Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

Kt va K2 - o ’tgan 
yildagi va tadbiq qilingan variant b o ’yicha kapital 
xarajatlar;
Si va S2 -  o ’tgan va tadbiq qilingan variant b o ’yicha xom -ashyo m ateriallar, 
ekspluatatsion xarajatlar.
B ir necha m ashinalarni taqqoslash uchun va iqtisodiy sam arali variantni 
tanlash uchun quyidagi form ula ishlatiladiki, bunda eng yaxshi variant xarajatlari 
barcha xarajatlardan kam b o ’ladi.
S + E„ • К = minim um ;
116

---

bu yerda:
S' - bir yilda xom ashyo m ateriallar uchun xarajatlar;
E„ -  tarm oq sam aradorlik m e’yoriy koeffitsienti;
K -  shu variant b o ’yicha kapital xarajatlar.
8 .5 . A v to m a tla sh tir ilg a n p o to k ch iziq la r i, 
sex la ri va k o r x o n a la r i.
Potok ishlab chiqarish avtom atlashtirilgan ishlab chiqarishga o ’tish uchun 
a s o s
hisoblanadi va unda ishchining asosiy vazifasi dastgohlam i tayyorlash va 
avtom atlam ing uzluksiz ishlashini kuzatishdan iborat.
A vtom atlashtirilgan potok chiziqlari oddiy va kom pleks b o ’lishi mum kin.
O ddiy avtom atlashtirilgan potok chiziqlari 
kam sonli 
texnologik 
operatsiyalar uchun m o ’ljallangan (m asalan vino va pivo m ahsulotlarini ishlab 
chiqarishdagi quyish potok chiziqlari).
K om pleks avtom atlashtirilgan potok chiziqlari esa texnologik jarayonning 
barchasini qam rab olgan.
A vtom atlashtirilgan potok chiziqlari ikki guruhga b o ’linadi:
l.S inxronli avtom atlashtirilgan potok chiziqlari 
bir-biri bilan transport 
vositalari orqali b o g ’langan avtom atlardan tashkil topgan. Q aysidir avtom at to ’xtab 
qolsa, butun potok ch izig ’i to ’la to ’xtab qoladi.
2. 
N osinxronli avtom atlashtirilgan potok chiziqlari har b ir alohida ishlovchi 
avtom atlardan tashkil topgan. Q aysidir avtom at to ’xtab qolsa, qolganlari m avjud 
m ehnat predm etlari tugaguncha ishlab turishi m um kin.
A vtom atlashtirish korxonada ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish 
xarakterini tubdan o ’zgartiradi, 
ishlovchilam ing m ehnatga b o ’lgan m unosabati 
o ’zgaradi.
Shu bilan birgalikda, ishlab chiqarish jarayonini avtom atlashtirishni am alga 
oshirish uchun b ir qator talablar bajarilishi zarur. Birinchi navbatda bunday 
talablarga texnologik jarayonning m exanizatsiyalashtirish darajasi kiradi. M asalan, 
un va non m ahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalarda unni tashishda 
pnevm otransportdan foydalanish ishlab chiqarishni kom pleks avtom atlashtirish 
uchun m uhim asos hisoblanadi.
A vtom atlashtirishni jo riy qilishning keyingi m uhim shartlaridan biri - ishlab 
chiqarish texnologik jarayon va chizm alarining m os holda tayyorgarligidir.
T exnologik jarayonlam ing asosiy ikki turi m avjud: uzluksiz va davriy.
U zluksiz jaray o n ishlab chiqarish xom -ashyo va asosiy m ateriallarning 
uzluksiz kelib turishi va tayyor m ahsulotni uzluksiz ishlab chiqarish bilan 
xarakterlanadi. U zluksiz texnologik jarayonni avtom atlashtirish ishlab chiqarish

---

oqim ining 
har 
bir 
bosqichida 
m a ’lum
k o ’rsatkichlam ing 
bir 
tekisligini 
avtom alashtirishga, bundan tashqari m ashina va m exanizm lam i avtom atik 
boshqarishga olib keladi.
D avriy texnologik jarayonlarda m a ’lum b ir uchastkadagi operatsiyalar 
avtom atlashtirilgan.
Texnologik jarayonlam i tashkil etish va ularni avtom atlashtirish 
ishlab 
chiqarilayotgan 
m ahsulotlam ing 
assortim entiga 
ham
bevosita 
b o g ’lik. 
Ixtisoslashtirilgan ishlab chiqarishda, y a ’ni bir turdagi m ahsulotni chegaralangan 
assortim entda ishlab chiqaruvchi korxonalarda bir turdagi m ahsulotdan boshqa 
turdagi 
m ahsulotni ishlab chiqarishga o ’tish 
soni kam ayadi va bu esa ishlab 
chiqarishni avtom atlashtirish im koniyatlarini k o ’paytiradi.
Ishlab chiqarishni avtom atlashtirishda ishlab chiqarishning texnologik 
tayyorgarligiga, 
xizm at k o ’rsatuvchi 
x o ’jaliklarga talab kuchayadi. 
Ishlab 
chiqarishni xom -ashyo va m ateriallar bilan ta ’minlash uzluksiz b o ’lishi kerak. 
K orxonadagi rem ont x o ’jaligi o ’z vaqtida profilaktika ishlarini olib borishi va 
avtom atlam ing to ’xtovsiz ishlashini ta ’m inlash lozim. A vtom atlam i ta ’mirlovchi, 
x izm at k o ’rsatuvchi ishlab chiqarish xodim larining m a’suliyati oshadi.
O xirgi 
yillarda 
respublikam izda 
oziq-ovqat 
sanoati 
korxonalariga 
avtom atlashtirilgan potok chiziqlarini jo riy qilish keng k o ’lam da olib borilm oqda. 
M asalan, hozirgi davrda m ineral suv, sigareta, ayrim sut va qandolat m ahsulotlari 
ishlab chiqarish to ’la avtom atlashtirilgan.
A vtom atlashtirilgan potok chiziqlarini jo riy qilish m ehnat unum dorligini 
oshiradi, ishchilarning m ehnatini engillashtiradi, ishlab chiqarish m adaniyatini 
oshiradi va m ahsulot tannarxini kam aytiradi.
N azorat savollari:
1 .Ishlab chiqarish turlarini tavsiflab bering.
2 .Ishlab chiqarishni tashkil qilish qanday m etodlarini bilasiz?
3.O m m aviy ishlab chiqarish seriyali ishlab chiqarishdan qanday farq qiladi?
4 .Ishlab chiqarishni tashkil qilish m etodini tanlashda ta ’sir qiluvchi om illam i 
ayting.
5.Ishlab chiqarishni potok u sulda tashkil qilishning m ohiyati nim adan iborat?
6.B osh-yetakchi m ashinaning potok ishlab chiqarishdagi o ’m i qanday?
7 .O ddiy, m urakkab, yordam chi potok chiziqlarini qanday tushunasiz?
8.Ishlab chiqarish potokining asosiy elem entlarini n im alar tashkil qiladi?
9 .M ehnat predm etlariga ishlov berish davom iyligi nim ani xarakterlaydi?
118

---

lO M ashinalar unum dorligi va potok ishlab chiqarishi tushunchalari qanday 
farqlanadi?
11 .Potok chiziqlari qanday belgilariga qarab guruhlanadi?
12.U zluksiz potok nim a uchun ishlab chiqarishni tashkil qilishning asosiy 
m etodi hisoblanadi?
13.P otok 
uzluksizligini 
tahlil 
qilishda 
foydalaniladigan 
qanday 
koeffitsientlam i bilasiz?
14.U zlukli potok uchun nim alar xarakterli?
1 5 Jo n li m ehnat iqtisodi qanday aniqlanadi?
16.Nima uchun jonli m ehnat sarflari hisoblaniladi?
17.Potok ishlab chiqarish sam aradorligi nim alar asosida aniqlanadi?
18.A vtom atlashtirilgan potok chiziqlariqanday guruhlarga b o ’linadi?