Byudjet-soliq siyosatining mohiyati. Diskretsion va nodiskretsion fiskal siyosat

T/r	Hududlar nomi	Daromadlar*
Xarajatlar**
1.	Qoraqalpog‘iston Respublikasi	2 703,3	5 375,7
2.	Andijon viloyati	3 802,7	6 608,2
3.	Buxoro viloyati	3 817,2	4 463,1
4.	Jizzax viloyati	2 184,9	3 469,3
5.	Qashqadaryo viloyati	4 561,2	8 380,2
6.	Navoiy viloyati	2 993,6	2 993,6
7.	Namangan viloyati	3 713,4	6 613,3
8.	Samarqand viloyati	4 958,8	7 155,1
9.	Surxondaryo viloyati	3 042,3	6 291,2
10.	Sirdaryo viloyati***	1 406,1	2 492,3
11.	Toshkent viloyati	5 866,2	5 866,2
12.	Farg‘ona viloyati	5 437,8	7 618,8
13.	Xorazm viloyati***	2 719,2	4 160,6
14.	Toshkent shahri***	7 739,3	7 739,3
	Jami	54 946,0	79 226,9

* Mobil aloqa xizmati, tamaki va alkogol mahsulotlari, shu jumladan pivo uchun aksiz solig‘idan tushumlari hisobdan ajratiladigan mablag‘larni inobatga olgan holda
** Mahalliy budjetlar hisobidan so‘ndiriladigan davlat qarziga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq xarajatlarni inobatga olgan holda
*** Davlat tibbiy sug‘urta jamg‘armasiga transfertlar — 2 418,1 mlrd so‘m (shundan, Sirdaryo viloyati — 711,2 mlrd so‘m, Xorazm viloyati — 3,6 mlrd so‘m, Toshkent shahri — 1 703,3 mlrd so‘m)
O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 30-dekabrdagi O‘RQ-813-son Qonuniga
7-ILOVA
2023-yil uchun O‘zbekiston Respublikasining respublika budjetidan Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjetiga va viloyatlarning mahalliy budjetlariga ajratiladigan tartibga soluvchi budjetlararo transfertlar miqdorlari

		mlrd so‘m
T/r	Hududlar nomi	Summa
1.	Qoraqalpog‘iston Respublikasi	2 672,4
2.	Andijon viloyati	2 805,5
3.	Buxoro viloyati	645,9
4.	Jizzax viloyati	1 284,4
5.	Qashqadaryo viloyati	3 819,0
6.	Namangan viloyati	2 899,9
7.	Samarqand viloyati	2 196,3
8.	Surxondaryo viloyati	3 248,9
9.	Sirdaryo viloyati	1 086,2
10.	Farg‘ona viloyati	2 181,0
11.	Xorazm viloyati	1 441,4
	Jami	24 280,9

O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 30-dekabrdagi O‘RQ-813-son Qonuniga
8-ILOVA
2023-yil uchun mol-mulkni ijaraga beruvchi jismoniy shaxslar uchun belgilangan ijara to‘lovining eng kam stavkalari

T/r	Ijaraga beriladigan mol-mulk turi	Belgilangan stavka miqdorini tavsiflovchi ko‘rsatkich	Oylik ijara to‘lovi stavkalarining eng kam miqdorlari, so‘mda
			Toshkent shahri	Nukus shahri va viloyat markazi bo‘lgan shaharlar	boshqa aholi punktlari
1.	Binolar:
	turar joy	umumiy maydonning 1 kv.metri uchun	17 000	10 500	4 500
	noturar joy		35 000	20 500	8 300
2.	Avtomobil transporti:
	yengil avtomobil (yo‘lovchilar, bagaj tashishga mo‘ljallangan hamda haydovchi o‘rnini hisoblamaganda, o‘rindiqlari soni 8 tadan ko‘p bo‘lmagan avtotransport vositasi)	1 ta avtotransport vositasi uchun	695 000
	mikroavtobuslar, avtobuslar va yuk avtomobillari		1 375 000

Izoh: Mazkur stavkalar jismoniy shaxslarning mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlariga soliq solish maqsadida qo‘llaniladi.
O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 30-dekabrdagi O‘RQ-813-son Qonuniga
9-ILOVA
2023-yil uchun tovarlarning ayrim turlari bilan chakana savdo qilish huquqi uchun yig‘imlarning cheklangan stavkalari

T/r	Yig‘im turi	Bir oyga chegaralangan stavkalar (so‘mda)
		Toshkent shahri	Nukus shahri, shaharlar — viloyat markazlari	boshqa shaharlar	boshqa aholi punktlari
1.	Alkogol mahsulotlarini realizatsiya qilish huquqi uchun undiriladigan yig‘im	1 200 000	840 000	600 000	300 000
2.	Umumiy ovqatlanish korxonalaridan alkogol mahsulotlarini realizatsiya qilish huquqi uchun undiriladigan yig‘im	600 000	420 000	300 000	150 000

O‘zbekiston Respublikasining 2022-yil 30-dekabrdagi O‘RQ-813-son Qonuniga
10-ILOVA
2023-yil uchun chet davlatlar avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘imlarning stavkalari

T/r	Yig‘im turi	Bitta avtotransport vositasi (avtopoyezd) uchun yig‘im stavkasi (AQSh dollarida)
1.	Chet davlatlar yuk avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im (bundan 2 — 7 bandlarda ko‘rsatilgan davlatlar mustasno)	400
2.	Tojikiston Respublikasi va Ozarbayjon Respublikasi yuk avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im, yuk ko‘tarish quvvatlari:
	10 tonnagacha	100
	10 tonnadan 20 tonnagacha	150
	20 tonnadan yuqori	200
3.	Qozog‘iston Respublikasi yuk avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im	300
4.	Qirg‘iziston Respublikasi yuk avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im	300
5.	Turkmaniston Respublikasi yuk avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im, yuk ko‘tarish quvvatlari:
	10 tonnagacha	50
	10 tonnadan 20 tonnagacha	100
	20 tonnadan yuqori	150
6.	Yevropa Ittifoqiga a’zo davlatlar yuk avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im	150
7.	Afg‘oniston Respublikasi yuk avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im	50

Izohlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi hududi bo‘ylab chet davlatlarning og‘ir vazinli va yirik gabaritli yuk avtotransport vositalari o‘tganligi uchun mazkur ilovada nazarda tutilgan stavkalar bo‘yicha yig‘im to‘lanishi bilan bir qatorda qo‘shimcha ravishda qonunchilikda belgilangan miqdorlarda to‘lov undiriladi.
2. O‘zbekiston Respublikasiga uchinchi mamlakatlardan yuklar olib o‘tishda va O‘zbekiston Respublikasi hududidan yuklarni olib chiqishda Turkmaniston Respublikasi yuk avtotransport vositalaridan qo‘shimcha ravishda 175 AQSh dollari miqdorida yig‘im undiriladi.
3. Gumanitar yuklarni olib o‘tishda avtotransport vositalarining olib kirilishi va tranzitida undiriladigan yig‘imlar stavkasiga nisbatan 0,5 kamaytiruvchi koeffitsiyent qo‘llaniladi.
4. Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi.


6. Xulosa

Keyingi yillarda mamlakatimizda byudjet tizimini boshqarishning huquqiy asoslarini takomillashtirish, byudjet munosabatlarini tartibga solish maqsadida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Respublikamizda byudjet tizimi islohotlari doirasidagi jiddiy o‘zgarishlardan biri 2022 yil dekabr oyida “2023-yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat budjeti to‘g‘risida”gi O‘RQ-813-sonli qonuni joriy etildi. Mazkur o‘zgarish byudjet qonunchiligini mukammallashtirish, uni xalqaro me’yorlar talablariga moslashtirish borasidagi muhim o‘zgarishlardan biridir.

Byudjet kodeksini ishlab chiqish va qabul qilishdan asosiy maqsad – byudjet jarayonini tartibga soluvchi hamda amaldagi qarama-qarshi va eskirgan me’yorlarni bartaraf qiluvchi yagona qonun hujjatini ishlab chiqish va byudjet jarayoni ishtirokchilarining vakolatlarini tizimlashtirishdan iboratdir.
O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksi O‘zbekiston Respublikasining asosiy ikkita “Byudjet tizimi to‘g‘risida”gi va “Davlat byudjetining g‘azna ijrosi to‘g‘risida”gi qonunlarini, byudjet jarayonining alohida masalalarini tartibga soluvchi oltita qonun va boshqa bir qator hujjatlarni qamrab olgan.
Byudjet kodeksi butun byudjet jarayonini (davlat byudjetini shakllantirish, tasdiqlash, ijro etishni hamda nazoratni ta’minlashni) yagona va yaxlit qonun hujjatida tizimlashtirishni, davlat byudjetini ham, byudjetdan tashqari maqsadli jamg‘armalarni ham tartibga solishning yagona printsiplarini qo‘llanishni, byudjet jarayoni barcha qatnashchilarining vakolatlarini hamda ularning o‘zaro hamkorligi mexanizmlarini belgilashni, barcha darajalardagi byudjetlar o‘rtasida vakolatlarni taqsimlashni va ularning o‘zaro hamkorligini nazarda tutadi.
Byudjet kodeksi O‘zbekiston Respublikasining byudjet tizimi byudjetlarini shakllantirish, tuzish, ko‘rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash, ijro etish, davlat tomonidan mablag‘ jalb qilish va byudjet to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ijrosini nazorat qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi.
Hozirgi keng ko‘lamli islohotlar sharoitida byudjet tizimi va byudjet munosabatlarini tartibga solish masalalariga alohida e’tibor berilmoqda. Byudjet tizimi deganda biz, barcha darajadagi byudjetlar, davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg‘armalari, byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va tashkil etish tamoyillarini, ular o‘rtasida byudjet jarayoni mobaynida yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlar yig‘indisini tushunamiz.
Yuqoridagi xulosalar asosida respublikamizda byudjet tizimi va byudjet munosabatlarini tartibga solish va rivojlantirish bo‘yicha quyidagi takliflarni berishimiz mumkin:

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksida byudjet tizimi printsiplari aniq belgilangan bo‘lib, undagi muhim yangiliklardan biri byudjet mablag‘larining manzilli va maqsadli sarflanishi, byudjet mablag‘lari sarflanishining natijaviyligi va samaradorligi, kassaning yagonaligi, javobgarlik, ochiq-oydinlik (oshkoralik) kabi byudjet tizimi printsiplari qo‘shimcha kiritilganligini inobatga olgan holda, kelgusida byudjet tizimini boshqarishda mazkur printsiplarga qat’iy amal qilinishini ta’minlash;
   
2. 
   Moliya vazirligi G‘aznachiligining davlat byudjeti ijrosini ta’minlashdagi vazifalari va funktsiyalaridan kelib chiqib, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining Byudjet kodeksida belgilangan byudjet sohasidagi vakolatlarini g‘aznachilik nuqtai nazaridan kengaytirish;
   
3. 
   Hududiy g‘aznachilik organlarining byudjet sohasidagi vakolatlarini
   

Byudjet kodeksiga kiritish;

4. 
   Respublikamizda byudjet tizimi islohotlari doirasida natijaviylikka yo‘naltirilgan byudjetlashtirishni, Byudjetni o‘rta muddatli rejalashtirishni
   

amaliyotga joriy etishni dastur doirasida ta’minlashga erishish;

5. 
   Davlatning uzoq muddatga mo‘ljallangan mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish Davlat dasturlarining muhim jihatlarini hisobga olgan holda davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarini rejalashtirishni takomillashtirish;
   
6. 
   Byudjet jarayoni ishtirokchilari o‘rtasida Yagona axbort almashuv tizimini joriy etish va unda quyidagilarga:
   

• 
  axborot almashuv tizimining yagona texnik shartlar asosida dasturiy ta’minotlar majmuasi bilan ta’minlash;
  
• 
  tizimni barqaror ishlashi va ma’lumotlarni telekommunikatsiya kanallari orqali uzatilishida axborot xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha yangi me’yoriy talablarni ishlab chiqish;
  
• 
  byudjet jarayoni ishtirokchilarining o‘zaro axborot almashishlari uchun yagona qoidalarni joriy qilish.
  

7. 
   Davlat byudjeti ijrosi davomida moliya va g‘azna organlarining axborot dasturiy ta’minotini bir biriga muvofiqligini ta’minlash orqali byudjet ijrosi ma’lumotlari ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi tafovutga barham berish imkoniyatlarini oshirish.
   

Byudjet jarayoni ishtirokchilari o‘rtasida byudjet ijrosi bo‘yicha hisobotlar almashuvida o‘zaro elektron axborot almashuvini joriy etishni mukammallashtirish.


Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz.-Toshkent “O‘zbekiston” NMUI, 2017.-488 b.
   
2. 
   Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak-Toshkent “O‘zbekiston” NMUI, 2017.-104 b.
   
3. 
   Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovaon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.-Toshkent “O‘zbekiston” NMUI, 2017.-56 b.
   
4. 
   Axmedov D.Q Ishmuxamedov A.E. Jumayev Q.X. Djumayev Z.A. Makroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. T: “O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasining Adabiyot jamg‘armasi nashriyot”, 2004.-240-b.
   
5. 
   G.X. Nazarova “Makroiqtisodiyot” fanidan ma’ruzalar matni. T.: Toshkent moliya instituti, 2017-yil, 243-b.
   
6. 
   O‘zbekiston Respublikasining “2023-yil uchun O‘zbekiston Respublikasining davlat budjeti to‘g‘risida”gi O‘RQ-813-sonli qonuni.
   
7. 
   Internet saytlari
   
8. 
   Lex.uz