ham hisobga olinadi. Yordamchi qishloq xo‘jalik va o‘quv-tajriba xo‘jaliklarining mahsulotlari rejadagi bahosi bo‘yicha yil davomida hisobga olib boriladi.
Bu mahsulotlar kirimga olinganda 050 subschyotning debetiga va 090 “Tovar (ish, xizmat)larga xarajatlar” subschyotining kreditiga yoziladi.
Mahsulotlarni sotishda sotilgan mahsulotlarning rejadagi tannarxi 050 subschyotning kreditidan 200 subschyotning debetiga yoziladi. Tashkilot o‘zining ehtiyojlari uchun mo‘ljallangan mahsulotlari 050 subschyotning kreditiga va 06 schyotning tegishli subschyotlari debetiga yoziladi.
Mahsulotning rejadagi tannarxi yil oxirida, yillik hisobot kalkulatsiyasiga asosan, haqiqiy tannarxi bilan muvofiqlashtiriladi. Agar yil davomida olingan qishloq xo‘jalik mahsulotlarining haqiqiy tannarxi rejadagidan yuqori bo‘lsa, sotilmagan mahsulotlarga taalluqli bo‘lgan qismida haqiqiy va rejadagi tannarxi o‘rtasidagi farq summasiga qo‘shimcha provodka qilinadi, bunda ushbu farq summa 050 subschyotning debetiga va 090 subschyotning kreditiga yoziladi, sotilgan mahsulotlarga taalluqli qismida esa, 200 subschyotning debetiga va 090 subschyotning kreditiga yoziladi.
Agar yil davomida olingan qishloq xo‘jalik mahsulotlarining haqiqiy tannarxi rejadagidan kam bo‘lsa, u holda rejadagi va haqiqiy tannarxi o‘rtasidagi farq summasiga (tejalgan summaga) sotilmagan mahsulotlarga taalluqli bo‘lgan qismida storno bilan (qizil siyoh bilan) buxgalteriya yozuvi qilinadi, ya’ni, ushbu farq summa 050 subschyotning debetiga va 090 subschyotning kreditiga yoziladi, sotilgan mahsulotlarga taalluqli qismida esa, 200 subschyotning debetiga va 090 subschyotning kreditiga yoziladi.
Tayyor mahsulotlarining analitik hisobi nomi, miqdori va qiymati hamda saqlanadigan joyi bo‘yicha 296-son shakldagi material qimmatliklarning miqdor-qiymat hisobi daftari (kartochkasi)da alohida holda yuritiladi.