Byudjet taqchilligini kamaytirishning jahon tajribasi va ayrim mamlakatlarda amalga oshirish xususiyatlari

Byudjet taqchilligining shakllanish sabablari
Byudjet taqchilligini kamaytirish muammosi bir qator sabablarga ko‘ra juda jiddiy. Birinchidan, zarur davlat xarajatlari katta. Ushbu majburiyatlar o‘nlab yillar davomida to‘planib kelmoqda, ularning ko‘pchiligini qisqartirish mumkin emas, boshqalarning qisqarishi esa mashhur bo‘lmagan chora bo‘lib, aholining turli guruhlari manfaatlariga ta'sir qiladi. Ikkinchidan, byudjetni to‘ldirishning yangi manbalarini topish juda qiyin. Soliqning o‘sishi iqtisodiyotdagi ishbilarmonlik faoliyatiga salbiy ta'sir qiladi, iqtisodiyotni kriminallashishiga yordam beradi (soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash, soyali iqtisodiyotning o‘sishi).
Byudjet taqchilligi bir qator mezonlarga ko‘ra tasniflanishi mumkin. Vujudga kelish xarakteriga ko‘ra byudjet taqchilligi bo‘lishi mumkin tasodifiy yoki tegishli. Tasodifiy (naqd) byudjet taqchilligi, odatda, mablag'larni qabul qilish va sarflashda vaqtinchalik bo‘shliqlar tufayli yuzaga keladi. Tasodifiy taqchillik asosan mahalliy byudjetlarga xosdir, chunki ular ko‘proq moliyalashtirish manbasiga bog'liq. Haqiqiy taqchillik xarajatlarning o‘sishi hisobiga byudjet daromadlari o‘sishi bilan bog'liq o‘rnini to‘ldirish bilan izohlanadi.
Moliya vazirligi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi bilan birgalikda “Elektron nazoratchi-taftishchi” dasturiy majmuasini quyidagi bosqichlarda:
birinchi bosqichda — 2022-yil 1-sentabrga qadar vazirlik va idoralar bilan real vaqt rejimida axborot almashinuvi orqali byudjet qonunchiligini buzish xavfini tahlil qilish maqsadida Moliya vazirligining moliyaviy nazorat ma‘lumotlari bazasini ishga tushirish;
ikkinchi bosqichda — 2023-yil 1-yanvarga qadar davlat moliyaviy nazorati obyektining muayyan davr uchun ayrim masalalar bo‘yicha faoliyatini nazorat qilish (mavzuli nazorat) modulini yaratish”² belgilandi.
Yuqorida bayon etilgan fikrlar “Byudjet hisobi va nazorati” darsligining yaratilishi bugungi kunda muhim ahamiyatga ega ekanligidan dalolat beradi.

2.