Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

K o rx o n a n i tu g a tish va q a y ta ta sh k il q ilish .
K orxona faoliyatini to 'xtatish uni tugatish yoki qayta tashkil qilish shaklida 
am alga oshirilishi m um kin. Ishlab chiqarishning barqaror em asligi, m oliyaviy 
qiyinchiliklar, surunkali zarar k o ‘rish va to ‘lov qobiliyatining yo'qolishini 
korxonalarni tugatish yoki qayta tashkil qilishga asosiy sabab qilib k o 'rsatish
m um kin.
K orxonani qayta tashkil qilish - uning birlashib ketishi, q o 'sh ilish i, b o'linishi, 
ajralib chiqish va shaklini o ‘zgartirishi degani. K orxonani qayta tashkil qilish 
ta ’sischi (ta ’sischilar) yoki korxona boshqaruvi qaroriga m uvofiq am alga oshiriladi. 
qayta tashkil qilish korxonaning ishlab chiqarish ko'rsatkichlari, m oliyaviy va 
iqtisodiy k o ‘rsatkichlari avvalgiga nisbatan yaxshilanishiga xizm at qilishi lozim.
Korxonani tugatish huquqiy xatti-harakat b o ‘lib, ishlab chiqarish va x o 'jalik
yuritish faoliyatining to'xtatilishini anglatadi. K orxona tugatilganda u davlat 
ro 'y x atid an chiqariladi, uning bankdagi hisob raqam i yopiladi ham da m uhr, shtamp 
va boshqa rekvizitlari haqiqiy em as deb hisoblanadi.
K orxonani tugatishga quyidagilar sabab b o 'lish i mum kin:
*ishlab chiqarilayotgan m ahsulot(ish, xizm atjga b o 'lg a n talabning pasayib 
ketishi yoki um um an y o 'q o lish i;
*ishlab chiqarishning zarar keltirishi;
*ishlab chiqarishninng atrof-m uhit ham da aholi hayotiga x a v f tug'dirishi; 
^korxonaning bino va inshootlari, asbob-uskunalari va boshqa vositalaridan 
iqtisodiy jih atd an unum liroq, yanada sifatli va iste’m olchilar talabiga javob 
beruvchi m ahsulotlar ishlab chiqarishda foydalanish im koniyatining yuzaga kelishi.
K orxonani tugatishda tugatish kom issiyasi tuzilib, unga kreditorlarga 
korxona tugatilganini xabar qilish, kreditorlam i aniqlash va debitorlik qarzini 
undirish choralarini k o 'rish , shuningdek, korxonaning tugatilishi sababli ishsiz 
qolgan xodim lar ish bilan ta ’m inlanishiga yordam lashish vazifasi yuklanadi. 
K orxonani tugatish jarayonida oraliq tugatish balansi tuzilib, unga tugatilayotgan 
korxonaning m ulki, kreditorlam ing talablari va ulam i k o 'rib chiqish natijalari 
ro 'y x ati kiritilishi lozim. U shbu balans korxonaning ta ’sischisi (ta ’sischilari) yoki 
korxonani tugatish to 'g 'ris id a qaror chiqargan idora tom onidan tasdiqlanadi. 
Tugatish kom issiyasining aybi bilan keltirilgan zarar uchun tugatish kom issiyasi 
jav o b g ar hisoblanadi
K orxonani tashkil qilishdan tashqari, uning m oliyaviy barqarorligi va 
sam arali faoliyatini ta ’m inlash, bozor m unosabatlari va raqobatchilik sharoitlarida 
ju d a m uhim dir. A m aliyotdan k o 'rin ib turibdiki, bu qoidalarga rioya qilm aslik 
natijasida korxonani tashkil qilishga ketgan barcha say-harakatlar o 'z in i oqlam aydi 
ham da ijtim oiy ishlab chiqarish rivojlanishining m ikro va m akroiqtisodiy 
k o'rsatkichlariga salbiy ta ’sir ko ’rsatadi. Y a ’ni m oliyaviy jih atd an barqaror
60 
•

---

b o ' l m a g a n
korxonalar endi tashkil qilingan yoki faoliyat yuritayotganligidan q at'iy
n a z a r ,
inqirozga yuz tutgan korxonalar hisoblanadi.
Yangi korxona tashkil qilishdan asosan quyidagi m aqsadlar ko'zlanadi: 
iste’m olchilar talab qilayotgan m ahsulot ishlab chiqarishni ko'paytirish va uni 
sotishdan foyda (darom ad) olish;
ishlab chiqarishga ish bilan band b o'lm agan aholini jalb qilish va shu orqali 
ish bilan ta ’m inlashdagi ijtim oiy m uam m olam i hal qilish;
ishlab chiqarishga m avjud q o 'sh im ch a resurslarni ja lb qilish; 
fan - texnika yutuqlaridan foydalangan holda yangi sanoat m ahsulotlarini 
ishlab chiqarish;
yakka tarzda yoki ham korlikda faoliyat yuritish uchun kichik korxona 
(o'rtoqchilik kabi) tashkil qiluvchi alohida fuqarolar yoki shaxslar guruhi 
a ’zolarining shaxsiy chtiyojlarini qondirish;
ishlab chiqarishni m ustahkam lash va rivojlantirish ham da bozor m uhitini 
kengaytirish.
K orxonalam ing davlat tom onidan ro 'y x atg a olinishi. 
Y uqorida aytib 
o'tilganidek, korxona joylashgan m anzilgohi b o 'y ic h a davlat idoralarida ro'yxatga 
olingan kundan boshlab tashkil qilingan hisoblanadi. Bu vazifani asosan 
hokim iyatlar bajarib, ular korxonani ro 'y x atg a olish t o 'g ’risidagi m a’lum otlam i 10 
kun m obaynida M oliya V azirligiga yagona davlat reestriga kiritish uchun taqdim
etishlari shart.
61

---

И
!!
!