Buxgalteriya hisobi va audit” yo’nalishi bha-99-2 guruhi talabasi marqayev asadbek

Umumiy inflyatsiya ko'rsatkichlari

Bir necha asrlar davomida iqtisodchilar hisob-kitoblarning aniq usullarini yaratishga harakat qilishdi, ularning yordamida nafaqat bozor savatining qiymatini, balki uning tarkibini ham baholash mumkin edi.
Statistikachi E.Laspeyres joriy va bazaviy davrlarga mos ravishda iste’mol savatchasini solishtirish hamda ular orasidagi farqni ko‘rsatuvchi formula yordamida inflyatsiyani indekslash usulini ishlab chiqdi.
$IL=(∑p1 \cdot q0)/(∑p0 \cdot q0)$
Bazis davridagi narxlarning o'zgarishini aks ettirgan holda, indeks iste'mol tarkibining bir qismi sifatida qiymatdagi o'zgarishlarni istisno qildi. Shu sababli, u narxlar ko'tarilganda inflyatsiyani yuqori, narxlar tushganda esa past bo'lishini taxmin qiladi.
Paasche indeksi yordamida joriy vaqtdan bazaviy davrgacha bo'lgan iste'mol xarajatlarini hisoblash savatning bir xil assortimenti bilan aniqlanadi.
$IP=(∑p1 \cdot q1)/(∑p0 \cdot q1)$
Paasche indeksini hisoblash orqali siz qanday o'zgarishlar yuz berayotganini ko'rishingiz mumkin: o'rtacha narx darajasi necha marta oshadi (pasayadi). Iste'mol savatchasi narxlarining harakatini kuzatib, bu formula daromad ta'sirini to'liq aks ettira olmaydi. Natijada pasaytirilgan narxlarda inflyatsiyani haddan tashqari baholash va o'sish holatida inflyatsiyani past baholash.
Ikkala indeksning ham o'z xatolari bor, shuning uchun ularni olim Fisher o'rtacha qiymatni topish uchun birlashtirgan. Buning uchun ikkala indeks ko'paytmasining ildizi hisoblanadi.
$IF=√(∑p1 \cdot q1)/(∑p0 \cdot q0)\cdot (∑p1 \cdot q1)/(∑p0 \cdot q1)$
Mamlakatimizda narxlarning oshishi haqidagi ma'lumotlar tomonidan to'planadi federal xizmat 1992 yildan boshlab davlat statistikasi (Rosstat). Baholash vositasi iste'mol narxlari indeksidir (CPI). U joriy davrdagi qat'iy belgilangan tovar va xizmatlar to'plami qiymatining bazaviy davrdagi qiymatiga nisbatini o'lchaydi. Tanlanmaga aholi tomonidan noishlab chiqarish iste’moli uchun sotib olingan tovarlar va xizmatlar kiritilishi muhim.

3