Buxoro davlat universiteti turobova hulkar rustamovna agrobiznesni tashkil etish va boshqarish
-rasm. Rivojlangan xorij davlatlarida kooperatsiyaning faoliyat
Download 2.5 Mb. Pdf ko'rish
|
agrobiznes
|
8.2-rasm. Rivojlangan xorij davlatlarida kooperatsiyaning faoliyat
yo‘nalishlari 31 Ko‘pgina davlatlarda fermerlarga maslahat, axborot xizmatlari ham ko‘rsatiladi. Dastavval fermerlarga bepul axborot — maslahat xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlarning barcha xarajatlari davlat tomo-nidan qoplangan, keyinchalik fermerlar axborot-maslahat xizmatlarining ahamiyati va foydasini to‘la tushunib yetganlaridan so‘ng ularga pullik xizmat ko‘rsatila boshlangan. Ba'zi davlatlarda fermerlar uyushmalari va boshqa tashkilotlar o‘zining a'zolariga axborot-maslahat xizmati ko‘rsatadilar. 31 Муаллиф ишланмаси 176 Qozog‘istonda qishloq xo‘jaligida kooperatsiya jarayoni ko‘p yillardan buyon olib borilmoqda. Ma'lumki, qishloq fermerlari kooperativlarga ixtiyoriy ravishda birlashishni xoxlamaydilar, chunki ular yerga va mulkka bo‘lgan pay ulushlaridan mahrum bo‘lib qolishdan qo‘rqadilar. Ayrim fermerlar ishlab chiqarish joylarida yetarlicha tushuntirish ishlari olib borilmaganligi tufayli kooperativning afzallik va qulayliklarini umuman tushunmaydilar. Ular yuqoridan “diktovka” bilan, ishlashga ya'ni ma'muriy buyruqni kutib, ishlashga o‘rganib qolishgan. Kooperativga kirish yoki kirmaslik haqida qaror qabul qilish uchun ularda kooperatsiyaning zarurligini tushuntirish va unga “pishib yetilishi kerak”. Shunday qilib, qishloqda kooperatsiya rivojlanmaganligining va yetarlicha ommalashmaganligining asosiy sabablari quyidagilar: Qishloq aholisining yangi tarkibiy tuzilishga ishonmasligi, kooperatsiyaning afzalliklarini, ichki xo‘jalik munosabatlari mexanizmining xususiyatlarini tushunmasligi; Kooperatsiya prinsiplariga mos kelmaydigan “soxta kooperativlar” deb nomlanadigan tuzilmalar paydo bo‘ldi. Bu kooperativlar bitta yirik xo‘jalik manfaati uchun yaratildi, ya'ni ular inisiator (tashabbuskor) bo‘lib olib, bankdan kredit olish uchun garovga biror narsa qo‘yib, o‘z manfaati uchun qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sotib olib va sotib, amalda kooperativning mulkdoriga aylandilar. Qishloq xo‘jaligi kooperativlariga imtiyozli kreditlarni berishni ko‘rib chiqish zarurligi, faqat yangi uskuna sotib olishga yoki yangi qayta ishlash korxonasini qurishga emas, balki mavjud va harakatdagi qayta ishlash korxonasini, saqlash obyektlarini modernizasiya qilish qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilariga xarajatlarni ko‘p miqdorda qisqartirish imkonini beradi. Qozog‘iston respublikasi qishloq xo‘jaligi vazirligi mutaxassislari qishloqda kooperatsiya jarayoniga to‘sqinlik qiluvchi asosiy sabab, notijorat shaklida tashkil etilgan qishloq xo‘jaligi kooperativlarida foydani taqsimlash imkoniyatining yo‘qligi, va me'yoriy-huquqiy tartibga solishning ortiqchaligi deb ko‘rsatadilar. 177 Qozog‘iston respublikasida 2015 yil 25 oktyabrda 372-sonli “Qishloq xo‘jaligi kooperativlari to‘g‘risida”gi Qonunining qabul qilinishi amaldagi 5 ta qonunni yangiladi va boyitdi. Bu qonunda, oldingi qonunda yo‘l qo‘yilgan ko‘plab xato va kamchiliklar bartaraf etildi. Bugungi kunda mamlakatning ko‘pgina hududlaridagi qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari kooperativlarga birlashishga yanada ko‘proq xoxish bildirmoqdalar. Kooperatsiya harakatining rivojlanish tajribasini Qozog‘iston respublikasi Turkiston viloyati misolida o‘rganish jarayonida bir qancha jihatlarni qo‘llash mumkinligining guvohi bo‘lamiz. Masalan: Turkiston oblastida qishloq xo‘jaligi kooperativlarini, shu jumladan uy xo‘jaligini barpo qilish uchun faol ishlar olib borilmoqda. Bugun respublikada xo‘jalik yuritishning kooperativ shaklini tashkil qilish kolxozlarni tashkil qilishdan tubdan farq qiladi. Agar kollektivlashtirish zamonlarida dehqonlarni majburlab kolxozga kiritilgan bo‘lsa, hozir esa kooperativga kirish haqidagi qarorni dehqonlarning o‘zi hal qiladi. Yangi qonunda qishloq xo‘jaligi kooperativlarini tashkil qilishning quyidagi tamoyillari o‘rnatilgan: Mazkur qonunning va qishloq xo‘jaligi kooperativlari Ustavining talablariga mos har qanday kishi uchun kirish imkoniyati, qishloq xo‘jaligi kooperativiga kirish va undan chiqishning ixtiyoriyligi; Kooperativ a'zolarining teng huquqliliga asoslangan boshqarishning demokrativligi: bir a'zo – mulk uchun vznoslar (pay) ning miqdori va hajmidan qat'iy nazar – bir ovoz, kooperativning uyushgan a'zolaridan tashqari; Qishloq xo‘jalik kooperativlari boshqaruv organlarining uning a'zolarining umumiy yig‘ilishida saylanishi va hisobdorligi; Qishloq xo‘jalik kooperativlari faoliyatining avtonomliligi va suverenligi; Qishloq xo‘jalik kooperativlarining tovarlarni (ishlar, xizmatlar) o‘z a'zolariga ularning tannarxi bo‘yicha sotishi; Kooperativ a'zolari uchun iqtisodiy naf bilan ta'minlanish va o‘zaroyordam; 178 Qishloq xo‘jalik kooperativlari barcha a'zolari uchun qishloq xo‘jalik kooperativi, uyushmasi (ittifoqi) faoliyati haqidagi axborotlarga kirishi mumkinligi(Qozog‘istonn respublikasi qonuni “Qishloq xo‘jaligi kooperativlari to‘g‘risida” 2015 yil 29 oktyabr №372-V). Davlatning roli - ularni motivlashtirish va biznesni rivojlantirish uchunsharoit yaratishdir. Davlat tomonidan xarajatlarni subsidiyalash- tirish va kooperativlar uchun subsidiyaga kirishni va imtiyozli kreditlarni ko‘paytirish uchun maxsus soliq rejimi ishlab chiqilgan. Masalan, qishloq xo‘jaligi kooperativlari uchun yangi kredit liniyasi tasdiqlangan: “Intimoq” - qishloq xo‘jaligi kooperativini rivojlanti- rishga, “Igilik” - qishloq xo‘jaligi hayvonlarini urchitishga, “Birlik” – sut qabul qilish punktini yaratishga, “Bereke”- oilaviy bo‘rdoqiga boqish maydonchasiga. “Intimoq” dasturi go‘sht, sut va meva-sabzavot mahsulotlari bo‘yicha qishloq xo‘jaligi kooperativlarini tashkil qilish va rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Aylanma vositalarni to‘ldirish uchun maxsus qishloq xo‘jaligi texnikalarini, uskunalarni sotib olish ko‘rib chiqiladi. Kredit muddati – 7 yilgacha, foiz stavkasi – 14foiz, zayom qiymati 50 mln. tangagacha qilib belgilangan. Bunday imtiyozlar shuningdek, boshqa kreditlash dasturlarida ham qarab chiqilgan. Ilgari dehqon xo‘jaliklari yagona yer solig‘i to‘lashar edi. Agar kooperativga kirilsa, unda bu maxsus soliq rejimidan ozod bo‘lib va soliqqa tortishning umumo‘rnatilgan tartibi bo‘yicha to‘lar edilar. Bu kooperatsiya masalasida kuchliroq qarama-qarshilikdir. Hozir Soliq kodeksida shunday masala ko‘rib chiqilayapti, agar kooperativ tashkil etilgan bo‘lsa, unda ularga xuddi yuridik shaxslar uchundek maxsus soliq rejimi o‘rnatiladi. Qishloq xo‘jaligi kooperativlari uchun barcha turdagi soliqlarda 70foiz imtiyoz mavjud. Bu umum o‘rnatilgan rejimga nisbatan asosiy soliqlarning 70foiz ga kamayganligini bildiradi. Vaqt shuni ko‘rsatdiki, mayda uy xo‘jaliklarini yirik qishloq xo‘jaligi kooperativlariga birlashtirish ular faoliyatida yuqori unumdorlikka, ishlab chiqariladigan mahsulotning yuqori sifatli bo‘lishiga, ish o‘rinlarining ko‘payishiga imkon beradi. Turkiston 179 oblasti Maqtaaral rayonida paxta ishlab chiqarish bo‘yicha “Bereke- Maqta” qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish kooperativi tashkil qilindi. Bu kooperativ 2016 yil 29 fevralda ro‘yxatdan o‘tgan. Kooperativ tarkibiga 688 ta dehqon va uy xo‘jaliklari kirdi.Shuni ta'kidlash lozimki, bu kooperativda birlashilgandan keyin jami ekin maydoni 6331 gektarni, yoki o‘rtacha bir xo‘jalikka 9,2 gektarni tashkil etdi. Turkiston oblasti Maqtaaral rayonida 163 ta dehqon xo‘jaliklarining ixtiyoriy ravishda birlashishi natijasida “Dostik” kooperativi tashkil etildi. Kooperativning barcha a'zolari yerga, qishloq xo‘jaligi texnikasiga va ishlab chiqarilgan mahsulotga egalik huquqini va o‘zlarining yuridik mustaqillikni saqlab qoldilar. Xorij tajribasini o‘rganish asosida kooperatsiyaviy aloqalar to‘g‘risida xulosa qilish mumkinki, bu davlatlarda kooperatsiyaning turli xil samarali yo‘nalishlaridan foydalanish asosida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining samaradorligini oshirishi mumkin. Xorij tajribasini o‘rganish asosida kooperatsiyaviy aloqalar to‘g‘risida xulosa qilish mumkinki, bu davlatlarda kooperatsiyaning turli xil samarali yo‘nalishlaridan foydalanish asosida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining samaradorligini oshirishi mumkin. Download 2.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|