Buxoro muxandislik-texnologiya instituti

Amaliyot №3 Katalizatorlarning zaharlanishi
Katalizatorlar tarkibining uzgarishi
Katalizatorlarning oxirgi xususiyatlari reaksion muxit ta’sirida shakllanadi. Reaksiya jarayonida katalizatorlarning tarkibi kuyidagicha uzgaradi:
1) aktiv komponentlarning fazoviy uzgarishiga olib keluvchi, kimyoviy uzgarishlar;
2) fazaviy uzgarishsiz boradigan xajmiy tarkibining uzgarishi;
3) katalizatorlarning yuza katlamining tarkibining uzgarishi.
Katalizatorlar zaxarlar bilan yoki ingibitorlar bilan zaxarlanadi. Zaxarlar katalizatorning aktivligini pasaytiradi, ingibitorlar esa faolligini kisman pasaytiradi va katalizatorlarning selektivligini uzgartiradi. Kattik katalizatorlar tashki va ichki yuzasida aktiv markazlarga – poliedrlarga ega. Yuzadagi bu aktiv markazlar energiya buylab tarkaladi (aktivlashgan adsorbsiya va xemosorbsiya) va ular katalizatorning umumiy yuzasidan 1-10% ni tashkil kiladi.
Shu asosda katalizatorni tula zaxarlash uchun, ya’ni uning katalitik aktivligini pasaytirish uchun juda kam mikdorda zaxar kerak buladi. Binobarin katalizator yuzasida zaxar molekulalari, butun yuzani emas balki aktiv kismini koplaydi. Aktiv markazlar esa kimyoviy jarayon uchun katalizatorning ta’sirini zaxarlaydi.
Dezaktivatsiya sabablari. Katalizatorlarning zaxarlanishi.
Katlizatorlarning zaxarlanishi — bu kontaktli zaxarlar yoki ingibitorlar deb ataluvchi moddalar ta’sirida kisman yoki butunlay faolligining yukolishi. Zaxarlar butunlay katalizatorlarning aktivligini pasaytiradi.
Ingibitorlar katalizatorlarning aktivlikni pasaytiradi va katalizatorning selektivligini uzgartiradi.
Katalizatorlarning aktiv yuzasining kisman yoki butunlay yukolishi natijasida aktivlik yukoladi. Xar bir zaxar va katalizator uchun zaxarlanish mexanizmi uziga xos va ular xilma xil. Zaxarning ta’siri selektiv buladi, bu esa katalizatorning tanlovchanligini oshiradi.Zaxarning molekulalari katalizator yuzasining xammasini emas balki fakat aktiv markazlarni koplaydi va shu bilan kimyoviy jarayon uchun katalizatorning ta’sirini pasaytiradi.
Katalizatorlarning kontaktli zaxarlar ta’siriga chidamliligi, uning sanoatda ishlatish uchun muxim kriteriysi xisoblanadi. Odatda tavsiya etilgan katalizatorlardan aktivligi pastrok ammo zaxarlanishga chidamliligi yukori bulgan katalizatorlar tanlanadi.
Kontakt massalarning zaxarlanishi xakikiy zaxarlanish (kaytmas, kaytar, kumulyativ va kulay (blagopriyatstvovanie)) va yopishish va blokirovkalash natijasida dezaktivatsiyalash.