Chet tili o’qitishning yordamchi vositalari va ularning dars jarayonidagi ahamiyati” mаvzusidаgi kurs ishi

5. TIL O'QITISH JARAYONIDA YORDAMCHI VOSITALARNING ZARURATI VA O'QITISH JARAYONIDAGI TA'SIRI
O'quv qo'llanmalaril o'qituvchi aytayotgan tushunchasini mustahkamlash va asosiy g'oyalarni umumlashtirish, fikr tushunilganligini ta'minlash, muhimligini bildirish, o'quvchilarga real hayotda ko'rish yoki qilish mumkin bo'lmagan narsalarni tasavvur qilish yoki boshdan kechirish imkonini bergani, talabalarni jalb qilish yoki rag'batlantirish uchun foydaliligi sababli bugungi kunda o'quv dasturini ularsiz tasavvur qilish o'ta murakkab.
ASOSIY MAQSADLARI:
O'qitishni samarali qilish uchun;
O'rganishni qiziqarli va foydali qilish uchun;
O'rganish tezligini oshirish uchun;
Bilimlarning rivojlanishiga yordam berish;
O'qituvchining sa'y-harakatlarini tejash;
O'qitish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan to'siqlarni engib o'tish;
Darsga turli xil yangilik kiritish;
Murakkab hodisalarni soddalashtirish uchun;
O'quvchilarda keyingi bilim olish uchun izlanuvchanlikni rivojlantirish;
Bugungi dolzarb hamda murakkab zamonda global kompetensiyaga erishish nafaqat o'qituvchining balki o'quvchining ham eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Global kompetentsiyaga ega bo'lish uchun talabalar o'z ishlarida faol ishtirok etishlari, o''rganish va mulohaza yuritish imkoniyatiga ega bo'lishlari. O'zlarininh qiziquvchanligi va tanqidiy fikrlash qobiliyati va aniq qarorlar qabul qilish jihatlariga ega bo'lishlari kerak. Til o'rgatish sohasidagi kompetensiya o'qituvchining darsga mos bo'lgan yordamchi vositalarni tanlay olish qobiliyati bilan baholanadi. Til o'rganish sinfida o'quv qo'llanmalaridan foydalanilganda , o'quvchilar motivatsiyaga ega bo'lib, o'quv jarayoniga jalb qilinadi va tushunchani aniqroq tushunadi. Talabalarga o'qish ko'nikmalarini oshirishga yordam berish, ko'nikmani mustahkamlash, tushunchani kuzatish, tashvishlardan xalos bo'lish, zerikishdan xalos bo'lish til o'rganish sinfida o'quv vositalaridan foydalanishning ahamiyati hisoblanadi.Talabalarning til o'rganishdagi faolligi o'quv qo'llanmalarida foydalanish orqali kuchaydi, bu til o'rganish sinfida o'quv qo'llanmalaridan foydalanishning muhim jihatlaridan biridir .
Har bir insonda unutishga moyillik bor. O'quv qo'llanmalaridan to'g'ri foydalanish ko'proq tushunchani doimiy ravishda saqlab qolishga yordam beradi. Talabalar turli xil o'qitish vositalari orqali to'g'ri rag'batlantirilsa, yaxshiroq o'rganishlari mumkin.O'quv qo'llanmalari kontseptual fikrlash uchun to'liq namunadir, shuningdek o'quvchilar uchun qiziqish muhitini yaratib, o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishga yordam beradi. O'quv qo'llanmalari talabalarga bevosita tajriba beradi.
O'qituvchilar o'qitish va o'qitish jarayonini sodda, qiziqarli va samarali qilish uchun turli xil vositalardan foydalanadilar, bu esa o'qituvchiga eng qiyin mavzuni ham o'qitishni osonlashtiradi. Bundan tashqari, bu mantiqiy va vaqtni tejaydi, chunki talabalar o'qish emas, balki tomosha qilish orqali juda tez o'rganadilar. Shuning uchun o'qituvchilar o'quv qo'llanmalaridan foydalanadilar.
- bilan unutishga moyil talabalar ko'p. Bunday talabalar o'quv qurollari bilan imtiyozlarga ega bo'lishlari mumkin.
-O‘quv qurollari mavzuni qiziqarli qiladi va o‘quvchilarni uni chuqur o‘rganishga undaydi.
-O'qitish vositalari tushunchani oson tushunishga va uni to'liq tushunishga yordam beradi.
-O‘quv qurollari yordamida o‘quvchilar mavzuning to‘g‘ri tasvirini yaratish orqali tushunchani tushunishlari mumkin.
-O'quv qo'llanmalari o'quvchilarning kontseptual tafakkurini kuchaytiradi.
-O'qitish vositalari tushunchani zerikarli qilmaydi, aksincha u qiziqish muhitini yaratadi va uni o'rganishni qiziqarli qiladi.
-O‘quv qurollari yordamida o‘quvchilar aniq va hatto tezroq o‘rganishlari mumkin.
-Vizual tasvir bilan o'rganish matnni tasvirlashdan ko'ra ko'proq vaqt davomida xotirada qolishi isbotlangan. Bu to'g'ridan-to'g'ri tajriba bilan yaxshiroq ta'sir qiladi.¹³
Bugungi kunda ta’lim sohasi mutaxassislari va mutafakkirlari ta’lim texnologiyasining ta’lim-tarbiya jarayonida muhim va hal qiluvchi rolini ta’kidlamoqda. Ularning fikricha, o‘quv qurollaridan maqbul foydalanish ta’lim sifatini oshirishga konstruktiv ta’sir ko‘rsatadi.Maktablarda o'qitish nazariy, zerikarli, qiziq emas, deb tanqid qilinadi va axborot, bilim va ko'nikmalarni o'qituvchilardan o'quvchilarga etkazish odatda zerikarli usul orqali amalga oshiriladi. O'qituvchilarning – o'quv jarayonida foydalanish uchun asbob-uskunalar to'g'risidagi bilimi va xabardorligi hozirgi kunda yanada ravnaq topib bormoqda.Ta'limni yanada aniq, samarali, qiziqarli, mazmunli va ilhomlantiruvchi qilish uchun o'qituvchiga turli tushuncha va talqinlarni o'zaro bog'lash va muvofiqlashtirishga yordam beradigan muayyan o'quv qo'llanmalari mavjud.O'quv qo'llanmalari o'quvchilarning o'quv maqsadlariga samarali va qiziqarli tarzda erishishlarini ta'minlash uchun ishlatiladi. Yuqorida aytib o'tilganidek doska, xaritalar, diagrammalar, globuslar, rasmlar va boshqalar kabi audio-vizual qo'llanmalar mavjud bo'lib, ular tabiatan an'anaviydir. Bugungi kunda elektron ommaviy axborot vositalari keng tarqalib ketdi va nafaqat muloqot va ta'limga, balki mijozlarning muomalasi va xatti-harakati, turmush tarzi, munosabati va manfaatlariga ham ta'sir ko'rsatishga qodirligi ta'kidlandi. Shuning uchun ham ushbu ommaviy axborot vositalari va materiallar ta'limning barcha darajalarida talabalar uchun bevosita bilim olish ko'prigi vazifasini o'tayapti.O'qituvch ta'lim berish jarayoni imkon qadar samarali bo'lishini xohlaydi. U o'rgatgan narsa diqqat bilan kuzatilishi, aniq tushunilishi, tushunilishi va o'quvchilarning ongida mustahkamlanishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, yaxshi ta'lim har doim samarali muloqot va tegishli ta'lim natijalarini maqsad qiladi. Ushbu ikkala maqsadni amalga oshirish uchun o'qituvchi turli xil turdagi yordam vositalardan foydalnishi talab etilishi rad etib bulmaydigan masaladir.O'qitish vositalarini ta'lim muhitida ta'limni qo'llab-quvvatlash va o'qituvchining hayotini osonlashtirish uchun ishlatiladigan har qanday ob'ekt sifatida belgilash mumkin – ya'ni ular o'qitishning professional amaliyotini qo'llab-quvvatlaydi. Ular o'qitish strategiyalari va faoliyatining bajarilishini qo'llab-quvvatlaydi.Shuningdek, ko'pgina ta'lim sohasidagilar ularni darsni asosiy mazmunini belgilaydigan hamda darsni dars sifatida shakllantirasigan boshqaruv vositasidir deb hisoblashadi. O'qituvchilar vaqt o'tishi bilan o'quv qurollari to'plamini o'zlari yasash yoki ta'lim do'konlaridan sotib olish orqali yaratishlari mumkin.
Yordamchi vositalar COVID-19 pandemiyasi davrida ayniqsa o'zining benazir yordamini ko'rsatdi. Karantin davrida nafaqat ko'ngil ochar joylar balki butun mamalakataro ta'lim muassasalarining yopilishi ko'plab yoshlarning ta'lim olish davrini bir muddatga to'xtatib qo'ydi. Bunday og'ir sharoitda fan o'qituvchilari, ayniqsa xorijiy til fan o'qituvchilari ulkan qiyinchiliklarni boshida o'tqazdi. Chunki til o'rganishni to'xtatib turish, nafaqat keyingi rivojlanishlarga to'siq,balki o'rganilgan bilim zaxiralarini ham yemirib, tanazzulga yuz tuttirish ehtimolligi nihoyatda yuqori edi. Ushbu vaziyatni oldini olish maqsadida, o'qituvchilar zamonaviy ta'lim texnologiyalariga murojaat qilib ,XXI asr qurollari bo'lmish elektron yordamchi vositalarga tayandi. Kompyuter, televizor, telefonga o'xshagan ¹⁴bugungi dolzarb zamonning texnikaviy qurollari yordamida, til ustozlari o'z o'quvchilariga til ko'nikmalarini berishda davom etdilar. Zoom platformasi orqali, video konfrensiyalar uyushtirib, bolalarning til o'rganish darajasini muntazam ravishda kuzatib bordilar. Kerakli bilimlar o'z paytida va o'z o'rnida berib borilgani, bolalarning chet tillarini yaxshi o'zlashtirib olishlari hammasi- yordamchi vositalarning kuchi orqali sodir bo'ldi desak mubolag'a bo'lmaydi.
Talabalar an'anaviy usullardan zerikishi mumkin. Ovozli vositalarning afzalliklari o'qitishning yangi usullarida yanada yaqqolroq namoyon bo'ladi. Yangi audio qo'llanmalar sinfda diqqatni jalb qilish strategiyasi, shuningdek, talabalarning faolligini oshirish usuli sifatida ishlatilishi mumkin. O'zining his-tuyg'ularini jalb qiladigan yangi narsalarni boshdan kechirganda, talaba topshiriq bilan shug'ullanishi va tajriba va taqdim etilgan ma'lumotlarni eslab qolish ehtimoli ko'proq. Ovozdan kutilmagan tarzda foydalanish darsga yangilik kiritishi va akademik yaxshilanishga olib kelishi mumkin. Talabalar turli sur'atlarda va turli usullarda o'rganayotganda, o'qitishda yordamchi vositalardan foydalanish g'oyalarni jalb qilish va yaxshiroq saqlanish usullaridan biridir.
Barcha qulayliklardan qat’iy nazar bu masalada ham ayrim kamchiliklar mavjud.Eng ko’zga tashlanadigan kamchilik materiallar tuzilmasining yetarli darajada ishlab chiqilmaganligidir. Zamonaviy о’qituvchi bugungi kunning yordamchi vositalarnidam о’ziga tegishli bo'lgan hamda o'zi uchun umumiy bo'lganini aniq belgilab olishi lozim. So’nggi jadallashib ketayotgan yillarda davr talabi bo'lmish axborot texnologik vositalaridan yangi texnik til o'qitish vositasi, о’qitishning turli yangi uslub ,shakl vа metodlaridan foydalanish,til о’qitish jarayoniga yanada yangicha, avvalgilaridan farq qiladigan yondashuvlarni qo'llashni talab etilmoqda. Ма’lumki, chet tilini о’qitishdan asosiy va ustuvor maqsadlaridan biri bu о’quvchilarda chet tilini nafaqat amaliy tarzda о’zlashtirish, balki ularda kommunikativ madaniyatni shakllantirish hamda rivojlantirishdan iborat. Bu kabi vaziyatda о’qituvchining eng asosiy vazifasi о’quvchilarni chet tilini о’rganish jarayonida tilni puxta egallashlari va ularning ijodiy faoliyatini takomillashtirishdan iborat. Zamonaviy о’qitish tizimi hamkorlikda о’qitish va axborot texnologiyalari, internet tizimidan foydalanib, loyiha metodikasini qo’llashni talab etadi. Bu metodika о’quvchilarda shaxsning о’zligini namoyon etish, о’qitishga yo’nalganlik bilan yondashish, har bir shaxs xususiyatlarini, о’qishda egallaydigan о’zlashtirish darajalarini, iqtidorlarini va hokazolarni hisobga olgan holda ta’limni induviduallashtirish va samaraliligini oshirishga yordam beradi. Kompyuterdan foydalanishda ta’limiy dasturlardan keng foydalaniladi.Chet tilini о’qitishda eng asosiy bo'lgan ta’limiy dasturlar bular
So’z boyligini kengaytirish,
yangi so’zlarni о’zlashtirish;
talaffuzni rivojlantirish;
Dialog nutqini o'rganish;
yozuvni o'rgatish;
Talabalar o'z-o'zidan kamroq o'qiyotganligi va darsga qiziqishi kam bo'lganligi sababli, o'qituvchilar bugungi o'quvchilar orasida o'qishni tushunish ko'nikmalarini juda past deb bilishadi. O'quv qo'llanmalari o'qituvchilarga bo'shliqni bartaraf etishga va o'quvchilarning xorijiy til o'zlashtirish ,uni tushunish , hamda qo'llab bilishga oid ko'nikmalarini oshirishga yordam beradi, o‘qituvchi faoliyati ko‘lamini kengaytiradi va o‘qituvchilarga ko‘proq manevr kuchini beradi hamda o‘quvchilarning charchoqlarini ketkazadi, ularni o‘qituvchi va uning darsiga qiziqtiradi.Chet tili o'qitishda ham bu o'z aksini topgan holatda, quyidagilar uchun ayniqsa alohida ahamiyatga ega: