Chizma geometriya fani. Proyeksiyalash metodlari

1-ma’ruza. – 2 soat.

Chizma geometriya fani. Proyeksiyalash metodlari

Chizma geometriya fani, uning mutaxassislar tayyorlashdagi ahamiyati.
Proyeksiyalash metodi. Markaziy va parallel proyeksiyalash. Asosiy xossalari.
Ikki tasvirlash usuli.
To’g’ri burchakli (ortogonal) proyeksiyalash usuli.
G. Monj chizmasi.
Nuqtaning koordinatalar tekisliklardagi chizmalari.

Tayanch iboralar va tushunchalar.

Nuqta, to’g’ri chiziq, tekislik, fazo, proyeksiya, geometrik shakl, xos nuqta, xosmas nuqta, markaziy proyeksiyalash, parallel proyeksiyalash, proyeksiyalar markazi, proyeksiyalar tekisligi, proyeksiya chiziqlari. Оrtogonal proyeksiyalash, koordinatalar tekislik, frontal proyeksiyalar tekisligi, gorizontal proyeksiyalar tekisligi, proyeksiyalar o’qi, kompleks chizma.

1.1-§. Markaziy proyeksiyalash usuli

Markaziy proyeksiyalash usuli geometrik shakllarni tekislikda proyeksiyalashning umumiy holidir.
Markaziy proyeksiyalashda proyeksiyalar markazi S va proyeksiyalar tekisligi P beriladi (1.1-rasm). S va P sistemasida fazodagi biror A nuqta berilgan bo’lsin. A nuqtani S markaz orqali proyeksiyalar tekisligi P ga proyeksiyalaymiz. Buning uchun S markaz bilan A nuqtani to’g’ri chiziq orqali birlashtirib, uni davom ettiramiz. Hosil bo’lgan SA proyeksiyalovchi nur proyeksiyalar tekisligi P bilan A_p nuqtada kesishadi. Bunda A_p nuqta A nuqtaning S markaz bo’yicha proyeksiyalar tekisligidagi markaziy proyeksiyasi deb yuritiladi.
Fazodagi ikkinchi biror ixtiyoriy В nuqta ham A nuqta singari proyeksiyalanib, B_p nuqtaning P proyeksiyalar tekisligidagi vaziyati aniqlanadi. Agar biror S nuqtani P proyeksiyalar tekisligiga proyeksiyalovchi SC nur P tekislikka parallel bo’lsa, u holda bu nur P tekisligi bilan cheksiz uzoqlikda kesishib, C­_p xosmas nuqtani hosil qiladi. SA, SB, SC,… to’g’ri chiziqlar proyeksiyalovchi nurlar deb yuritiladi.
Fazodagi biror nuqtalar to’plamini proyeksiyalash markazi S orqali P proyeksiyalar tekisligiga proyeksiyalanganda S markazli to’g’ri chiziqlar dastasi hosil bo’ladi. Bu dastani proyeksiyalar tekisligi P bilan kesishuvidan hosil bo’lgan nuqtalar to’plami fazodagi ma’lum bir nuqtalar to’plamining tasviri bo’ladi. Masalan, AВD uchburchakning markaziy proyeksiyasi A_pB_pD_p uchburchak bo’ladi (1.2-rasm).
Proyeksiyalar tekisligining ostida joylashgan E nuqtaning E_p proyeksiyasi SE∩P bilan aniqlanadi. Proyeksiyalar tekisligida yotgan K nuqtaning K_p markaziy proyeksiyasi nuqtaning o’zi bilan ustma-ust (KK_p) tushadi.
Markaziy proyeksiyalash konusli yoki qutbli proyeksiyalash, yoxud perspektiva deb ham yuritiladi. Masalan, markaziy proyeksiyalash apparatida biror m egri chiziq berilgan bo’lsin (1.3-rasm). m egri chiziqning nuqtalari to’plamini proyeksiyalar tekiligiga S markaz orqali proyeksiyalansa, uning proyeksiyasi m_р egri chiziq hosil bo’ladi. U holda S markazdan o’tuvchi proyeksiyalovchi nurlar to’plami konus sirtini hosil qiladi.
Markaziy proyeksiyalashda proyeksiyalash markazi va buyumning proyeksiyasiga qarab uning fazodagi vaziyatini aniqlab bo’lmaydi.