Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti
partiyalarning mamlakatimiz hayotidagi o’rni va rolini yanada yuksaltirishda
Download 1.34 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekistonda koppartiyaviylik shakllanishi va rivojlanishi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.2. O’zbekistonda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va ko’ppartiyaviylik tizimini takomillashtirish sohasidagi muammolar va
- To‘rtinchidan
- Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida huquqiy demokratik davlat va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish yo‘lida keng ko‘lamli
|
partiyalarning mamlakatimiz hayotidagi o’rni va rolini yanada yuksaltirishda
yangi imkoniyatlarni yaratadi. Respublikamiz OAVni kuzatib borsak, Qonunchilik palatasidagi qonunlar muhokamasi paytida fraksiyalar qonun loyihalari partiyalar dasturlariga qanchalik mosligi nuqtai nazaridan qarashlari kuchayib bormoqda. Misol uchun Qonunchilik palatasida o‘tgan oylarda muhokama etilgan Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risidagi qonun loyihasini oladigan bo‘lsak, O‘zLiDeP bu loyihaning tadbirkorlik subyektlariga moddiy jihatdan zarar yetkazmasligi uchun takliflar bersa, XDP bu holatda aholining ma’naviy qiyofasiga ta’sir etmasligi masalasini ko‘tardilar. Bu jarayonlar parlamentimizning rivojiga xizmat qilish barobarida qonunlarning puxta yaratilishi uchun ham foydalidir. Oliy Majlis Qonunchilik palatasisidagi siyosiy partiyalar faoliyatini o‘rganib chiqib, ularning Qonunchilik palatasisining vakolatlarini tahlil etish barobarida bir necha asosiy yo‘nalishni ko‘rsatish mumkin. Qonunchilik sohasidagi faoliyati. Siyosiy
partiya fraksiyalarining Qonunchilik jarayonidagi ishtiroki alohida ahamiyatga ega bo‘lib, bu qonunchilik faoliyatining asosiy funksiyasi hisoblanadi. Ushbu jarayonni uzoq muddatli va murakkab jarayonligini inobatga olib, fraksiyalarning qonun ijodkorligi sohasidagi faoliyatini bu borada ko‘rsatish mumkin. Fraksiyalarning qonun ijodkorligi 47
sohasidagi ishtirokini uning ishtirokchilari doirasiga qarab quyudagi yo‘nalishlarni ko‘rsatish mumkin. - Qonunchilik tashabbusi huquqqidan foydalanib, saylov oldi dasturida e’lon qilingan ma’naviyat, ma’rifat sohalariga doir yangi qonunlar loyihasini fraksiya a’zolari tomonidan ishlab chiqish, - Biror bir qo‘mita tomonidan muhokama etilayotgan qonun loyihalarini xalq ma’naviyatini yuksaltirishdagi ahamiyatini nazarda tutgan holda fraksiya tomonidan muhokama etilishi, - Qonunchilik palatasida muhokama etilayotgan qonun loyihasi yuzasidan ma’naviyat, meros, milliy o‘zlikni anglash masalalarini nazarda tutgan holda fraksiya taklifini kiritish, - Muayyan bir qonun muhokamasi yuzasidan kelishuv komissiyasi tuzish masala kiritish. 1
palatasi majlislarining kun tartibida muhokama qilinayotgan masalalarni ko‘rib chiqib tartibi va mohiyati yuzasidan, takliflar hamda fikr mulohazalarni kiritishga haqlidir. Fraksiya va deputatlik guruhlari navbatdan tashqari majlis chaqirishni talab etishlari va Oliy Majlisning qo‘shma majlisini chaqirish vakolatlariga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi Reglamenti 3- modda) ham egadir. Parlament nazoratini amalga oshirish yuzasidan vakolatlari. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi majlislarida davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining mansabdor shaxslari va ularning tasarrufiga kiradigan masalalar yuzasidan asoslangan tushuntirishlar berish yoki O‘zbekiston nuqtai nazarini bayon qilish talabi bilan bilan chiqishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi fraksiyalarining hukumat a’zolarini va ularning faoliyati masalalari yuzasidan chiqish qilish masalasini qo‘yish huquqi ham mavjuddir.
1 I.Bekov “Oliy Majlis Qonunchilik palatasini faoliyatida siyosiy partiyalarning huquqiy asoslari .yu.f.n. dis.. Toshkent. Bg’116 48
Qonunchilik yuzasidan nazorat tahlil olib borish. Bu ham partiya fraksiyalarining muhim yo‘nalishi bo‘lib, bu faoliyat orqali siyosiy partiyalar fraksiya joriy qonunlarning qanchalik ijro etilayotganidan xabardor bo‘ladidlar. Siyosiy partiyalar fraksiyalarining fuqarolar bilan bevosita faoliyati bo‘lib, unga aholi o‘rtasida targ‘ibot va tashviqot ishlarini olib borish, saylovchilar bilan uchrashishlar o‘tkazish hamda fuqarolarning murojjaatlariga javob berishi kabi sohalar kiradi. Fraksiyalarning bu faoliyatini o‘tgan davriga nazar tashlasak, 2008 yilda O‘zbekiston XDP tomonidan saylovchilar bilan mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlar ahamiyatini tushuntirish va ularning bugungi kundagi muommolarini o‘rganish va hal etish maqsadida 735 ta uchrashuv tashkil etilgan. Deputatlar tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va saylov okruglarida 1266 nafar fuqaro qabul qilingan bo‘lsa, Milliy Tiklanish DP fraksiya a’zolari saylovchilar bilan 800 marta uchrashuvlar o‘tkazib, 495 fuqaroni qabul qilgan. O‘zbekiston Adolat SDP fraksiya tomonidan 231 uchrashuv o‘tkazilib, deputatlar 179 nafar fuqaroni murojaatlariga javob berganlar. Dunyodagi demokratik fuqarolik jamiyatlarida hokimiyatning bo‘linish tamoyiliga asoslangan davlat qurilishiga o‘tilgan. Hokimiyatning nisbatan mustaqillik asosida qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linadi. Respublikamizda ham hokimiyatning bo‘linish prinsipini izchil amalga oshira borib, davlat hokimiyati tizimida chuqur islohotlar qilindi. O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi va demokrat huquqiy davlat barpo etish jarayonidagi eng muhim vazifalardan biri bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotni barpo etish bo‘lsa, ikkinchi vazifa Respublikamizda davlat hokimiyat ining vakillik va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining yangi mustaqillik sharoitiga mos keladigan tizimini yaratish edi. “O‘zbekiston Respublikasi mahalliy hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq 1992 yil yanvardan boshlab viloyat, tuman va shaharlarda joylarda vakillik hamda ijroiya boshqaruviga rahbarlik qiluvchi hokimlik lavozimi tashkil etildi. Bundan tashqari mahalliy davlat hokimiyati bilan bog‘liq 49
munosabatlarni tartibga solish uchun 1993 yil 2- sentyabrda O‘zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida” gi Qonuni qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlarining tizimi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiya va boshqa sohaga doir hujjatlarda belgilangan bo‘lib, ular quyudagicha tizimlanadi: – O‘zbekiston Respublikasi OliyMajlisi –O‘zbekiston Respublikasining oliy davlat vakilik orgoni bo‘lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. – Qoraqolpg‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi
Qoroqolpg‘iston Respublikasidagi butun davlat apparatining yagona va doimiy asosi bo‘lib, u davlatni boshqa organlarini saylaydi yoki tuzishda ishtirok etadi, ular faoliyati ustidan nazort olib boradi. Jo‘qorg‘i Kengesi davlat hokimiyat ining oliy organi sifatida Qoroqolpg‘iston Respublikasi ixtiyoriga berilgan barcha masalalarni o‘zi hal etish huquqiga ega. – Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari– O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 99-moddasiga ko‘ra, viloyatlar , tumanlar va shaharlarda hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning vakillik organlari bo‘lib, ular davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko‘zlab, o‘z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar. Respublikasimizdagi vakillik organlarini bunday tartibda tizimlashtirilishi mamlakatmizning hududlariga va tarixiy boshqaruv shakllarimizga qarab amalga oshirildi. Qoraqolpg‘iston Respublikasida Jo‘qorg‘i Kengesi oliy davlat vakillik organi bo‘lib, u qonun chiqaruvchi hokimiyatni ifodalaydi. Jo‘qorg‘i Kengesi hududiy saylov okruglari bo‘yicha ko‘ppartiyaviylik asosida besh yil muddatga saylanadigan deputatlardan iborat.
Saylovlarda siyosiy
partiyalardan ko‘rsatilayotgan nomzod albatta ushbu hududda yashashi yoki ishlashi zarur hisoblanadi. Jo‘qorg‘i Kengesining birinchi majlisi saylovdan ikki oy kechiktirilmay Markaziy saylov komissiyasi tomonidan chaqiriladi.
50
ko’ppartiyaviylik tizimini takomillashtirish sohasidagi muammolar va ularning yechimlari. Mamlakatimizda siyosiy partiyalarning davlat va jamiyat qurilishidagi roli, nufuzi hamda mavqeini oshirish maqsadida izchil, bosqichma-bosqich o‘tkazilayotgan islohotlar natijasida ko‘ppartiyaviylik tizimi vujudga keldi va takomillashmoqda. Zero, Konstitutsiyamizda ko‘ppartiyaviylik tizimini shakllantirishning huquqiy asoslari belgilangan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi 1 .
saylovlar ko‘ppartiyaviylik asosida o‘tkazildi. Ko‘ppartiyaviylik prinsipi Oliy Majlis va xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga joriy etildi. Siyosiy partiyalarning parlament quyi palatasidagi fraksiyalari orqali partiyalar qonunlarni ishlab chiqishga ta’sir ko‘rsatib, shu tariqa davlat boshqaruviga munosib hissa qo‘shishi ta’minlandi. Ta’kidlash joizki, amalga oshirilgan islohotlarning huquqiy negizini tashkil qiluvchi normativ-huquqiy hujjatlar sifatida «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to‘g‘risida» (2002 yil), «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to‘g‘risida» (2002 yil), «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g‘risida» (2002 yil), «Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish to‘g‘risida» (2007 yil) Konstitutsiyaviy qonunlar, «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to‘g‘risida» (yangi tahriri, 2003 yil), «Siyosiy partiyalarni moliyalashtirish to‘g‘risida» (2004 yil), «Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida» (2007 yil), «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining moddalariga tuzatishlar kiritish to‘g‘risida (89-moddasiga, 93- moddasining 15-bandiga, 102-moddasining ikkinchi qismiga)» (2007 yil), «Saylov
1 O‘zbekiston Respublikasida Konstitutsiya 19 bet. 51
to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonunlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida»gi (2008 yil) qonunlar qabul qilindi. Ayniqsa, «Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish to‘g‘risida»gi Konstitutsiyaviy qonun siyosiy partiyalarning roli va ta’sirini oshirishda muhim ahamiyat kasb etdi. Zero, mazkur qonunlarning ijtimoiy hayotga tatbiq etilishi, birinchidan, keng ko‘lamli islohotlarni hamda siyosiy, iqtisodiy va gumanitar qurilishning maqsadli vazifalarini bajarish, ijro etuvchi hokimiyat tomonidan ichki va tashqi siyosatni amalga oshirishda siyosiy partiyalarning tashabbuskorligi, roli, ta’siri hamda mas’uliyatini kuchaytirishga olib keladi. Ikkinchidan, hokimiyatning vakillik va ijro etuvchi organlarini shakllantirishda siyosiy partiyalar, harakatlarning faol ishtiroki uchun zarur tashkiliy-huquqiy sharoitlarni yaratadi. Uchinchidan, hukumat tuzilmalarining, markazdagi va joylardagi davlat hokimiyati organlarining siyosiy partiyalarning mamlakat parlamentidagi vakillari, mahalliy vakillik organlaridagi deputatlik guruhlari oldida hisob berishini belgilab beradigan va ta’minlaydigan samarali huquqiy mexanizm yaratadi.To‘rtinchidan, parlament quyi palatasidagi siyosiy partiyalar fraksiyalari o‘rtasida yuzaga kelgan o‘ziga xos konstruktiv raqobat muhitini huquqiy jihatdan mustahkamlash va yanada takomillashtirishga xizmat qiladi 1 . Bundan tashqari, 2008 yil 25 dekabrda qabul qilingan «Saylov to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonunlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida»gi Qonun ham bugungi kunda siyosiy partiyalarning mamlakatni demokratik yangilash hamda modernizatsiya qilish bo‘yicha islohotlarni amalga oshirishdagi rolini, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi, davlat hokimiyati mahalliy vakillik organlari faoliyatida siyosiy partiyalar vakilligini kuchaytirish, bir so‘z bilan aytganda, siyosiy partiyalarning faolligini oshirishda muhim o‘rin tutadi.
1 A.X.Saidov. O’zbekiston saylov tizimida fuqorolarning tashabbuskor guruhlari.// O’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komisyasi axborotnomasi. Toshkent. 2004.№ 4.B-20
52
Albatta, ushbu qonunlarda belgilangan qoida-talablarning amalga oshirilishi ijtimoiy-siyosiy islohotlarning mantiqiy davomi, mamlakatning davlat-huquqiy va siyosiy tizimini bosqichma-bosqich, tadrijiy rivojlantirishning natijasi sifatida fuqarolik jamiyatini shakllantirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etishi shubhasiz. Kezi kelganda shuni ta’kidlash joizki, mamlakatimizda mustaqillik yillarida siyosiy partiyalarni shakllantirishning tashkiliy-huquqiy, institutsional tizimi tashkil topdi va izchil rivojlanmoqda. Muxtasar aytganda, mustaqillik yillarida qabul qilingan, xalqaro andozalarga javob beradigan huquqiy asoslar siyosiy partiyalarning keng ko‘lamda ijtimoiy-siyosiy faoliyat yuritishini ta’minlaydigan mustahkam qonunchilik bazasini yaratdi, ularning jamiyatimizdagi o‘rni, nufuzi va mavqei, vakolatlarini yanada kengaytirish hamda faoliyati samarasini oshirish borasida yangi imkoniyatlar ochib berdi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, «Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish to‘g‘risida»gi Konstitutsiyaviy qonun, «Siyosiy partiyalar to‘g‘risida», «Siyosiy partiyalarni moliyalashtirish to‘g‘risida»gi qonunlar partiyalarni rivojlantirish uchun mustahkam huquqiy asos bo‘lmoqda. Davlatimiz rahbari tomonidan taqdim etilgan Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi asosida qabul qilingan qonunlar davlat hokimiyati organlari tizimida Oliy Majlisning roli va ahamiyatini sezilarli darajada kuchaytirdi. Vazirlar
1 M. Qirg’izboyev. Fuqarolik jamiyati: Siyosiy partiyalar, mafkuralar, madaniyatlar. T. 1998 yil, 38-bet 53
Mahkamasi, ijro hokimiyati organlarining parlament oldida, joylardagi davlat boshqaruvi organlarining xalq deputatlari Kengashlari oldidagi mas’uliyati oshirildi. Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga saylovlarda eng ko‘p deputatlik o‘rnini olgan siyosiy partiya tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi taklif etilishi tamoyili hamda hukumatga nisbatan ishonchsizlik votumi institutining joriy etilishi siyosiy partiyalarning ahamiyatini yanada oshirdi. Prezidentimiz Islom Karimov Konstitutsiyamiz qabul qilinganining 22- yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasida ta’kidlaganidek, siyosiy partiyalarning yetuklik darajasi, fuqarolarimizning huquqiy ongi, siyosiy va huquqiy madaniyati tobora yuksalib borayotgani, hech shubhasiz, ushbu konstitutsiyaviy islohotlarning eng muhim asosi, ularni amalga oshirishning hal qiluvchi sharti va garoviga aylanmoqda. Bugungi kunda siyosiy partiyalar davlat va jamiyat tayanchiga aylanmoqda. Ularning har biri saylovlarda yutib chiqib, mamlakatimiz siyosiy-ijtimoiy hayotida muhim rol o‘ynashga intilmoqda. 2014-yil 21-dekabrda bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi, xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylov ham fikrimizning yorqin misolidir. Shu kunlarda siyosiy partiyalar o‘rtasidagi raqobat, bahs-munozaralar avjiga chiqmoqda. Har bir siyosiy partiya saylovchilar bilan uchrashuvlarda, ommaviy axborot vositalari orqali o‘z g‘oya va maqsadlarini ilgari surib, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarini targ‘ib etayotir. Shunday bo’lsada jamiyatimizda ko’ppartiyaviylik tizimini takomillashtirish jarayonida ayrim muammolar borligi ko’zga tashlanadi. Ma’lumki, qonun chiqaruvchi va vakillik organlariga saylovlarda qatnashayotgan har bir siyosiy partiya, birinchidan, o’z qiyofasiga, jamiyatning o’zi suyanadigan qatlamlari manfaatlariniifoda qiluvchi aniq dasturi, patformalari, shiorlari 1 ; ikkinchidan, o’zining elektorati, ma’lum va doimiy saylovchilariga ega bo’lishi;
1 Batafsilroq qarang: Xo’janazarov I. Fuqarolik jamiyati institutlari – parlament saylovlariga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazishning harakat dasturlarida//Fuqarolik jamiyati. 2009-№3 – B-19-20. 54
to’rtinchidan,qonun chiqaruvchi va vakillik organlari, keyinchalik esa hokimyatning ijroiya organlarida ko’proq o’rin olishga harakat qilmog’I darkor 1 .
Shuni ham aytish kerakki, partiya o’z saylovoldi dasturining eng to’g’ri ekani, davlat va jamiyat intilayotgan maqsad, farovon hayotga aynan mana shu dastur orqali erishish mumkinligini isbot qilgan holda, uni izchillik bilan hayotga tadbiq etishi lozimligini muammo sifatida ko’rish mumkin. Chunki saylov kuniga qadar partiyalar dasturidan xalq xabardor bo’lib, u tomonidan berilgan ishonch va va’dalarga xalqning umidi uyg’onib, partiya elektorati shakllanadi. Saylov o’tgach, mobodo saylovlarda yetarli ovoz to’play olmasa yuqoridagi partiyadan ko’rsatilgan nomzod tomonidan berilgan va’dalar amalga oshmay qolayotganini biz muammo sifatida aytsak bo’ladi. Lekin, o’sha nomzod partiyaning keyingi saylovlarda yutib chiqishi mumkinligini o’ylamaydi. Hammaga ma’lumki, siyosiy partiyalar saylov arafasida o’z elektoratini o’ylantirayotgan sotsial – iqtisodiy muammolarni yanada chuqurroq o’rganishi, ularni hal etish bo’yicha zarur choralarni ko’rishga diqqat – e’tiborini qaratish lozim. Partiyalar izchil ish olib borishi, siyosiy tajriba orttirishi, o’zining doimiy saylovchilariga tayanish uchun faol harakat qilishi lozim. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirishni maqsad qilib olgan har bir siyosiy partiya: 1) davlat hokimyati va boshqaruvini demokratlashtirish; 2) sud – huquq tizimini isloh etish; 3) axborot sohasini isloh qilish, axborot va so’z erkinligini ta’minlash; 4) saylov huquqi erkinligini ta’minlash va saylov qonunchiligini rivojlantirish; 5) fuqarolik jamiyatining turli institutlarini shakllantirish va rivojlantirish; 6) demokratik bozor islohotlarini va iqtisodiyotini liberallashtirishni yanada chuqurlashtirish sohalariga o’z munosabatini bildirishi lozim.
Shuningdek, partiyalar o’rtasida sog’lom raqobat muhitining samarasi kamroq ekanligini muammo sifatida ham aytish mumkin. Mamlakatda
1 Karimov I.A.“Tanlagan yo’limiz to’g’riligiga ishonchimiz komil”. 1996-y.16-fevral.// www.press-service.uz
55
yashaydigan har bir fuqaro o’z orzu – umidlarini faqat mavjud siyosiy partiyalar orqali ko’rish imkonini yaratish bugungi kun uchun muhimdir. Bunda fuqarolar qabul qilinayotgan qonunlarga, mamlakatdagi islohotlarga bevosita o’z hissasini qo’shib, mamlakat siyosiy hayotidan xabardor bolib borishi demakdir. Natijada fuqarolarda huquqiy ong, milliy g’oyaga sadoqat, vatanparvarlik tuyg’ulari shakllanadi. Siyosiy partiya shuning uchun ham siyosiy ki, uning diqqat markazida davlat hokimiyatini demokratik saylovlar orqali egallash maqsadi turadi. U shuning uchun ham partiya-ki, xalqning muayyan qismini uyushtiradi, va undan ma‘lum muddatga davlatni idora etishga vakolat oladi. Davlat hokimiyatini egallash esa, o’z navbatida, siyosiy partiyaning dasturiy maqsadlari, xalqqa bergan saylov oldi va‘dalarini bajarish uchun rasmiy murvat bo’lib xizmat qiladi 1 . Lekin bundan partiyalar hamisha ham o’z ishlarini risoladagiday bajaradilar, ular farishtalar kabi benuqsondirlar, degan fikr kelib chiqmasligi kerak. Bizdagi mavjud partiya va harakatlar demokratiya sharoitida yashab ko’rmagan. Ularning har biri o’zini mutloq haqiqat jarchisi deb biladi. To’g’risini aytsak, o’zaro hurmat, bahs va munozara yetishmaydi.
Siyosiy partiyalarning O’zbekistonda qurilayotgan demokratik jamiyatda tutish lozim bo’lgan o’rni va ularning unda bajaradigan ijtimoiy vazifalarning ahamiyati to’g’risidagi qoida va xulosalar, davlatimiz rahbari tomonidan muttasil rivojlantirib kelinmoqda.
Respublikamiz Prezidenti I. Karimov O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining birinchi yig’ilishida “Parlament – jamiyat hayotining kuzgusi” degan mavzuda 27 yanvar 2005 yilda so’zlagan nutqida ko’ppartiyaviylik masalasiga alohida urg’u berib o’tdi. Ko’ppartiyaviylik tizimi nima uchun zarur degan savolga javob berib qo’yidagilarni sanab berdi. Birinchidan, ko’ppartiyaviylik, avvalo, jamiyatimizda o’z manfaat va qarashlariga ega bo’lgan har qaysi ijtimoiy qatlam va guruhning
1 Xo’janazarov I. Fuqarolik jamiyati institutlari – parlament saylovlariga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazishning harakat dasturlarida//Fuqarolik jamiyati. 2009-№3 – B-23 56
maqsad va intilishlarini to’liq aks ettirish uchun kerak. Chunki hayot bor ekan, inson bor ekan, har qaysi toifa o’zining manfaatlarini qandaydir yo’llar bilan amalga oshirishga harakat qiladi. Ikkinchidan, siyosiy partiyalar o’z g’oyasi, maqsad va vazifalari bilan bir-biridan farq qilishi zarur. Uchinchidan, siyosiy partiyalar xalqni, millatni qadim-qadimdan birlashtirib kelayotgan mushtarak g’oyalar ham borligini doimo esda tutishi zarur. U o’z manfaatlarini himoya qilishda bir-biriga raqib yoki muxolifat bo’lishi mumkin, lekin yagona Vatan yagona xalq manfaatlari haqida gap ketganda hammasi bir musht bo’lib birlashishi darkor. To’rtinchidan, har qaysi partiyaning o’z elektorati uni qo’llab- quvvatlaydigan ijtimoiy qatlam bo’lishi lozim. Agar shunday bo’lmasa, bu partiya haqiqiy siyosiy kuch bo’la olmaydi. Beshinchidan, bizda mintaqaviy partiyalar yo’q va bo’lmaydi ham. Har qaysi partiya umummilliy partiya sifatida faoliyat yuritishi kerak. Ular markazda qolib ketmasligi va joylarda albatta o’z a‘zolari, faollari va tarafdorlariga ega bo’lishi lozim. Agar shunday bo’lmasa, har qanday partiya siyosat sahnasidan tushib ketadi. Xo’sh, shunday ekan partiyalarning siyosiy mavqei nima bilan belgilanadi, degan savol tug’ilishi mumkin: Birinchidan, saflarining jipsligi, siyosiy dasturlarining ommalashganlik darajasi, muloqot, targ’ibot va tashviqot imkoniyatlari ko’lami, g’oyaviy ishlarining ko’pchilikka manzurligi bilan; ikkinchidan, aniq va puxta ishlab chiqilib ommalashtirilgan g’oyaviy mo’ljali uning hokimiyat uchun olib borayotgan kurashida saylovchilari ko’lamini ham kengaytiradi. Partiyalar o’z siyosiy maqsadlarini amalga oshirishda turli xil yo’llarni tanlashlari mumkin. Partiya jamiyat hayotini demokratlashtirishda va har bir mamlakat oldida turgan vazifalarni amalga oshirishda o’ziga xos o’ringa ega bo’ladi hamda muayyan funktsiyalarni bajaradi. Bu funktsiyalarni ikkiga bo’lish mumkin: ichki funksiyalar va tashqi funktsiyalar 1 .
1 M. Qirg’izboev. Fuqarolik jamiyati: Siyosiy partiyalar, mafkuralar, madaniyatlar. T. 1998 yil, 31-bet
57
Ichki funktsiyalarga qo’yidagilar kiradi: partiyaga a‘zolar qabul qilish; partiya hayotini moliyalashtirish; mulkiy
va boshqa
munosabatlarni muvofiqlashtirish; boshlang’ich tuzilmalar va oddiy a‘zolar bilan partiya elitasi munosabatlarini yo’lga qo’yish kabi yo’nalishlardir. Tashqi funktsiyalarga esa, hokimiyatni egallash uchun kurash, hokimiyat tepasiga kelganda o’z dasturini amalga oshirish, xalqaro partiyaviy munosabatlar o’rnatish, xalq bilan davlat tizimlari aloqalarini ta‘minlash, xalqning siyosiy madaniyatini oshirish, jamiyatning boshqaruv tizimlarida ishtirok etish, siyosiy jarayonlarning boshqa ishtirokchilari bilan o’z manfaatlarini uyg’unlashtirish, fuqarolarni siyosiy ijtimoiylashtirish kabilar kiradi.
Download 1.34 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|