Chizmachilik lotin 2019. indd

http://eduportal.uz

---

87
1- ILOVA
MURAKKAB QIRQIMLAR
Pog‘onali qirqim. Detalni bir-biriga parallel bo‘lgan tekisliklar bilan ke-
sish natijasida hosil qilingan qirqim pog‘onali qirqim deyiladi (1-chizma, a). 
Bu yerda A, A tekisliklar hosil qilgan qirqimlar o‘zaro parallel, lekin chizma-
da (1-chizma, b) qirqimlar bitta tekislikka keltirilgan, ya’ni qo‘shilgan holda 
yaxlit tasvirlanadi. Chizmada qirqimning oddiy yoki murakkabligini A–A 
yozuv orqali bilib bo‘lmaydi. Qirqim turi ustki ko‘rinishida kesim chizig‘iga 
qarab aniqlanadi. Chizmada ikkita tekislik orqali hosil bo‘lgan qirqim bitta 
tekislik kesib o‘tgandek bir tomonlama shtrixlanadi.
Siniq qirqim. 2-chizma, a da murakkab siniq qirqim namunasi 
ko‘rsatilgan. Qirqim yaqqol tasvirda qulay bo‘lishi uchun detalni shartli bu-
rib tasvirlangan. Detalni o‘zaro kesishuvchi tekisliklar bilan kesish natijasida 
hosil bo‘lgan qirqim siniq qirqim deyiladi. Bu yerda A tekislik V ga parallel 
bo‘lib, V ga o‘zining haqiqiy kattaligida, A
1
yordamida hosil bo‘lgan qirqim 
V ga o‘zgarib, ya’ni qisqarib proyeksiyalanadi (bu yerda ikkinchi A shartli 
A
1
deb belgilandi). Chizmada bu ikkala tekislik hosil qilgan qirqimlarni bitta 
tekislikka keltirib tasvirlash zarur. Buning uchun A tekislik o‘z o‘rnida qol-
dirilib, A
1
ni chapdan o‘ngga A bilan bitta tekislik hosil qilguncha buriladi. 
Shunda A
1
tekislikdagi tasvir ham V ga o‘zining haqiqiy kattaligida proyek-
siyalanadi. Natijada, A va A
1
dagi qirqimlar bir-biri bilan bitta tekislikka 
keltiriladi (2-chizma, b) va ikkala tekislikdagi qirqimlardan yaxlit bitta qir-