Chet tili o’qitishning yordamchi vositalari va ularning dars jarayonidagi ahamiyati” mаvzusidаgi kurs ishi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKАSI
OLIY VА O’RTА MАXSUS TА’LIM VАZIRLIGI
BUXORO DАVLАT UNIVERSITETI
XORIJIY TILLАR FАKULTETI
INGLIZ TILSHUNOSLIGI KАFEDRАSI
11-3chi-20-guruh tаlаbаsi
Oromova Mehrangizning
“Chet tili o’qitishning yordamchi vositalari va ularning dars jarayonidagi ahamiyati”
mаvzusidаgi


KURS ISHI


5111400– Xorijiy til va adabiyoti (ingliz tili)

Ilmiy rаhbаr: Kobilova A.B.

Buxoro-2022
Mundarija:
1.ZAMONAVIY DUNYODA INGLIZ TILINI O’QITISHDA YORDAMCHI VOSITALARNING DASTURILAMALLIGI……..3
2.YORDAMCHI VOSITALARNING KELIB CHIQISH TARIXI...8
3.YORDAMCHI VOSITALARNING XILMA-XILLIGI VA O’QUV JARAYONIDA QO’LLASH USLUBLARI………………10
4.CHET TILI O'QITISHDA YORDAMCHI VOSITALARNI TANLASH VA ULARGA QO'YILADIGAN TALABLAR………………………………………………….……….16
5.TIL O'QITISH JARAYONIDA YORDAMCHI VOSITALARNING ZARURATI VA O'QITISH JARAYONIDAGI TA'SIRI…………………………………………………………..……21
6.XULOSA…………………………………………………………….27

1.ZAMONAVIY DUNYODA INGLIZ TILINI O’QITISHDA YORDAMCHI VOSITALARNING DASTURILAMALLIGI
Bugungi rivojlanib borayotgan asrimizda , o’quv jarayoni – o’ta murakkab jarayon bo’lib, bu har bir o’quvchidan va o’qituvchidan alohida mehnat talab etadi. Ma’lumot almashish va bilim berish holatlarini o’z ichiga oladigan dars , o’qituvchi tomonidan qay jihatdan va qay tomondan yondashinilganiga bog’liqdir. Chunki bu jarayon o’quvchilar ong-u tafakkurini oshirib, darsga qiziqishini orttirishi yoki aksincha fikrlash doirasini toraytirib, diqqat-e’tiborini pasaytirishi ham mumkin. Shu sababli ham o’qituvchi dars davomida qizg’inlikni ta’minlash va bilim darajasini oshirishda o’zining benazir hissasini qo’shadigan o’zi tomonidan ishlatadigan barcha o’quv jihozlari –ya’ni yordamchi vositalarga murojaat qiladi.Yordamchi vositalar turli xil fanlarga qo’l kelishi bilan bir qatorda, chet tilini o’qitishda ham foydali ta’siri bor. Ayniqsa xorijiy tillarga oshib borayotgan talab , o’quv jarayonida ushbu vositalardan ko’proq foydalanib, o’rganuvchi yoshlarga o’sha tilda o’qish, yozish yoki erkin gapirishga imkoniyat yaratmoqda.
Darhaqiqat chet tili o’rgatish bugungi kunning dasturilamal vazifasi bo’lib qolgani sari, zamonaviy dunyo talablariga javob beradigan chet tili o’qitishning yangi dasturlari shak-shubhasiz o’quv jarayonida katta ahamiyatga ega bo’lgan yordamchi vositalarga tayanadi. Til o’qitishning yordamchi vositalari o’quv dasturining muhim va ajralmas qismi hisoblanib, hech bir darsni ularsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Yordamchi vositalar bu- o’qituvchi tomonidan dars davomida foydalaniladigan baarcha o’quv qurollari va jihozlar hisoblanadi.Keng ma’noda aytadigan bo’lsak, o’qitishga yordam beradigan har qanday jihoz o’qitishning yordamchi vositasi deb ataladi. Ushbu vositalarsiz har tomonlama mukammal bo’lgan, til ko’nikmalarini o’zlashtirish darajasi yuqori bo’lgan ilg’or kadrlarni yetishtirish ancha murakkab bo’ladi . Chunki ularsiz dars mazmunsiz va zerikarli bo’lib, o’z sifati va ahamiyatini ma’lum darajada yo’qotadi, o’quvchilarning dars o’zlashtirish koeffitsiyentini pasaytiradi. Shuning uchun ham yordamchi vositalar shu darajada dasturilamalki, har bitta professional o’qituvchidan o’z darsining ma’no va mazmuniga bog’liq bo’lgan o’quv jihozlaridan foydalanishi qat’iy talab etiladi. ¹Ushbu vositalar o’quvchilarning o’qish, yozish, tinglab tushunish,og’zaki nutq qobiliyatlarini va boshqa mahoratlarini yaxshilash, aqliy qobiliyatlarini oshirish, tushunchalarini yanada kengaytirish hamda dars davomida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan qo’rquv, xavotir va zerikishlarni bartaraf etishda juda ham katta rol o’ynaydi.Ma'lumki, o'qitish – bu bilim, taqdimot, tarqatish san'atini o'z ichiga olgan san'at. O'qitish ²barcha ufqlarda mavzu bo'yicha keng bilimga ega bo'lishni, standartlarga ega to'liq o'quv dasturini, ishtiyoq bilan ijobiy va g'amxo'rlik bilan munosabatda bo'lishni, sinfni boshqarish texnikasini o'rganish istagini va yoshlar hayotida o'zgarishlar kiritish istagini talab qiladi.
O'rganish murakkab jarayondir, va bu dispozitsiyaning o'zgarishi sifatida belgilanishi mumkin; nisbatan doimiy o'zgarish vaqt o'tishi bilan xatti-harakatlar va bu qisman bilim tomonidan amalga oshiriladi. ³Ta'lim yangilanish natijasi sifatida sodir bo'lishi mumkin erishilgan ko'nikmalar, tamoyillar, idrok, bilim, faktlar va yangi ma'lumotlar. Ta'lim turli xil o'qitish/o'quv resurslari bilan mustahkamlanishi mumkin, chunki ular rag'batlantiradi, rag'batlantiradi va shuningdek o'quv jarayonida bir muncha vaqt o'quvchilarning diqqatini jamlashda asosiy hisoblanadi.O'qitish vositalari – bu o'qituvchi tomonidan sinfda o'qitishni yaxshilash yoki jonlantirish uchun foydalaniladigan ob'ektlar (kitob, rasm yoki xarita kabi) yoki qurilmalar (masalan, doska yoki kompyuter) (Merriam-Webster).O'quv qo'llanmalaridan foydalanish tilni o'rganishni yaxshilashga yordam beradi. Ular o'qituvchilarga haqiqiy dunyoni sinfga kiritish, ular o'rganishni yanada mazmunli va qiziqarli qiladi. Bundan tashqari,ta'lim vositalari ma'lumot olish, bilimlarni qurish va muvaffaqiyatga erishish uchun kalit hisoblanadi.O'qitishning o'quv jarayonida samarali o'qitishda o'qituvchining o'rni katta. O'qitish jarayonida o'qituvchi o'qitishning turli usullaridan, o'qitish tamoyillaridan, shuningdek, o'qitishning maksimal qoidalaridan foydalanadi. Bundan tashqari, u o'quvchilarda bilim va munosabatlarni rivojlantirishga yordam beradigan muayyan o'qitish vositalaridan ham foydalanadi.O'qitish qurollari – bu o'qituvchi odatda yaxshi ish yaratish uchun foydalanadigan o'qitish vositalarining bir turi. Odatda vositalar ma'lum bir maqsad uchun qabul qilingan narsalarni anglatadi. O'qitish moslamasi – o'qituvchi o'z ishida muvaffaqiyatga erishish uchun bilishi va amalda qo'llashi kerak bo'lgan muhim talablardan biridir.O'qituvchi o'qitish jarayonida foydalanadigan manbalar o'quvchilarning qanday o'rganishida rol o'ynaydi.Keng ma’noda o‘qitishga yordam beradigan har qanday qurilma, usul yoki tizimni o‘quv quroli deyish mumkin. Ushbu qurilmalar qora taxta va flanel taxtasi kabi an'anaviy buyumlar, shuningdek planshetlar va proyektorlar kabi elektron qurilmalar bo'lishi mumkin. Turli kombinatsiyalarda qo'llaniladigan o'quv qurollari o'qituvchiga o'quvchilarning og'zaki-eshitish ko'nikmalarini rivojlantirishga imkon beradi: Bu materiallar taqdimot, mashq qilish, takrorlash, tekshirish uchun qimmatlidir. O'qitish vositalari – umumiy ma'noda o'quvchilar uchun turli yo'llar bilan o'rganishni yanada qiziqarli qilish uchun qo'llaniladigan strategiya va usullar. O'quvchilarni diqqat bilan tinglashlari uchun o'qituvchilar turli xil o'quv vositalaridan foydalanadilar.
Yordamchi vositalarning asosiy xususiyatlari:

1. 
   O’quv jarayonini interfaol bo’lishga yordam berish;
   
2. 
   Samarali bilim olish ;
   
3. 
   Realistik va aniqlilik;
   
4. 
   Ma’no- mazmunga boy bo’lishlilik va aniq maqsadlilik;
   
5. 
   Qiziqish yarata olishlik;
   
6. 
   O’quvchilarning aqliy faoliyat darajasini hisobga olishlik;
   
7. 
   O’qish jarayonining visual ko’rinishini ta’minlash;
   
8. 
   Tushunchalarni rivojlantirishga ko’maklashish
   
9. 
   O’quv jarayonini doimiy va asosli qilish;
   
10. 
    O’rganish jarayonining uzviyligini ta’minlash.
    

Har bir xususiyatning mohiyati quyidagilardir:
1.O’quv jarayonini interfaol bo’lishiga yordam berish: dars mashg’ulotlari davomida o’qituvchi va o’quvchi yoki o’zaro o’quvchilar faoliyatini ta’minlashga, mavzuga bog’liq bo’lgan holda mustaqil fikrlash va o’z tushunchalarini bayon etishda yordamchi vositalarning ahamiyati beqiyosdir.
2.Samarali bilim olish: til o’qitishda eng ustuvor vazifalardan biri bo’lmish samarali va sifatli o’quv jarayonini ta’minlaydi, ya’ni o’tilayotgan mavzu jihatdan visual hamda audio shakldagi manbalarini ta’minlaydi.
3.Realistik va aniqlilik: berilayotgan ma’lumot o’rganuvchi ong-tafakkurida tasavvurni hosil qilishi va real hayotda ko’rishiga imkoniyat yaratib beruvchi quroldir.
4.Ma’no-mazmunga boy bo’lishlilik va aniq maqsadlilik: o’rgatilayotgan mavzu yuzasidan har jihatdan mos ke luvchi, mazmundor va ahamiyatli o’quv vositalari dars jarayonini o’z maqsadiga erishishiga asosiy kalit ekanligini hisobga olgan holda aniq bir maqsadga yo’naltirilgan mohiyat jihatdan eng yuqori pog’onada bo’lgan materiallarini tanlash o’qituvchidan talab etiladi.
5.Qiziqish yarata olishlik: uzluksiz davom etgan o’quv mashg’loti yoshlarda zerikish uyg’ota olishligi ehtimoldan yiroq emas. Shu sababli ham chet tili o’qitish va o’rganish jarayonini yanada qiziqarli qilish ma’suliyatini yordamchi vositalar o’z zimmsiga oladi. Ular orqali dars interaktiv va mazmunga boy tarzda o’tib, qiziqish foizini yanada oshiradi.⁴
6.O’quvchilarning aqliy faoliyat darajasini hisobga olishlik: har bir auditoriyada til bilish jihatidan darajalari turlicha bo’lgan o’quvchilar bo’ladi, ya’ni kimdir mavzu jihatdan yaxshi fikrlay olsa, yana kimdir mavzuga doir keng dunyo qarashi bo’lmaydi. Shu sababli ham o’quvchilarning aqliy salohiyatini anglagan holda mavzuni keng va aniq yoritib bera oladigan yordamchi vositalarni tanlash zaruriyati nihoyatda kuchlidir.
7.O’qish jarayonining visual ko’rinishini ta’minlash: har bir guruhda xorijiy tini turli xil usullarda o’zlashtiradigan – ya’ni tinglab tushunadigan yoki usha mavzuga doir real obye’ktlar va ko’rgazmali qurollar asosida tinglab tushundigan. O’qituvchi ushbu jihatlarni hisobga olgan holda, o’qitilayotgan mavzuni qamrab oluvchi visual vositardan foydalanish, o’quvchilarda yaxshi tushuncha hosil qiladi va uzoq muddatli xotirasiga saqlnib qolishiga asos bo’ladi desak mubolag’a bo’lmaydi.
8.Tushunchalarni rivojlantirishga ko’maklashish: yuqorida aytilgan fikrlarga qo’shimcha qilgan holatda mavzuga doir hech bir tushuncha yordamchi vositalarsiz sodir bo’lmaydi,Keng va mazmundor tushuncha hosil qilish vositalarning qay darajada tanlanganligiga tayanadi.Mukammal tushunchaning hosil bo’lishi , shak-shubhasiz vositalar yordami bilan amalga oshadi.
9.O’quv jarayonini domiy va asosli qilish: yordamchi vositalari og’zaki va yozma so’zlarni aniq tasvirlar bilan mustahkamlaydi va shu til o’rganishga asos deb hisoblangan aniq idrok qilish tasvirlarini ong ostida paydo qiladi.Ushbu materiallardan samarali foydalanilsa, ular o’quv jarayonini oson va samarali qiladi.Ular tashqi dunyoni sinf xonasiga olib kirib, bizni samarali o’qitishga da’vat qiladi.
10.O’rganish jarayonining uzviyligini ta’minlash: til o’qitishning yordamchi vositalari dars jarayoning samarali va interfaol qilishi bilan bir qatorda, uning davomiyligini ta’minlashda ham katta hissasini qo’shadi. Darsni real hayotga bog’lash orqali miyasida uzoq muddatga saqlab qolib , o’rganish jarayonining uzviyligini ta’minlaydi..
Spayserning fikricha, “O‘quv yordamchi vositalaridan maqsad o‘qituvchining rolini tortib olish, hatto uning ishini yengillashtirish ham emas. Ularning asosiy maqsadi o‘qituvchiga darsni samaraliroq, qiziqarliroq va tejamkorlik bilan o‘tkazish imkonini yaratishdir. Material o‘quvchiga osonroq va tezroq o‘rganishga yordam berishi ham birdek muhim”.
Garton va Graves «Materiallar asosiy hisoblanadi lekin foydalanuvchi uni o'zi mustaqil ravishda ko'rib chiqishi imkonsiz bo'lishi mumkin» Bundan tashqari, materiallarni tanlash va moslashtirish ko'pchilik yangi til o'qituvchilari uchun juda qiyin, chunki o'quv materiallari o'rtasida uyg'unlikni yaratishi mumkinligini ta'kidlash muhimdir.Agar talabalar o'zlarini qulay his qilsalar materiallar va metodologiya bilan ular yaxshi ish bergani kutilmoqda, va bu orqali ular o'zlarini ishonchli his qilishadi va past darajadagi xavotirni boshdan kechiradi. O'rganish turli xil o'quv va o'quv resurslari bilan mustahkamlanishi mumkin, chunki ular ta'lim jarayonida o'quvchilar e'tiborini rag'batlantirish va jamlash bilan shug'ullanadi. O'qitish yordamchi vositalar o'quvchilarning qiziqishini uyg'otadi va o'qituvchilarga o'quv tushunchalarini oson tushuntirishga yordam beradi.
Singh ta'kidlaydi: Har qanday til o'qitish jarayoni shak-shubhasiz ko'rish jarayonini ta'minlaydigan vositalar orqali amalga oshadi
Monthy ham shunday tushuntiradi: “Ko‘rgazmali qurollar ma’ruzachilarga ma’ruza qilish imkoniyatini beradi va yanada professional va izchil ishlashga zamkn yaratadi O'qituvchilik karerasi o'quv qo‘llanmalari orqali talabalarning akademik hayotini boyitadigan cheksiz imkoniyatlarga to'ladir''
Burrow fikriga ko'ra, o'quv qo'llanmalari mavzuni qo'llab-quvvatlashda juda foydali bo'lishi mumkin. Yaxshi o'qitish resurslari aniq visual ko'rinishni ta'minlagani sari ma'lum til o'rganish sohasida duch keladigam to'siqlarni yengishga yordam beradi.
Raymondning so'zlariga ko'ra: «O'qitish vositalari – bu o'qituvchining ko'rsatmalari vaqti-vaqti bilan qabul qilishi mumkin bo'lgan ma'lum tashqi shakllar yoki rejimlar.»O‘qituvchining o‘quv qurollaridan to‘g‘ri foydalanishi o‘quv jarayonini osonlashtiradi va o‘rganilgan narsaning moddiy va moddiy bo‘lishida muhim rol o‘ynaydi. Va u o'quvchilar ongida o'rganilgan narsalarni barqarorlashtiradi.
Mamlakat taraqqiyotining eng muhim ko'rsatkichlaridan biri ta'lim tizimi mahsulotining sifati va miqdori bo'lib, u rejalashtirilgan ta'lim axborotini o'quvchilarga etkazish tizimiga, shuningdek, o'quv-tarbiya jarayonini takomillashtirishga bog'liq.Ta'lim jarayonida ta'lim vositalaridan maqbul foydalanish, o'quvchilarning his-tuyg'ularini faollashtirish tufayli, ta'limni yanada realistik qiladi va o'qitish va o'qitish sifatini boyitadi, ta'lim samaradorligini oshiradi.Bu vositalardan to‘g‘ri foydalanish o‘quvchilarda ijodkorlikka olib keladi va ta’lim tizimidagi muammolarni yechish uchun asos yaratadi.⁵