Chizmachilik lotin 2019. indd

1-chizma.
http://eduportal.uz

---

88
2- ILOVA
SXEMALAR
Buyumlarni loyihalash, sozlash, nazorat qilish, tuzatish va ulardan foyda-
lanish hamda mexanizm, asbob, moslama, inshoot va hokazolarning harakat 
(ish) jarayoni ketma-ketligi sxemalarda tushuntirish beriladi. Shu boisdan 
sxema loyihaga oid grafi k hujjat hisoblanadi. Unda buyum (mashina) qism-
larining tarkibi va mexanizmlarning vazifasiga ko‘ra harakat jarayonlarini 
aniqlash, ularni ishga sozlash va to‘g‘rilash hamda o‘rnatishda va ular ora-
sidagi bog‘lanishlarni shartli belgilar bilan tasvirlovchi konstruktorlik hujjati 
sxema deyiladi.
Mashina va agregatlarda mexanik, ya’ni kinematik, gidravlik, pnevmatik 
harakatlari va elektr tarmoqlari mujassamlashgan bo‘ladi. Ularni ishlatishni 
osonlashtirish maqsadida, yig‘ish chizmalari qatorida sxemalari ham chizi ladi.
Sxemalar masshtabga rioya qilmasdan bitta ko‘rinishda, bitta tekislikda 
yoyil gandek chiziladi yoki aksonometrik proyeksiyada tasvirlanadi.
Mashina mexanizmlarida suyuqlik qo‘llanilsa gidravlik, havo yo‘li bilan 
ish bajarilsa pnevmatik sxemalari tuziladi. Masalan, mashina tormozlantiril-
qim hosil bo‘ladi. Chizmada bu tekisliklarning o‘zaro kesishishi, ya’ni siniq 
chizig‘i detalning V ga parallel simmetriya o‘qi bilan qo‘shilib qolgani uchun 
u joy shtrix-punktir chiziqda tasvirlanadi. Bu qirqimlarda qanday qirqim 
qo‘llanilganligini bilish kerak bo‘lsa, detalning ustki ko‘rinishiga qaraladi. 
Murakkab qirqimlar ma’lumot uchun berildi.
2-chizma.
http://eduportal.uz

---

89
1-chizma.
ganda uning tizimida suyuqlik bo‘lsa gidravlik, havo yordamida tormozlansa 
pnevmatik sxema chiziladi.