Changli gazlarni tozalash jarayonlarini optimallash

♦ ish jarayonida chang ajratuvchi texnologik uskunalami, zichlash hamda havo so‘ruvchi qurilmalar va ishlab chiqarish binolarida me’yoriy ish sharoitlarini ta’minlovchi moslamalar bilan ta’minlanishi lozim;
♦ chang tutkichlarda ushlab qolinadigan iflosliklami, chang va boshqa aralashmalami iflos yig'ish bunkeriga uzatish qurilmalari bilan jihozlash maqsadga muvofiqdir;
♦ changning tashqariga chiqishiga yo‘l qo'ymaslik uchun texnologik uskunalar, xomashyo mahsulotlami taqsimlash, uzatish va yig'ishtirish vositalarining qopqoqlari germetik zich yopilishi lozim.
CHANGLI GAZLARNI TOZALASH JARAYONLARINI OPTIMALLASH
D.I.G’anijonov, M.B.Xamdamov, T.N.Tashmuratov Guliston davlat Universiteti
Gaz aralashmalar tarkibidagi qattiq yoki suyuq zarrachalarni sanoatmiq yosida ajratishdan
maqsad xavo iflosligini kamaytirish, qimmat baho maxsulotlarni ajratib olish yoki texnologiya
salbiy tasir etuvchi zararli, hamda qurilmalarni buzilishga olib keluvchi moddalarni chiqarib
tashlashdir .
Kimyo va oziq - ovqat sanoatlarining asosiy texnologik jarayonlaridan biri ifloslangan
gazlarni tozalashdir. Shuning uchun, turli jinsli gaz sistemalarni ajratish kimyoviy texnologoyaning
dolzarb va eng keng tarqalgan asosiy jarayonlaridan biridir.
Sanoat miqyosida chang hosil bo’lis hning manbalari: qattiq jismlarni mehanik maydalash
(chaqish, ezish, arralash, yedirish va ularni uzatish), yoqilg’ilar yonishida (kul hosil bo’lish),
bug’lar kondesatsiyalanishida, hamda gazlarning o’zaro kimyoviy tasiri natijasida qattiq
mahsulotlar hosil bo’lish jarayonida. Odatda, changlar tarkibida o’lchami 3...100 mkm bo’lgan
qattiq zarrachalar mavjud bo’ladi. Bug’lar kondensatsiyalanish natijasida 0,001...1 mkm o’lchamli
mayda suyuqlik tomchilari hosil bo’ladi.
Changli gazlarni tozalash uchun ularni suv yoki boshqa suyuqliklar yordamida yuvib, qattiq
zarrachalardan tozalanadi. Bu usul gazlarni sovutish va namlash ruxsat etilgan, hamda qattiq
zarrachalar qimmatli bo’lmagan hollarda qo’llaniladi. Malumki, gazlar sovutilganda suv bug’lari
kondensatsiyalanib, zarrachalar namlanadi va ularning zichligi ortadi. Natijada qattiq zarrachalar
gazdan oson ajraladi. Bunda, zarrachalar kondensatsiyalanib markazlari vazifasini bajaradi. Agar,
zarrachalar suyuqlik bilan ho’llanmasa, unda bu turdagi qurilmal arda gazlarni tozalash
samarasizdir. Bundey hollarda gazlarni tozalash darajasini oshirish uchun suyuqlik tarkibiga spirt –
sitiy faol moddalar qo’shiladi, yani suyuqlikning ho’llash qobilyati oshiriladi.
Suyuqlik bilan yuvib tozalovchi qurilmalarda, ular ning konstruksiyasiga qarab, gazlarni
tozalash darajasi 60 dan 85% gacha bo’ladi. Bu turdagi qurilmalarning asosiy kamchiligi shundaki,
tozalash jarayoni o’tkazilishi natijasida oqova suvlar hosil bo’lishidir. Ma’lumki, oqava suvlar ham
o’z navbatida tozalanishi kerak. Changli gazlarni yuvib tozalashda asosan skrubberlardan
foydalaniladi.
Skrubberlar ichi bo’sh yoki nasadkali, ko’ndalang kesim yuzasiga qarab esa silindirsimon
yoki to’g’rito’rtburchak shaklidagi kalonnalar ko’rinishida bo’ladi. Ichi bo’sh skrubberlarga changli
gaz qurilmaning pastki qismidan 0,8 -1,0 m/s tezlikda kiritiladi.
Gaz o’z yo’nalishini o’zgartirib, yuqoriga qarab xarakat qiladi.
Skrubberning tepa qismidagi purkagichdan suv yoki boshqa suyuqlik
sochilib, og’irlik kuchi tasirida mayda tomchilar pastga qarab yo’naladi.
Natijada gaz va suv tomchilari qarama-qarshi yo’lli xarakatida bir-biriga ko’p
martta uriladi. Bu o’zaro tasir tufayli gaz tarkibidagi qattiq zarrachalar
suyuqlik bilan yuviladi, og’irlashadi va oqava suv xosil qilib, pastga tushadi.
Oqava suv qurilmaning tubidagi shtutser orqali tozalashga chiqarib
yuboriladi.
Ichi bo’sh skrubberda gazlarni tozalanish darajasi 60 -75% ni tashkil
etadi. Nasadkali skrubberlarda qobig’ning ichiga nasadkalar ma’lum bir
tartibda yoki tarti bsiz o’rnatiladi (1 -rasm).
Tozalash jarayoni intensivligi va tezligini oshirish uchun skrubberlarga
albatta nasadkalar joylashtiriladi. Nasadkalar qo’llanilishi natijasida gaz va
suyuq fazalar o’rtasida urinishlar ortadi, yani to’qnashuv yuzasi oshadi.
1-rasm. Skrubber.
1-suv purkagich, 2 -nasadka.
Odatda skrubberlarga halqasimon yoki xordali nasadkalar o’rnatiladi. Ayrim hollarda esa,
koks yoki kvarch bo’laklaridan hosil qilingan qatlam, nasadka s ifatida ishlatilishi mumkin.
Nasadkali skrubberlarda gazlarni tozalanish darajasi 75 -85%.
Gaz tarkibidagi qattiq zarrachalarni ajratib olish darajasini yuqori qilish maqsadida nasadkali
skrubberga ozroq qo’shimchalar kiritdik (2 -rasm). Yani skrubberning c hangli gaz kiradigan
yo’lakchasiga filtr to’siq o’rnatdik. Bu filtr to’siqning vazifasi changli gaz aralashmasining
tarkibidagi qattiq zarrachalar miqdorini kamaytirgan holda skrubberga jonatishdan iborat. Chang
tarkibidagi qattiq zarrachalar miqdorini qancha kamaytirsak qurilmaning foydali ish koefsenti ham
shuncha yuqori bo’ladi. Bundan ko’rinib turadiki changli gaz skrubberga kirishdan oldin filtr
to’siqdan o’tib ma’lum bir qismi tozalanadi va filtr to’siqda qolgan zarrachalar qayta ishlashga yoki
chiqindi sifatida tashlab yuboriladi. Filtr to’siqdan o’tgan changli gaz skruberga kirib suv bilan
yuvib tozalanadi. Filtr to’siqni harakatga keltiruvchi kuch uning oldi va orqa tomonlaridagi
bosimlar farqi yani old va orqa tomonlardagi bosimlar teng bo’lib qo ladigan bo’lsa filtr to’siqqa
uriladigan changli gaz harakatdan to’xtaydi yani changli gazni oquvchanglik hususiyati yo’qotadi.
Bundan ko’rinib turibdiki jarayon intensiv ketishi uchun filtr to’siqning old qismi ya’ni filtrlash
yuzasidagi bosim filtrning o rqa tomonidagi bosimdan katta bo’lishi kerak.. Filtr tosiq nasos orali
uzatiladigan gazni filtrlash davomida yuqori bosim hosil qilmasligi uchun changli gazni pastroq
tezlikda filtr tosiqqa yuboramiz 0.6 -0,8 m/s.
Filtrlash jarayoni esa quyidagi kinetik tenglama bilan ifodalanadi:
Foydalanilgan adabiyotlar.
1) Yusufbekov N.R., Nurmuxammedov X.S., Zokirov S.G. Kimyoviy texnologiya asosiy
jarayon va qurilmalari. – Т.: Sharq, 2003. – 644 b.
2) Павлов К.Ф., Романков П.Г., Носков А.А. Примери и задачи по курсу процесси и
аппарати химической технологии.-М.-Л.:Химия, 1983.- 5.