Buxgalteriya hisobining me’yoriy-huquqiy va tashkiliy asoslari

Majburiyatlarni baholash. Majburiyatlar tomonlaniing kelishui i bo‘yicha aniqlangan summada aks ettiriladi. Sud qaroriga ko'ra yuzaga kelgan majburiyatlar uning qatorida ko‘rsatilgan summalarda aks ettiriladi. Potensial majburiyatlar oldindan aniqlangan eng yuqori bahoda baholanadi.
Hisobot davrining oxirida to‘1anishi kerak bo'lgan foizlar aJoJiida aks ettiriladi.
Da’vo muddati o‘tib ketib, talab qilinmayotgan majburiyatlar hamda kreditor qarzlar foyda sifatida joriy hisobot davrining foyda x'a zararlar schotiga olib boriladi.
Xaridorlarning debitor qarzlari nakladnoylar yoki boshqa dastlabki hujjatlarda ko‘rsatilgan qiymat bo‘yicha aks ettiriladi. O‘z x‘aqtida ijaytarilmagan va tegishli kafolatlar bilan ta’minlanmagan debitor qarzlar shubhali qarzlar bo‘yicha rezervlar hisobiga hisobdan chiqariladi. Shu summaning o‘zi muddati o’tganidan so‘ng foyda va zararlar schotining debetiga olib boriladi.
13-modda daromadlar va xarajatlarni hisobga olish tartibini belgilaydi. Foyda ko‘matkichi dunyo amaliyotida ko‘pincha biznes samaradorligining mezoni yoki investitsiyalardan olingan daromadlar yoki aksiya va boshqa qimmatli qog'ozlardan olingan daromad (tushum)lami tahlil ‹jilish vositasi sifatida qo‘llaniladi.
Daromadlar va sarflar foydani aniqlashga taalluqli bo‘lgan bevosita elementlar hisoblanadi. Daromadlar va sarflami, natijada esa foydani aniqlashda korxona tomonidan moliyaviy hisobotni tayyorlashda qo‘llaniIadigan kapital va uni saqlash konsepsiyasiga qisman bog‘liq.
Daromadlar va sarflaming elementlari quyidagicha aniqlanadi:

1. daromadlar bu — hisobot davri ichida aktivlarning ko‘payishi yoki passivlarning kamayishi ko‘rinishida iqtisodiy foydaning o‘sislii bo‘lib, kapitalning o‘sishiga olib keadi.

   
   

2. sarflar — bu hisobot davrida aL9ivlarning chiqishi y oki

   
   

kamayishiga olib keluvchi majburiyatlar paydo bo’lishi natijasida iqtisodiy foydaning kamayishidir.

Daromadlar va sBrflarning ta’rifi ularning asosiy belgilarini aniqlaydi, amino ulami moliyaviy natijalar to'g‘risidagi hisobotda at:s ettirishda talab qilinadigan mezonlarni aniqlab bera olmaydi. Foydaiu aks ettirish aktivlaming o‘sishi yoki passivlaming kamayishini aks ettirish bilan bir vaqtda sodir bo‘ladi. Masalan, tovarlarni yoki
xizmotlanii sotishda yuzaga keladigan aktivlar o'sishi yoki kreditorlarga qarzlar qaytarilishi bilan bog‘liq passivlar kamayishi hollari.

Sarflar moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda, ro'y bergan aniq o‘lchanishi mumkin bo'lgan aktivning karnayishi yoki passivning o‘sishiga taalluqli kelgusidagi foydaning kamayishi kabi aks ettiriladi. Bu sarflami aks ettirish, passivlar o‘sishi yoki aktivlar kamayishini hisobga olish bilan bir vaqtda sodir bo‘lishini bildimdi Masalan, xizmatchilar ish haqi yoki qurilmalar eskirishining o’sishi.

14-modda xustixiy kapitcil va uni hisobga olishning huquqiy inaqomini belgilaydi. Bu moddaga muvofiq korxoniining xususiy kapitali nsi‹ir kapitali. go 'shilgan kapital va rezerv kapitali, shuningdek, taqsimlanm‹tg‹in foydaclan tashkil topadi.
Ustav kapitali korxona ta’sischilari tomonidan, uning ta’sis hujjatlarida belgilangan hajmdagi ulushlar (put ifodasidagi) yig‘ indisidan iboratdir. Ustav kapitaliga ulush sifatida qo'shiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar yoki direktorlar kergashi kel ishni i bo’yicha ularning i-eaJ qiymatiga asosan baholanadi.
T‹iqsimlanmagan liiyda jamg‘arilgan foydani tavsiflaydi va u ustav kapitaliga o’tl:azi1ishi ham murn1:in (mulkdorlar qaroriga muvofiq).
Ustav kapitalining buxgalteriya hisobida aks enirilgan summasi uning ta’sis hujjiitlarida belgilangan sumrnasiga teng bo‘1ishi shart. Agar yuridik shaxs ustav kapitalini ko‘paytirishga qaror qilsa, u belgilangan tartibd‹i ta’sis hujjatlarini qayta ro‘yxatdan o‘tkazishi lozim.
IS-modda garovni hisobga olish tartibini ko‘zda tutib, xo‘jalik
yurituvchi subyekt tomonidan olingan kreditlar, qarz mablag‘lar va boshqa yuz:iga keladigan majburiyatlarning qaytarilishini kafolatlash uchun xizmat qiladi.
Korxonaning o‘z majburiyatlari yoki begonalamikini ta’minlash uchun garovga berilgan mulklar qiymati (o‘z mablag‘lari ham) boshqa akti vlarda alohida hisobga olinadi.
.Mulkiy yoki pullik garovlami berib yubormasdan belgilangan ta’in inotlar, garovga olingan mulkiy qiymat, garov sifatida qabul qil ingan put mablag‘Iari va valuta qiymatliklari alohida balansdan tushgan schotlarda hisobga olinadi.
I 6-modda trio/iyizrij' hisobotga bag'ishlangan bo‘lib, korxona
lacili y 4tidan olinadigan moliyaviy natijalar, ularning iqtisodiy tavsifiga muvofiq turlari bo‘yicha gunihlab aks ettiriladi. Aktivlar, passivlar va kapital balansda korxona moliyaviy holatini bevosita baholaydigan e Jemcnilarga kiradi.
Moliyaviy hisobot quyidagi asosiy shakllami o’z ichiga oladi:

•l• buxgalteriya balansi;

‹l• moliyaviy natijalar to’g‘risida hisobot;
•i• asosiy vositalar harakati to‘g‘risida hisobot;
?• pul oqimlari to‘g'risida hisobot;

• xususiy kapital to‘g‘risida hisobot;

  
  

‹i• izohlar, hisob-kitoblar va moliyaviy hisobotga tushuntirishlar.

Moliyaviy hisobot buxgalteriya tizimining yakuniy natijasi sifatida moliyaviy faoliyat boshqa turlarining asosini ta’minlaydi. Moliyaviy hisobot subycktning moliyaviy holatini va uning moliyaviy ahx'o1idagi o‘zgarishlarni ko‘rsatadi. Bunday axborotlardan ko‘pIab iste’molchilar quyidagi maqsadlarda foydalanadi:

1. kreditlar berish bo‘yicha qarorlar qabul qilish va investitsion

   
   

qarorlar qabul qilish uchun:

2. subyektning kelgusidagi put oqimlarini baholash;

   
   

d) subyektning resumlari, majburiyatlari va ulardagi o‘zgarish Jar to‘g‘risida tnsavvurga ega bo‘lish.

Axborotlardan foydalanuvchi davlat organlari ham, kredit beruvchilar ham, qo‘shimcha axborot olish huquqlariga egadirlar. Amino hisobot konsepsiyasi asosan iste’molchiIaming umumiy talablariga javob berishi lozim va eng avvalo kimlar o‘z kapitalini subyektning ixtiyoriga topshirgan bo‘lsa, shiilaming manfaatlarini himoya qilishga yo‘naltiriIadi. Moliyaviy hisobotlar izohlar, hisob- kitoblar x'a tushuntirishlar bilan to‘ldiriladi.
Davlat budjetidan moliyalashliriladigan muassasalar va
tashkilotlardagi buxgalteriya hisobi xususiy sektordagidan farq qiladi. Xususiy sektoming o‘ziga xos xususiyatlari buxgalteriya hisobining tarmoq stniidiirtlarida o‘z aksini topadi.
Kichik va xususiy tadbirkorlik subyektlari buxgaltcriya hisobini N•.20-«Kichik tadiiirkorlik subyektlari tomonidan hisobni soddalashtirib yuritish va hisobotlari tuzish tartibi haqidn»gi BHMSga muvofiq yuritadilar hamda moliyaviy hisobotni soddalashtirilgan shaklda tuzadilar.
Xo‘jalik muomalalari baholanadi va ular bo‘yicha hisobotlar O‘zbekiston Respublikasi milliy valutasi — so‘mda yurioladi. Chet cl valutasida amalga oshiriladigan muomalalar sodir bo‘lgan kundagi, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan valuta kursi bo‘yicha so'mga aylantirilib hisobga olinadi.
Moliyaviy hisobotning tarkibi va mazmuni O‘zbekiston Respub- likasi lVfoliya vazirligi tomonidan aniqlanadi.