Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

xarajatlar salmog’ining o’sishi natijasida tovarlar bahosining 
oshishi va shu sababli pul massasining ortib borishi bilan ifodalanadi. 
Inflyatsiyaning asosiy sababi - bu xalq xo’jaligining turli sohalari 
o`rtasida vujudga kelgan nomutanosiblikdir. Bu avvalambor 
jamg’arma va iste`mol o’rtasidasidagi talab va taklif, davlatning 
daromadlari va xarajatlari o’rtasidagi muomaladagi pul massasi va 
xo’jaliklarning 
naqd 
pulga 
bo`lgan 
talabi 
o`rtasidagi 
nomutannosibliklardan 
iboratdir. 
Pul 
muomalasining 
muhim 
ko`rsatkichlaridan biri bu pul massasi - naqd va naqd pulsiz pullarning 
umumiy hajmi.
Pul muomalasini nazorat qilish mamlakat iqtisodiy 
siyosatining eng muhim tarkibiy qismidir, chunki zamonaviy 

---

82 
jamiyatda pul nafaqat to`lov vositasidan ko`ra ancha muhim rol 
o`ynaydi, bu mamlakatdagi iqtisodiy faoliyat darajasiga bevosita ta’sir 
qiladi. 
Pul o`tkazmalari 
Elektron pul mablag’lari(EPM) deb avval majburiyatli shaxsga 
(elektron pul o`tkazmalari operatoriga) taqdim etilgan mablag’lar 
tushunilishi kerak, bu haqda ma’lumotlar bank hisob raqamini 
ochmasdan yoziladi. 
EPMni elektron to`lov vositalari (ETV) orqali amalga oshirish 
mumkin, 
bu 
pul 
o`tkazmalari 
operatori 
mijoziga 
maxsus 
texnologiyalar va axborot tashuvchilaridan foydalangan holda pul 
o`tkazish uchun buyurtmalar tuzish, tasdiqlash va uzatish imkoniyatini 
beradigan usul. 
ETV tufayli EPM naqd va naqd pulsiz mablag’larga aylanadi va 
aksincha. Elektron pulni o`tkazish uchun ular operatorga jismoniy 
shaxslar tomonidan naqd va naqdsiz shaklda, yuridik shaxslar va 
yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan - faqat bank hisobvarag’idan 
foydalangan holda taqdim etiladi. EPM tarjimasi yuridik shaxslar va 
yakka tartibdagi tadbirkorlar o`rtasida taqiqlanadi. U bir vaqtning 
o`zida bir nechta yoki bir nechta operatorlar orqali to`lovchining 
elektron pul balansidagi mablag’larni hisobdan chiqarish va qabul 
qiluvchining balansini ko`paytirish orqali amalga oshirilishi mumkin, 
ammo elektron to`lov vositalaridan foydalanishning oflayn rejimiga 
ham ruxsat beriladi. Bunday holda, elektron pulni oluvchi har kuni 
amalga oshirilgan operatsiyalar to`g’risida ma’lumotni hisobga olish 
uchun elektron pul operatoriga uzatishi shart. 
Elektron pul operatori mijozga elektron pul qoldig’ini 
ko`paytirish uchun qarz berishga haqli emas. U mablag ‘qoldig’iga 
foizlarni hisoblay olmaydi yoki mijozga biron bir haq to`lay olmaydi. 
Elektron pul mablag’larining qoldig’ini mijoz - jismoniy shaxs, 
agar qonuniylashtirish va jinoyatlardan olingan daromadlarni 
legallashtirishga qarshi kurashish to`g’risidagi qonun hujjatlariga 
muvofiq aniqlanmagan bo`lsa, to`lay olmaydi. Ushbu mablag’larni 
faqat uning bank hisob raqamiga o`tkazish mumkin. Agar mijoz 
aniqlansa, u 100 ming
so`mdan
oshmaydigan elektron pul qoldig’ini 
yoki naqd xorijiy valyutadagi unga teng keladigan miqdorni olish 
huquqiga ega. 

---

83 
Mijoz - yuridik shaxs yoki yakka tartibdagi tadbirkorning 
elektron pul mablag’lari (yoki uning bir qismi) qoldig’i faqat uning 
buyrug’i bilan uning bank hisob raqamiga o`tkazilishi yoki o`tkazilishi 
mumkin. 
Har bir mamlakat amaliyotida elektron pul uchun majburiy 
ravishda garovga olish ko`zda tutilgan. 
Pul mablag’larini bank hisobvaraqlari orqali o`tkazmasdan, 
ularni ochmasdan amalga oshirish mumkin. Birinchi holda, pul 
o`tkazmalari 
amalga 
oshiriladi. 
To`lovchilarning 
bank 
hisobvarag’idagi mablag’larni hisobdan chiqarish va mablag’ 
oluvchilarning EPM qoldig’ini oshirish orqali. Ikkinchisida - 
to`lovlarni amalga oshiruvchi - jismoniy shaxsning buyrug’i bilan 
naqd pulni qabul qilish (berish) orqali bank hisobvaraqlarini 
ochmasdan, natijada pul mablag’larini oluvchining EPM balansida 
o`sish (pasayish) va to`lovchining EPM balansida teskari o`zgarish 
bo`ladi.