Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

P o to k ish la b c h iq a r ish sa m a r a d o r lig i.
Ishlab chiqarishning sam aradorligini oshirish tashkilotni boshqarishning 
m uhim qism laridan biri va firm a yoki uning ishlab chiqarish b o ’linmalari 
faoliyatining pirovard natijasi b o ’yicha aniqlanadi.
A. Ishlab chiqarishning sam aradorligini oshirish om illari va ulam i baholash. 
U quyidagicha erishiladi:
- ishlab chiqarishning texnologik negizini taraqqiy ettirish;
- ishlab chiqarishda yangi ilg ’or usullar, g ’oyalar, kashfiyotlar kiritish;
- m ahsulot ishlab chiqarishdagi 
xarajatlarning iqtisodiy sam aradorligini 
oshirish;
- ishlab chiqarish tizim ining tuzilm asini m ukam m allashtirish.
Ishlab chiqarishning iqtisodiy sam aradorligining um um iy m ezoni b o ’lib 
unum dorlik darajasi xizm at qiladi.
B. Ishlab chiqarish va ish usullarini boshqarishni oqilonalashtirish:
Ishlab 
chiqarishni 
boshqarishning 
oqilona 
shakllari 
va 
usullarini 
rivojlantirish, takom illashtirish uchun loyihalanadigan yoki faoliyat k o ’rsatib 
turgan tashkilot faoliyatini rejalashtirish, tashkil etish, tartibga solishning barcha 
b o ’lim lariga m uhandislik usullari, vositalarini q o ’llash m o ’ljallanadi.
Ishlab chiqarishni oqilona tashkil etish m ehnat unum dorligini oshirishga, 
ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirishga qaratiladi.
Y uqori m ehnat unum dorligi va m ahsulotning past tannarxini ta ’m inlam oq 
uchun 
tashkilotni 
o ’zida 
m o ’ljallangan 
ixtisoslashtirish 
negizida 
ishlab 
chiqarishning asosiy, yordam chi jarayonlarini oqilona tashkil etish b o ’yicha 
u zluksiz ishlar olib borish zarur.
Ishlab chiqarishni oqilona boshqarish usullari ish jo y in i oqilona tashkil etish, 
ishchilam ing harakat y o ’llarining uzoqligini kam aytirish, ishchining eng oqilona 
harakatini ishlab chiqish, am alda jo riy etish, ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarish
114

---

j a r a y o n i d a
m ehnatning oqilona usullari va q o ’llanm alarini ishlab chiqish, am alda 
j o r iy
etish kabilar bilan b o g ’liq.
M ehnatni oqilona tashkil etish ishni o ’rganish, operatsiyalam ing eng mosi 
ham da ketm a-ketligini aniqab olish asosida topshiriqni aniqlash k o ’zlanadi. B unda 
kuzatuvlar natijasiga k o ’ra, vaqt m e ’yorini belgilash yoki ish usulini o ’tkazilgan 
aniq eksperim entlar asosida loyihalashtirish natijasida topshiriqlar tuziladi.
Ishlab chiqarish sam aradorligini oshirish - korxona jam oasining vazifasi 
hisoblanadi. D oim iy bir xil ritm da ishlash - jihozlardan to ’liq foydalanish, ishchilar 
ish vaqtidan 
yuqotuvining kam ayishiga sabab b o ’ladi. Potok ishlab chiqarishda 
is h la b
chiqarish jarayonining uzluksizligi ishlab chiqarish davri davom iyligining 
qisqarishiga olib keladi, bu esa o ’z navbatida m ahsulot m ehnat sig ’im inining 
kam ayishiga olib keladi. Potok ishlab chiqarish sam aradorligining oshishiga ta ’sir 
etuvchi om illar quyidagilar:
k o ’p unum dorli ixtisoslashgan jihozlardan foydalanish; 
m ahsulot ishlab chiqarish hajm ini oshirish; 
ishlab chiqarishni yuqori ritm lilik bilan ta ’minlash; 
m ehnat unum dorligini oshirish; 
ishlab chiqarish davri davom iyligini qisqartirish; 
aylanm a m ablag’lar aylanishini tezlashtirish; 
m ahsulot tannarxini kam aytirish; 
foyda va rentabellikni oshirish.
Potok ishlab chiqarishning iqtisodiy sam aradorligiga baho berish uchun 
quyidagi k o ’rsatkichlar ishlatiladi: birlik m ahsulot ishlab chiqarish uchun jonli 
m ehnat sarflari, potok ch izig ’ida tayyorlangan birlik m ahsulotga ketadigan kapital 
xarajatlar: potok ch izig ’idan ishlab chiqarilgan birlik m ahsulot tannarxi. Birlik 
m ahsulot ishlab chiqarish uchun jo n li m ehnat sarflari quyidagi form ula orqali 
aniqlanadi: