Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

Bank kartalari yordamida to`lovlar 
Elektron pul o`tkazmalari tizimida bank kartalari yordamida 
hisob-kitoblar alohida o`rin tutadi.
Banklar tomonidan chiqarilgan 
bank (plastik) kartalari hisob-kitobning qulay shakli hisoblanadi. 
Bank kartasi - bu bank hisobvarag’i egasining shaxsini 
tasdiqlovchi va tovar va xizmatlarni naqd pul ishlatmasdan sotib olish 
yoki naqd pul olish huquqini beruvchi shaxsiy pul hujjati. Bank 
kartalari dunyosidagi barcha xilma-xillik bilan ularni ma’lumotlarni 
yozish usuli bo`yicha tasniflash mumkin: magnit chiziq va 
mikroprotsessor bilan.
Magnit chiziqli kartada maxsus ma’lumotlar 
kodlangan shaklda yoziladi: karta raqami, amal qilish muddati, 
egasining familiyasi, ismi va otasining ismi, maxsus kod (PIN-kod) 
qo`llaniladi. Bunday kartalar ko`pgina to`lov tizimlarining asosini 
tashkil etadi. 
Keyinchalik ishonchli va ko`p funksional bo`lgan smart-kartalar 
moliyaviy hisob-kitoblarda tobora keng tarqalmoqda. 
Mikroprotsessor kartasini yaratish yo`lidagi navbatdagi qadam 
"elektron hamyon" larning paydo bo`lishi bo`lib, ular ma’lum pul 
qiymatini o`z ichiga olgan o`rnatilgan mikroprotsessorga ega plastik 
kartalardir.
Shuningdek, kredit va debet bank kartalari mavjud. 
Kredit bank kartasi uning egasiga emitent tomonidan taqdim 
etilgan kredit liniyasi miqdorida va emitent tomonidan tovar va 

---

84 
xizmatlar uchun to`lovlarni to`lash va (yoki) naqd pul olish uchun 
belgilangan xarajatlar chegarasi doirasida operatsiyalarni amalga 
oshirish huquqini beradi. 
Debet yoki to`lov kartasi egasiga tovar va xizmatlar uchun 
to`lovlarni to`lash yoki naqd pul olish uchun emitent tomonidan 
belgilangan kredit (xarajatlar) chegarasi doirasida hisobvarag’idagi 
mablag’larni tasarruf etish huquqini beradi. Kredit tashkilotlari 
(banklar) plastik kartalar bilan ishlashda emissiya va ekvayring kabi 
faoliyatni amalga oshiradilar. 
Emissiya faoliyati plastik kartalarni chiqarish va ular to`g’risidagi 
ma’lumotlar bazasini yuritishdan iborat. 
Ekvaynerlik faoliyati bank kartalaridan foydalangan holda amalga 
oshiriladigan operatsiyalar bo`yicha savdo va xizmat ko`rsatish 
korxonalari bilan hisob-kitob qilish hamda naqd pul olish orqali 
amalga oshiriladi ushbu kredit tashkilotining mijozi bo`lmagan karta 
egalari. 
Bank kartasidan foydalangan holda to`lovlarni amalga oshirish 
uchun siz maxsus bank hisob raqamini ochishingiz kerak. Hisob-
kitoblarni amalga oshirishda bank-emitent elektron kartochkalar 
asosida hisobvaraq-fakturani karta egasiga taqdim etadi va debet karta 
bilan avtomatik ravishda joriy hisobvarag’idan talab qilinadigan 
summani hisobdan chiqaradi va kredit karta bilan bank egasiga kredit 
beradi yoki to`lovni oladi. 
Naqd pulsiz hisob-kitoblarning foydali shakli bu korporativ bank 
kartasi bo`lib, uning egasiga yuridik shaxs hisobvarag’ida 
operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. Bunday kartaning 
egasi, qoida tariqasida, tashkilotning hisobvarag’ida operatsiyalarni 
amalga oshirishga vakolatli bo`lgan xodimidir. 
Korporativ bank kartalari ikki xil: hisob-kitob korporativ va 
kredit. 
Hisob-kitob korporativ kartasi uning egasiga, yuridik shaxs 
tomonidan vakolat berilgan, mijoz bilan tuzilgan bitim shartlariga 
muvofiq, yuridik shaxsning hisob raqamidagi mablag’larni sarflash 
chegarasi doirasida tasarruf etishiga imkon beradi. 
Korporativ kredit karta yuridik shaxs tomonidan vakolat berilgan 
egasiga, ruxsat berilgan bitimlar ro`yxatiga binoan, mijoz bilan 
tuzilgan shartnoma shartlariga muvofiq emitent tomonidan taqdim 
etilgan kredit liniyasi miqdorida va emitent tomonidan belgilangan 

---

85 
xarajatlar chegarasi doirasida operatsiyalarni amalga oshirishga imkon 
beradi. 
Korporativ bank kartasini olish uchun tashkilot emitent bankda 
hisob raqamini ochishi va bank kartasi yordamida hisobvaraq bo`yicha 
hisob-kitoblarni nazarda tutadigan shartnoma tuzishi kerak. 
Mamlakatda amalga oshirilayotgan to`lov tizimini isloh qilish 
mamlakat uchun yangi bo`lgan to`lov shakllari va usullaridan 
foydalanishni kengaytirishni o`z ichiga oladi.