Chirchiq davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

Kerakli materiallar va jihozlar: shisha idishga yig‘ilgan suvo‘tlar,
MBR-1E mikroskoplari, doimiy preparatlar, pipetka, petri chashkasi, pinset, buyum oynachasi va qoplagich oyna, scalpel, suv solingan idishlar, filtr qog‘ozi.
Maqsad: Diatom suvo‘tlarning umumiy va xususiy xarakteristikasi bilan tanishish, Bacillariophyta bo‘limi vakillarining hayotiy jarayonlari xususiyatlarini o‘rganish.
Diatomlarni o‘rganish metodologiyasi. Diatom suvo‘tlarni yig‘ish uchun hech qanday maxsus texnikani qo‘llash talab etilmaydi va boshqa suvo‘tlari plankton va bentoslarni yig‘ish uchun ishlatiladigan odatiy usullar bilan amalga oshiriladi. Taksonomiya maqsadlari uchun diatomlarni yig‘ishda fiksator tanlanadi. Buning uchun fiksatorning sifati juda muhim emas, chunki diatomlarda faqat qobiq qismi tekshiriladi. Har qanday fiksatorlar mos keladi, masalan: formalin, spirt, ko‘k vitriol va boshqalar. Ulardan eng yaxshisi spirt, chunki spirt shilimshiqni qalinlashtiradi va shu bilan koloniyaning parchalanishini oldini oladi. Diatom-bentoslar epifitlar, toshlar va turli xil narsalarni ifloslantiradi, plyonka, idish va fiksatorlar mavjud bo‘lmasa , ular odatdagi gerbariy usulida quritilishi mumkin, chunki makroskopik suvo‘tlari ham quritiladi.
Sitologik tadqiqotlar uchun quyidagi fiksatorlar qo‘llaniladi: osmiy kislotaning 1% li eritmasi, xrom kislotasining 1% li eritmasi, Fleming xromsirka kislotasi( tarkibi: 70 sm³ 1% li xrom kislotasi, 5 sm³ muzlatilgan sirka kislotasi, 90 sm³ distillangan suv). Va Buena fiksatori ( tarkibi: 15 sm³ pikrik kislotaning to‘yingan eritmasi, 5 sm³ formalin va 1 sm³ muzlatilgan sirka kislota).
Morfologik va sitologik tadqiqotlar eng yaxshi tirik hujayralarda amalga oshiriladi. Masalan, xromatoforlar eng yaxshi tirik hujayrada o‘rganiladi, unda yadro ham aniq ko‘rinadi. Tirik materialda hujayra bolinishi va auksospora shakllanishi ham kuzatiladi.
Tirik hujayralarni bo‘ysh uchun metilrn ko‘kining suvli eritmasi ishlatiladi: 1 litr 0,001 g lieritmada hujayralar bir kun yashaydi, kuchliroq eritmalar shilimshiq va volutinni bo‘yashga xizmat qiladi. Volutin qizg‘ish-binafsha rangdan ko‘k rangga aylanadi( bo‘yoqsiz u deyarli yog‘dan farq qilmaydi). Hujayraning ma’lum bir qimini bo‘ysh uchun turli xil bo‘yoqlar ishlatiladi, ammo ular faqat nozik sitologik tadqiqotlar uchun ishlatilishi kerak. Yadro gematoksilin, gemalaunom va eozin, xromatoforlar Delafild gematoksilin va fuksin kislota, pirenoidlar- gemotoksilin, safranin, eozin va metil olov rangi, Byuchli tomchilari(volutin)- gematoksilin va Bismarkbrounom bilan bo‘yaladi. Yog‘ tomchilari 1% li osmiy kislota bialn to‘q jigarranggga, Sudan 3 bilan qizil rangga bo‘yaladi va efirda, xloroformda, benzinda, ksilen va spirtda eriydi. Shilliq mos rangdagi barcha anilin bo‘yoqlar bilan bo‘yaladi: safranin, metil ko‘ki, metil binafshasi, genisian binafshasi, bismark jigarrangi va boshqalar.
Diatomlarni aniqlash uchun qayta ishlash texnikasi ancha mashaqqatli ish va u 2 bosqichdan iborat: birinchi bosqich namunaga kimyoviy ishlov berish orqali protoplastini olib tashlash va preparatni yuqori sinish indeksiga ega qattiq yoki suyuq muhitda tayyorlash. Protoplastni olib tashlash quyidagi jarayonlarni talab qiladi:
1) Fiksatordan namunani yuvish:
2) HCl ta’sirida suvda eimaydigan karbon tuzlardan tozalash;
3) Kuchli kislotalarda qaynatish orqali protoplasni yoqish.
Amalda bu quyidagicha amalga oshiriladi:
1) Namunaning bir qismi olinadi, katta begona zarralar (qum, toshlar, qobiqlar) yuvish orqali chiqariladi, namuna sentrifugalash orqali cho‘ktiriladi, fiksator havo shari yoki rezina lampochka bilan pipetka orali so‘riladi. Yuvish material miqdori va sentrifuganing quvvatiga qarab 2-3 marta takrorlanadi. Fiksatorni olib tashlash bilan bir vaqtda suvda erigan tuzlar chiqarib tashlanadi, shuning uchun sho‘r suv havzalaridan olingan materialni yaxshilab yuvish kerak, chunki keying ishlov berish jarayonida qolgan tuzlar kristallanishi va mayda moddalarni o‘rganishga halaqit berishi mumkin;
2) Suvda erimaydigan karbonat tuzlarini olib tashlash uchun fiksator va eruvchan tuzlarda yuvilgan cho‘kma 10% li HCl kislota (sentrifuga trubasida) bilan sekin qizdirilib, qaynaguncha ishlanadi. Keyin material distillangan suvda kislota izlari to‘liq yo‘qolguncha takroriy sentrifugalash orqali yuviladi(akmus testi). Uglerod kislotasini(yula) olib tashlash zaurati shundan kelib chiqadiki, bu tuzlar materialni kislotalarda qaynatgandan keyin cho‘kadi, materialga yopishadi va preparatni buzadi;
3) Organik moddalani olib tashlash kuchli kislotalarda qaynatish orqali amalga oshiriladi. Tozza H₂SO₄ ehtiyotkorlik bilan cho‘kmaga quyiladi, HCl yuviladi va imkon tariqasida suvsizlanadi. Aralashma Erlenmeyer kolbasiga quyiladi va qum hammomida 10-20 minut, katta miqdordagi aralashma bo‘lsa 30-50 daqiqa davomida qaynatiladi. Agar eritma rangsizlanmasa, kolbaga KNO₃ (yoki NaNO₃) kristali solinadi, bu oksidlanish energiyasini oshiradi va cho‘kma tez orada rangsizlanadi. Shunday qilib, vosita sifati silikat qobiqning tuzilishini ochib berish uchun katta ahamiyatga ega. Taryyorlov vositasi quyidagi talablarga javob berishi kerak:
1) Yuqori sindirish ko‘rsatkicgiga ega bo‘lishi kerak;
2) To‘liq shaffof bo‘lishi bulutli bo‘lmasligi zarur;
3) Yorqin bo‘lishi, aks holda, ob’yektlarning qoniqarli kikrografiyalarni olish imkoniyatini bermaydi.