Buxgalteriya hisobi va audit” yo’nalishi bha-99-2 guruhi talabasi marqayev asadbek

Rentabellik (nem. rentabel — daromadli, foydali) — korxona yoki tadbirkorlikning daromaddorligi, samaradorligi; mikroiqtisodiy miqyosdagi iqtisodiy faoliyatning samaradorligi. R. korxona yoki tadbirkorlik faoliyatining moliyaviy natijalarini baholashda qoʻllaniladigan asosiy koʻrsatkich. R. foyda olib ishlashning qiyosiy, yaʼni sarf-xarajatlarga nisbatan aniqlanadigan koʻrsatkichi boʻlib foizlarda ifodalanadi. Uzoq muddatli va joriy xarajatlar (mashinauskuna, binolar, inshootlar, xom ashyo, yoqilgʻi, materiallar, butlovchi qismlar, ish kuchi va boshqa sotib olish) mazmunan har xil boʻlganidan ular qanday natija berganligini bilish uchun R.ning 4 ta asosiy koʻrsatkichlari qoʻllaniladi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida iqtisodiy oʻsishning intensiv omillarini kuchaytirish asosida R.ni oshirishga, foydani maksimumlashtirishga zarur shart-sharoitlar yaratiladi. Bozor talab qilgan xaridorgir tovarlarni ishlab chiqarish, i.ch.ni modernizatsiyalash, xom ashyo va materiallar sarfini qisqartirish, resurslarni tejab-tergab ishlatish asosida joriy harajatlarni kamaytirish, mehnat unumdorligini muttasil oshirib borish, kapital tarkibini shakllantirish (aylanma kapital), mehnat motivatsiyasini kuchaytirish (ishchi-xizmatchilar mehnatini ragʻbatlantirish mehnat unumdorligini oshirishga, tejamkorlikni taʼminlashga intilishni paydo etadi) R.ni oʻstirishning asosiy omillaridir. Bu omillarni qoʻllash korxona darajasida boshqarib boriladi. Shu maqsadda R. monitoringga yuritiladi.
Bobda korxona samaradorligini baholash uchun qanday ko'rsatkichlar qo'llanilishi haqida tushuncha beriladi; rentabellik (kapital, umumiy investitsiyalar, sotish), shuningdek rentabellik ko'rsatkichlari qanday; qarz mablag'lari narxining ko'rsatkichini qanday hisoblash va undan rentabellikni baholashda foydalanish; korxonaga investitsiyalar rentabelligi darajasini qanday omillar belgilaydi. Ma'lumki, har qanday korxona faoliyatining samaradorligi uning kerakli foyda keltira olish qobiliyatiga bog'liq. Ushbu qobiliyatni moliyaviy natijalarni tahlil qilish orqali baholash mumkin, uning davomida siz quyidagi savollarga javob olishingiz kerak: olingan daromad va sarflangan xarajatlar qanchalik barqaror; moliyaviy natijalarni bashorat qilish uchun foyda va zarar hisobotining qaysi elementlaridan foydalanish mumkin; sarflangan xarajatlar qanchalik samarali; ushbu korxonada kapital qo'yilmalarning samaradorligi qanday; korxonani boshqarish qanchalik samarali. Korxonaning rentabelligini tahlil qilish birinchi navbatda foyda va zarar to'g'risidagi hisobotdagi ma'lumotlar asosida amalga oshiriladi. Bu erda qayd etish muhimki, Buxgalteriya hisobi to'g'risidagi Nizom va buxgalteriya hisobotlari Rossiya Federatsiyasida tahlilda qo'llaniladigan moliyaviy natijalar ko'rsatkichlari tushunchalari aniqlangan. Shunday qilib, Nizom yakuniy bo'lgan buxgalteriya foyda (zarar) tushunchasini kiritadi moliyaviy natijalar, Hisobot davrida barcha xo'jalik operatsiyalarini hisobga olish va Nizomga muvofiq qabul qilingan qoidalarga muvofiq balans moddalarini baholash asosida aniqlangan. Shu bilan birga, Nizomdan balans foydasi tushunchasi chiqarib tashlangan. Balansda hisobot davrining moliyaviy natijasi taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) sifatida aks ettiriladi, ya'ni. hisobot davri uchun aniqlangan yakuniy moliyaviy natija, Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga muvofiq foydadan to'langan soliqlar va shunga o'xshash boshqa majburiy to'lovlar, shu jumladan soliq qoidalariga rioya qilmaslik uchun sanktsiyalar. Xulosalarida moliyaviy natijalarni tahlil qilish buxgalteriya hisobi ma'lumotlariga ko'ra aniqlangan foyda ko'rsatkichiga asoslanadi. Shu munosabat bilan tahlil qilishda e'tiborga olinishi kerak bo'lgan bir qator muammolar paydo bo'ladi. Avvalo shuni yodda tutish kerakki, foydani aniqlash korxonaning hisob siyosatiga va amaldagi buxgalteriya hisobi metodologiyasiga bog'liq. Demak, sotilgan mahsulotlarni to‘lash payti bo‘yicha emas, balki jo‘natish paytigacha hisobga olishga o‘tish jo‘natilgan va to‘lanmagan mahsulotlar qoldig‘i hisobiga daromad va xarajatlarning hisoblangan bazasining o‘zgarishiga olib keldi. Hisobot tarkibiy qismlarining tarkibi o'zgartirildi va sotilgan mahsulot tannarxiga faqat soliq solish maqsadida tan olingan xarajatlarni kiritish nazarda tutilgan tannarxni shakllantirishning ilgari mavjud bo'lgan tartibidan voz kechildi. Bundan tashqari, korxonaning moliyaviy natijalarining tarkibiy qismlarini baholash uning rahbariyati tomonidan tanlangan moliyaviy siyosatga bog'liq. Bunday holda, biz manevr qilish imkoniyati haqida gapiramiz (masalan, tayyor mahsulot va tugallanmagan ishlab chiqarish o'rtasida xarajatlarni taqsimlash, kechiktirilgan xarajatlarni hisobdan chiqarish, zaxiralarni yaratish nuqtai nazaridan), bu ikkalasining moliyaviy natijalari miqdorini boshqarishga imkon beradi. joriy va kelajakdagi davrlar. Shuningdek, buxgalteriya hisobi qoidalari PBU 9/99 "Tashkilotning daromadlari" va PBU 10/99 "Tashkilotning xarajatlari" da mustahkamlangan yangi yondashuvlarni hisobga olish kerak, mahalliy amaliyotda birinchi marta shakllanishni me'yoriy tartibga soluvchi. "tashkilotning daromadlari" va "tashkilotning xarajatlari" tushunchalarining buxgalteriya hisobi uchun. Shunday qilib, PBU 9/99 ga binoan, quyidagi shartlar bajarilgan taqdirda daromad buxgalteriya hisobida tan olinadi: tashkilot muayyan shartnomadan kelib chiqadigan yoki tegishli tarzda boshqa tarzda tasdiqlangan ushbu daromadni olish huquqiga ega; daromad miqdori aniqlanishi mumkin; muayyan bitim natijasida tashkilotning iqtisodiy foydasi oshishiga ishonch bor. Bunday ishonch korxona aktivni to'lash uchun olganida yoki aktivni qabul qilishda noaniqlik bo'lmasa mavjud bo'ladi; mahsulotga egalik qilish (egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish) tashkilotdan xaridorga o'tgan yoki ish buyurtmachi tomonidan qabul qilingan (xizmat ko'rsatilgan); ushbu operatsiya bilan bog'liq bo'lgan yoki yuzaga keladigan xarajatlar aniqlanishi mumkin. Agar to'lov sifatida olingan pul mablag'lari va boshqa aktivlarga nisbatan yuqoridagi shartlardan kamida bittasi bajarilmagan bo'lsa, buxgalteriya hisobida daromad emas, balki kreditorlik qarzlari tan olinadi. Ushbu shartlar ro'yxati Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari talablariga javob beradi. PBU 10/99 "Tashkilotning xarajatlari" ga binoan, buxgalteriya hisobida xarajatlarni tan olish shartlari quyidagilardan iborat: xarajat muayyan shartnomaga, qonunchilik va me'yoriy-huquqiy hujjatlar talablariga, tadbirkorlik odatlariga muvofiq amalga oshiriladi; xarajat miqdori aniqlanishi mumkin; muayyan operatsiyalar natijasida tashkilotning iqtisodiy foydalari kamayib ketishiga ishonch bor. Bunday ishonch korxona aktivni o'tkazganida yoki aktivni topshirishda noaniqlik mavjud bo'lmaganda yuzaga keladi. PBU 10/99 daromadlar to'g'risidagi hisobotda xarajatlarni tan olish uchun alohida qoidalarni kiritdi. Birinchi qoida - daromadlar va xarajatlarning izchilligini ta'minlash. Ikkinchi qoida, xarajatlar bir necha davrlar bo'yicha daromad olishni belgilab beradigan va daromadlar va xarajatlar o'rtasidagi bog'liqlikni aniq aniqlash mumkin bo'lmagan yoki bilvosita aniqlanganda, hisobot davrlari o'rtasida xarajatlarni oqilona taqsimlash zarurligini belgilaydi. Uchinchi qoidaga ko'ra, oldingi qoidalardan qat'i nazar, ular tan olinishi kerak hisobot davri iqtisodiy foyda olmasliklari aniq bo'lganda xarajatlar. Foyda va zarar to'g'risidagi hisobot ma'lumotlaridan foydalanish bilan bog'liq qayd etilgan asosiy muammolar tahlilni ikki bosqichda o'tkazish zarurligini keltirib chiqaradi: birinchi bosqichda tahlilchi korxonada daromad va xarajatlarni shakllantirish tamoyillari haqida aniq tasavvurga ega bo'lishi kerak. (buning uchun asosiy ma'lumot korxonaning buxgalteriya siyosatini, uning o'zgarishlarining barcha faktlarini va ushbu o'zgarishlarning hisobotga ta'sirini ochib beruvchi tushuntirish yozuvi bo'lishi kerak); ikkinchi bosqichda daromadlar to'g'risidagi hisobotning haqiqiy tahlili amalga oshiriladi. Korxonaning rentabelligini tahlil qilish (daromadlar to'g'risidagi hisobot) odatda quyidagilarni o'z ichiga oladi: hisobotning tizimli tahlili, omillarni aniqlash - barqaror va tasodifiy; olingan moliyaviy natijaning "sifatini" baholash va kelajakdagi natijalarni prognoz qilish; rentabellikni tahlil qilish. Strukturaviy tahlil jarayonida sotishdan tushgan tushumlar va shu maqsadda sarflangan xarajatlar bilan bog'liq bo'lgan asosiy munosabatlarga aniqlik kiritiladi. Keyingi davr (davrlar) uchun prognozlarni tuzish uchun zarur bo'lgan savdo tahlili uchun ma'lumotlar to'liq hajmda faqat ichki tahlilchiga taqdim etiladi. Bunday tahlil jarayonida quyidagilar aniqlanishi kerak: daromad olishning asosiy elementlari nimadan iborat; talab qancha mahsulot bahosiga bog'liq (ya'ni, talabning egiluvchanligi); kompaniya o'z mahsulotlarini o'zgartirish yoki bozorga yangi mahsulotlarni kiritish orqali o'zgaruvchan talabga moslashish qobiliyatiga egami; xaridorlarning kontsentratsiya darajasi qanday; asosiy xaridorlarga qanchalik bog'liqligi; geografik sotish bozorlari bo'yicha mahsulotlarni diversifikatsiya qilish nima. Turli geografik savdo bozorlarida faoliyat yurituvchi diversifikatsiyalangan korxonalar yoki korxonalar uchun alohida savdo segmentlari kontekstida daromadlar to'g'risidagi ma'lumotlarni baholash kerak. Gap shundaki, alohida segmentlarning umumiy savdo hajmiga qo'shgan hissasi odatda har xil bo'ladi. Shu sababli, ko'p tarmoqli korxonalarning istiqbollarini, shuningdek, ularning faoliyati risklarini baholash uchun har bir segment bo'yicha daromad va xarajatlarni alohida tahlil qilish kerak. Shu maqsadda xalqaro amaliyotda segmentar hisobotdan foydalaniladi, uni tayyorlash bo'yicha tavsiyalar 14-sonli moliyaviy hisobotning xalqaro standartida keltirilgan. B. Rus amaliyoti tushuntirish xatida alohida segmentlar kontekstida amalga oshirish tuzilmasi to'g'risidagi ma'lumotlarni aks ettirishni ta'minlaydi. Xarajatlarni tahlil qilishda asosiy muammo - ma'lum