Chizmachilik lotin 2019. indd

4.2-chizma.
1-grafi k ish. Kesimlar (grafi k ishlar o‘qituvchi tomonidan beriladi).
1. Kesimlarda qanday shartlilik va soddalashtirishlar qo‘llaniladi?
2. Nima sababdan ba’zi kesimlarda uning konturi yopiq tasvirlanadi?
O‘qituvchi tomonidan berilgan chizmadagi val elementlarini kesimda shartlilik va 
soddalashtirishlar qo‘llanilgan holda bajaring.
4.2-chizma, a da val kesimlari A–A, B–B, C–C, D–D, E–E, F–F lar orqali belgi-
langan. Ularga mos keladigan kesimlarni 1, 2, 3, 4, 5, 6 lar ichidan izlab toping 
va belgilang (4.2-chizma).
5-§. QIRQIMLAR
Kesim va qirqimlarning bir-biridan farqi. Yuqorida aytganimizdek, 
detal 
ning tekislik bilan kesilgan joyining o‘zini tasvirlasak, kesim hosil 
bo‘ladi (5.1-chizma, a). Kesimda faqat kesuvchi tekislikda hosil bo‘ladigan 
yuza chi ziladi.
Detal tekislik bilan qirqilganda hosil bo‘ladigan kesim yuzasi bilan birga 
tekislik orqasidagi detal qismlari ham qo‘shib tasvirlansa, qirqim hosil bo‘ladi 
(5.1-chizma, b).
Qirqimlar. Qirqimlar kesimlar kabi standart talablariga muvofi q bajarila-
di. Detalning ichki qismini aniqlash maqsadida qirqim deb ataluvchi shartli 
tasvirlash usuli qo‘llaniladi. Detalning ichki ko‘rinishi murakkabroq, ya’ni 
bir qancha sirtlardan tashkil topgan bo‘lsa, chizmani o‘qishni osonlashtirish 
http://eduportal.uz

---

14
5.1-chizma.
5.2-chizma.
5.3-chizma.
http://eduportal.uz

---

15
maqsadida qirqimlar tatbiq qilinadi. Qirqimlar detalning ichki va tashqi qiyo-
fasiga qarab qo‘llaniladi. Qirqimga tushgan yuzalar kesim kabi bir yoqlama 
shtrixlanadi.
5.2-chizma, a, b da detalning uchta ko‘rinishi va yaqqol tasviri berilgan. De-
talning ichki tuzilishini ko‘rsatish uchun bitta V ga parallel frontal A tekislikni 
qo‘llasa bo‘ladi (5.3-chizma). Shunda detalning to‘g‘ri burchakli o‘yilgan joyi 
ochiladi. 5.3-chizma, b dagi yaqqol tasvirda kesuvchi tekislik orqali qirqimni 
aniqroq ko‘rsatish uchun detalning oldingi yarmi siljitilgan. Ko‘rinib turgan 
frontal qirqim detalning bosh ko‘rinishida tasvirlangan.
1. Qirqimning kesimdan farqi nimada?
2. Nima uchun qirqim qo‘llaniladi?
1. Chizmachilik xonasidagi detallardan qirqimboplarini ko‘rsating.
2. Chizmachilik daftariga (5.4-chizma) A, B, C lardan birini ko‘chirib chizing va 
qirqimini bajaring.
5.3-chizmada qanday qirqim qo‘llanilgan?
A. Frontal. B. Gorizontal. C. Profi l. D. Kesim.
5.4-chizma, A da detalning ko‘rinishlari berilgan. Uning frontal qirqimi mantiqiy 
fi kr yuritish orqali kompyuterda bajarilsin.