Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

S  
korxona 
ishlab 
chiqarish 
b o ’linm alari 
hajm i 
va 
m iqdorini 
optim izatsiyalash;
■S 
asosiy, yordam chi va xizm at qiluvchi b o ’linm alar orasida tenglikni 
rastional tashkil qilish;
■/ 
ishlab chiqariladigan m ahsulot konstruktiv b ir turdaligini ta ’m inlash;
S  
korxona bosh rejasi va b o ’linm alam i oqilona loyihalash;
S  
ishlab chiqarish avtom atizastiya darajasini oshirish;
S  
korxona ishlab chiqarish strukturasi kom ponentlarining propor- 
stionallik tam oyili b o ’yicha ishlab chiqarish quvvati, texnologik jarayonlarining 
progressivligi, avtom atizastiya darajasi, kadrlar m alakasi yoki ixtisosligi bilan 
to ’g ’ri kelishini 
ta ’minlash: 
m ehnat predm etlarining o ’tish davom iyligini 
qisqartirish m aqsadida texnologik jarayonlam ing to ’g ’ri aniqlilik tam oyili asosida 
strukturaning to ’g ’ri kelishini ta ’minlash;
64
/
yirik korxona ichida yuridik m ustaqil b o ’lgan predm etli yoki texno­
l o g i k
ishlab chiqarishga ixtisoslashgan m ayda tashkilot yaratish;
• / 
asosiy fondlar m e’yoriy xizm at vaqtini qisqartirish;
■S 
korxona asosiy ishlab chiqarish fondlari rejali - ogohlantirish grafigiga 
r i o y a
qilish, o ’tkaziladigan rem ontlar davom iyligini qisqartirish va uning sifatini 
o s h i r i s h ,
fondlam i o ’z vaqtida yangilash.
N am unaviy ishlab chiqarish strukturasi chizm a tarzida tasvirlangan:
4-chizm a. N am u n av iy ish lab c h iq a rish stru k tu ra s i
P a x ta to z a la s h k o r x o n a si ish la b ch iq a r ish tu z ilm a si
Paxta tozalash zavodi — paxtani dastlabki qayta ishlash uchun m o ’ljallangan 
va o ’z tarkibida paxta xarid qiluvchi tayyorlov punktlariga ega b o ’lib, rivojlangan 
ishlab chiqarish tuzilm asi asosida ish k o ’ruvchi sanoat korxonasidir. Ishlab 
chiqarish va tayyorlov faoliyatlarini bir-biriga ham ohang holda olib borilishi, uni 
boshqa sanoat tarm ogining k o ’plab korxonalaridan m uayyan ravishda ajratib turadi. 
Ish shartlariga k o ’ra, asosiy ishlab chiqarish uchastkalari paxtani dastlabki qayta 
ishlash (jinlash, m om iqqa ajratish, presslash) yagona sexiga birlashgan b o ’lib, unda 
paxta m ahsulotlari ishlab chiqarish uzluksiz texnologik jaray o n d a am alga 
oshiriladi.T exnologik jaray o n xususiyatiga k o ’ra, paxta tozalash zavodida 
tugallanm agan ishlab chiqarish hisobga olinm aydi. Y arim tayyor m ahsulotlar ishlab 
chiqarilm aydi va iste’m ol qilinm aydi.T ayyorlov punktlari zavodning ichki x o ’ja lik
hisobida turadi,yakun topm agan buxgalteriya hisobi olib boriladi (foyda va 
zararlarni chiqarm aydi), ularning faoliyati esa, xom ashyo tayyorlash rejasining 
bajarilishi va tayyorlov-transport xarajatlarining m e ’yorlariga rioya etilishiga qarab
65

---

baxolanadi. Tayyorlov tizim iga quritish-tozalash sexlari (Q TS) kiritilgan, chunki 
ularning aksariyati hududiy jix atd an asosiy ishlab chiqarishdan ajratilgan. U lar 
paxta yetishtiruvchi x o ’jalik lar tom onidan tayyorlov punktiga keltiriladigan 
hosilning sifatini saqlashni ta ’m inlaydigan nam lik va ifloslik m e ’yorlariga yetka 
zish uchun m o ’ljallangan. M azkur sexlarning xarajatlari (xizm atlari) qoplanishi 
zarur, shu sababli ularning faoliyati o ’z xarajatini o ’zi qoplash asosida tuzilib, 
tayyorlov faoliyatidan alohida rejalashtirilgan holda hisobga olinadi. Paxta tozalash 
zavodida son jixatdan nisbatan uncha k o ’p b o ’lm agan sanoat-ishlab chiqarish 
xodim lari (o ’rtacha salkam 200— 250 kishi) band b o ’lishiga qaram ay, ular 
tom onidan ishlab chiqarila digan m ahsulotlar salm oqli m iqdorda baholanadi. 
Z am onaviy paxta tozalash zavodi to ’la elektrlashtirilgan holda elektr quvvati 
x o ’jaligiga, k o ’p sonli texnologik uskunalarga ega b o ’lib, xom ashyo tayyorlab va 
qayta ishlab, katta hajm larda yuk j o ’natib va m ahsulot sotadigan m urakkab ishlab 
chiqarish jarayonida faoliyat k o ’rsatadi. Ish joylarini ixtisoslashtirish darajasi va 
ishlab chiqariladigan m ahsulot xususiyatlariga k o ’ra, paxta tozalash zavodi bir xil 
m ahsulot chiqaradigan om m aviy ishlab chiqarishlar turiga kiradi. C hunonchi, 
m ehnatning harakat shakliga k o ’ra, asosiy ishlab chiqarishi uzluksiz oqim y a ’ni 
potok 
usulida ishlab chiqarishi hisoblanadi. U zluksiz oqim usulidagi ishlab 
chiqarishi om m aviy ishlab chiqarish bilan q o ’shib olib borish ishchilar m ehnatini 
yuqori darajada ixtisoslashtirish, uskunani q a t’iy belgilangan texnologik vazifalam i 
bajarishga m oslashtirish, uskunadan m aksim al foydalanish va keyinchalik ishlab 
chiqarish jarayonini avtom atlashtirish im konini beradi. B ular ham m asi m ehnat 
unum dorligining yuqori darajada b o ’lishini ta ’m inlab, m ahsulot tannarxining ancha 
kam ayishini, ishlab chiqarishda sam aradorlikka erishishga im kon tugdiradi. 
Z am onaviy paxta tozalash zavodining ishlab chiqarish tuzilm asi korxonaning 
texnologik xususiyatlari bilan belgilanadi. Paxta tozalash zavodi ishlab chiqarish 
tuzilm asi 1 -rasm da keltirilgan.
Paxta tozalash zavodining asosiy ishlab chiqarishiga korxonaning asosiy 
texnologik vazifani bajaruvchi - tozalash, jin lash , m om ik ajratish va presslash 
uchastkalari kiradi.Y ordam chi xizm at k o ’rsatish ishlab chiqarishlariga, asosiy 
ishlab chiqarish bir m arom da va uzluksiz bajarilishini ta ’m inlovchi uchastkalar —
arra ustaxonasi, m exanika-ta’mirlash va quvvat bilan ta ’m inlash uchastkalari 
kiradi.Ikkinchi darajali ishlab chiqarishga asosiy ishlab chiqarishdan alohida 
m ustaqil ishlay oladigan sexlar yoki uchastkalar kiradi. Jum ladan, paxta chigitini 
tayyorlash va ishlab chiqarish chikindilarini qayta ishlash shunday sexlardir. Paxta 
tozalash zavodlarida xizm at k o ’rsatishga; om bor, transport, y o n g ’indan saqlash va 
laboratoriya x o ’jaliklari kiradi. Bundan tashqari, paxta tozalash zavodlarida 
korxona xodim lariga uy-joy, kom m unal, bolalar, tibbiyot, m adaniy-m aishiy va 
boshqa m uassasalar xizm at k o ’rsatadi.
66

---