Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

5.4. Pul multiplikatori va pulni sug’urtalash 
Tijorat banklari rivojlangan kredit tizimi tufayli ma’lum 
chegaralar doirasida yangi pul ishlab chiqarishga qodir. 1929-1930 

---

96 
yillarda J.M.Keyns pul multiplikatori mavjudligini kashf etdi. Bu 
vaqtda Qo`shma Shtatlar va Yevropada Buyuk Depressiya deb 
ataladigan voqea sodir bo`ldi bu inqiroz butun G’arb dunyosini 
qamrab oldi. Amerikada texnik qayta jihozlash uchun sarmoyalarni 
jalb qilish masalasi dolzarb bo`lib qoldi, ammo kreditlar kerak emas 
edi. Keyns M
1
pul massasidagi "talab bo`yicha" tekshiruv 
hisobvaraqlari o`z-o`zini o`stirishga qodir ekanligini aniqladi; katta 
miqdordagi naqd pulsiz pul ishlab chiqarish; Keynsning pul 
multiplikatori davlatning investitsiya salohiyatining kuchli manbasiga 
aylandi. Ikki pog’onali bank tizimida tijorat banklari pul chiqaradi, 
shu bilan birga bank multiplikatori mexanizmi erkin zaxira bilan 
bog’liq - faol bank operatsiyalari, kreditlar berish, qimmatli 
qog’ozlarni sotib olish va h.k.lar uchun asos bo`lib xizmat qiladigan 
resurslar to`plami ko`paytiradigan omil mumkin bo`lgan kengayishni 
aniqlash uchun depozit miqdori. Bank multiplikatori (M) majburiy 
zaxiralar koeffitsientiga teskari proportsional bo`lgani uchun uning 
formulasi quyidagi shaklga ega: 
𝑀 = , (1.6) bu erda, R - zaxira talabi. 
 Pulni sug’urtalash 
Davlatning pul-kredit siyosati o`rtasidagi mavjud bo`lgan yaqin 
munosabatlar iqtisodiyotni pul bilan tartibga solishga imkon beradi. 
Avvalo, markaziy banklar muomaladagi pul massasining o`sishi 
uchun maqsadlarni (maqsadlarni) belgilaydilar va ushbu maqsadlarni 
belgilash amaliyotining o`zi "pulni maqsadli yo`naltirish" deb 
nomlandi.
Pul massasi o`sishining maqsadlari 1970 yillarda dunyoda 
inflyatsiya jarayonlarining kuchayishi munosabati bilan qo`llanila 
boshlandi. 
Maqsadlar - pul massasi hajmini o`zgartirishning yuqori va 
pastki chegaralarini belgilash (to`g’ridan-to`g’ri cheklovlarni joriy 
etish). Ularning tashkil etilish tartibi boshqacha: tasdiqlangan 
raqamlar ko`rinishida - Fransiyada, "vilka" shaklida - AQSHda, 
prognozga ko`ra - Yaponiyada. 
Ushbu ko`rsatkichlar, ular harakat qilishi kerak bo`lgan vaqt 
jihatidan ham farq qiladi. Masalan, Buyuk Britaniyada eng maqbul 
bo`lgan narsa - pulni nishonga olishning bir yilligi, Italiyada - bir oy, 
Yaponiyada 
maqsadli 
pul 
agregati 
kutilayotgan 
o`sishining 
prognozlari har chorak boshida e’lon qilinadi. 

---

97