Buxgalteriya hisobining me’yoriy-huquqiy va tashkiliy asoslari

Umumlashgan (konsolidatsiyalangan) moliyaviy hisobot tuzish
qoidalari 17-moddada belgilangan bo‘lib, u xalqaro standartlarga muvofiq tuziladi. Bunda bosh fiririadan ajralib chiqib faoliyat qilayotgan korxonaliir guruhi uchun umumlashgan moliyaviy moddalarni tuzish va
taqdim _‹bilish to'g’risida so‘z yuritiladi. Qonunning mazkur moddasiga muvofiq bir yoki bir necha sho‘ba korxonalar, filiallar va vakolat- xonalariga ega bo‘lgan korxonaliir umumlashgan moliyaviy hisobot tuzadilar.
Ushbu inoddaning talablari vazirliklar, idoralar va budjet tashkilotlarining yig‘ma moliyaviy hisobotiga nisbatan tatbiq etilmaydi. L*niumlashgan moliyaviy hisobot buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq mziladi.
Bosh korxonaning sho‘ba korxonalariga qo‘shgan his-salari uning
irioliyav iy hisobotida moliyaviy qo‘yilinalai i sifatida aks ettiriladi. Yuridik shaxslar o‘z Challan, vakolatxonalari va boshqa tarkibiy bo‘linnialarini, ularning balanslari va hisobot shakllarini belgilangan tartibda tegishli yuridik shaxsning umumlaslitirilgan hisobotiga kiritish sharti bilan mustaqil balansga ajratib chiqishlari mumkin.
Moliyciviy hisobotning .bisobot davri I fl-moddaga muvofiq 1- yanvurdaii 3 l -dekabrga qadar bo‘lgan Calendar yil deb belgilangan. 1’uiigidun tashkil etilgan yuridik shaxslar uchun ular yuridik shaxs huquqiga ega bo‘lgan sanadan boshlab, yuridik shaxs hisoblanmaydigan subyektlar uchun esa, ular tegishli davlat organlarida ro‘yxatga olingan sanadan boshlab, o‘sha yilning 3 I -dekabrigacha bo‘lgan davr birinchi h isobot yili deb hisoblanishi belgilangan.
Agar yuridik shaxs joriy yilning I -oktabridan keyin ro‘yxatga olingan bo‘lsa, uning uchun birinchi hisobot yili keyingi yilning 3 I- dcliabnda tugaydi.
Ro‘yxatdan o‘tishga yoki yuridik shaxs huquqini qo‘lga kiritgunga qadar amalga oshirilgan xo‘jalik muomalalari to‘g‘risidagi ma’luinotlar birinchi his-obot yili moliyaviy hisobotiga kiritiladi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlaming moliyaviy hisoboti soliq organlari, mulkdorlar, davlat statistika organlari va boshqa organlarga taqdim qilinadi.
Turli xil davlat muassasalari va boshqalar uchun moliyaviy hisobotni tuzish bo‘yicha qo‘yiladigan talablar buxgalteriya hisobi standartlarida bayon qilingan.
Moliyaviy hisobot yilining boshidan o‘sib boruvchi jami bilan har chorakda, Moliya vazirligi tomonidan belgilangan muddatlarda taqdim qilinadi.

Budjet muassasalari choraklik va yillik hisobotlari Moliya vazirligi tomonidan belgilangan muddatlarda yuqori organlarga taqdim 9iladi.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga muvofiq boshqa ayrim turdagi xo‘jalik yurituvchi subyektlar uchun hisobotni taqdim qilishning boshqa muddatlari belgilanadi.
2G-moddaga muvofiq xo‘jalik yurituvchi subyektlaming yr Jlik
moliyaviy hisobotlari manfaatdor banklar, birjalar, investorlar, kreditorlar va boshqalar uchun oshkom hisoblanadi. Manfaatdor yundik va jismoniy shaxslar yillik moliyaviy hisobotlar bilan tanishish va nusxa ko‘chirish sarflarini to‘lab undan nusxa olish huquqlariga egadirlar.
Ochiq turdagi aksionerlik jamiyatlari, sug‘urta kompaniyalari, ’banklar, fond va tovar biijalari, investitsiya fondlari va boshqa moliya muassasalari har yilgi moliyaviy hisobotini, ularda ko'rsatilgan ma’lumotlar to‘g‘riligi auditorlar tomonidan tasdiqlangan, hisobot yr Ji tugaganidan so‘ng birinchi maygacha e’lon qilishlari shart.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt tugatilganida (bankrot, ixtiyoriy ravishda yoki boshqa asosda tugatilishi) sud yoki boshqa s'akoIatIi organlar tomonidan bankrot deb e’lon qilingan, yoki tugatish to‘g'risida qaror qabul qilingan sanaga yakuniy moliyaviy hisobot tuzish tartibi 2 l - moddada belgilangan. Xo‘jalik yurituvchi subyektni tugetishga doir muomalalari hisobga olish, tugatish balansi va hisobomi tuzish uchun javobgarlik, tugatish komissiyasiga yoki amaldagi qonunchilikka muvofiq xo‘ja1ik yurituvchi subyektni tuganshni amalga oshiradigan boshqa organga yidilatiladi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektning aktivlari tugatish balansida tugatish komissiyas-i tomonidan aniqlangan bahoda, ya’ni ulami sotish mumkin bo‘lgan baholarda baholanadi. Umidsiz qarzlar va zararlar tugatish balansiga kiritihnaydi.
Tugatilayotgan xo'jalik yurituvchi subyektning majburiyatlari aniqlashtinladi va ulami tuzish vaqtiga qadar hisoblangan foizlar bilan birga qo‘shib tugatish balansida aks ettiriladi.
22-moddaga muvofiq buxgalteriya axborotlari xo‘jalik yurituvchi subyektning ishlab chiqarish, texnologik moliyaviy va boshqa turclagi faoliyati to‘g‘risidagi axborotlar saqlanganligi sababli maxfiy (tijorat sin) hisoblanib, ulami oshkor qilish uning manfaatlariga zarar yetkazishi mumkin. Maxfiy buxgalteriya axborotlarining ro‘yxati va hajmi xo‘jalik
yurituvc-hi subyekt tomonidan aniqlanib, bu haqda manfaatdor shaxslar yozma ravishda xabardor qilinadi.

Auditorlar, soliq insjiektorlari va buxgalteriya hisobi axborotlarini olish huquqiga ega boshqu shaxslar qonunchilikda ko‘zda tutilgan hollardan tashqari, max fiylikka rioya qilishlari lozim. Sir hisoblangan axborotlami oshkor qilish O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi bilan belgilangan tartibda javobgarlikka tourism.

Qonunning 23-modclasi buxgalteriya hujjatlarini saqlash tartibini belgilaydi. Buxgalteriya hujjatlari yozuvlar, mikrofilmlar xo‘jalik yuri- tuvchi subyekt tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Davlat markaziy arxivi Qoidalarida belgilangan davr (3 yildan kam bo‘lmagan) davomida saqlanishi lozim.
Hujjatlashtirish oldiga qo‘yiladigan umumiy talablar va hujjatlashtirishni boshqarish barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar uchun majburiydir. Qoidalarga mux'ofiq subyekt hujjatlarini tanlanishi, hisobga olinishi, saqlanishi, ishlov berilishining sifati, uning faoliyatida vujudga keladigati doimiy saqlanadigan hujjatlaming ishlatilishi, ulami saqlash uchun o‘z vaqtida arxivga topshirishni ta’minlash lozim. Manfaatdor shaxslar belgilangan tartibda nusxa ko'chirish xarajatlarini to‘lab, zarur hujjatlardan nusxa olislilari munil‹in. Buxgalteriya hujjatlarini olish qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Qonunning yakunlovchi, 24-moddasida buxgalteriya hisobini
tashkil etish va yuritish uchun mas’ul shaxslar buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligini buzganlik uchun belgilangan tartibda javobgarlikka tortilishini bclgilaydi.
Shunt alohida ta’kidlash lozimki, soliq va boshqa qonunchilik hujjatlarida ro‘y bergan o'zgarishlar buxgalteriya hisobi uslubiyati, moliyaviy hisobotni tuzish va taqdim qilish tartibiga ta’sir qilmasligi lozim. Ular faqat tegishli buxgalteriya hisobi standartlari o‘zgarganida o‘zgarishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining jahon hamjamiyati bilan uyg’iinlashish jarayoni faollashmoqda. Buxgalteriya hisobini isloh qilish ushbu dasturning tarkibiy qismi hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun va unga asosan qabul qilinadigan me’yoriy hujjatlar mill iy iqtisodiyotning samarali faoliyat qilishiga ko‘maklashishi lozim.
14.1.2. Buxgelterlya hisobining aiillly standartlerl

Ikkinchi pog‘ona O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan buxgalteriya hisobining milliy standartlarini o'z ichiga olib, ulardB hisob yuritishning asosiy tamoyillari va qoidalari mujassamlashgan shu vaqtgacha tasdiqlangan va amaliyotda qo‘llanilayotgan buxgalteriya hisobi standartlarini quyidagi jadval tarzida keltiramiz (14. I-j8dval).

Uchinchi pog'ona — buxgalteriya hisobini uning alohida bo‘limlari
bo'yicha yuritisluu ifodalaydigen uslubiy ko‘rsatmalar, yo‘riqnomalar va tavsiyanomalami o’z ichiga oladi.
O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi milliy standartlari ro‘yxati
14.1-j‹tdvol

Adliya
vazirli-'

Standartning nomeri va nomi '^{Tasdiqlan gida ro'y-}
gan sanasi xatga
olingan-
Kuchga

Moliyaviy hisobotni tayyorlash

0 va taqdim etishniiig konseptual asoslari.