Cho‘qqilar esa mohiyat, ob'yektlar, hodisalar, jarayonlar yoki mavjudlik tushunchalaridir

Masalan, munosabatlar turlarining soni bo'yicha:
* bir hil (munosabatlarning yagona turi bilan);
* heterojen (har xil turdagi munosabatlar bilan).
Munosabatlar turlari bo'yicha:
* ikkilik (unda munosabatlar ikkita ob'ektni bog'laydi);
* juftlik (unda ikkitadan ortiq tushunchalarni bog'laydigan maxsus munosabatlar mavjud).
Ko'pincha semantik tarmoqlarda quyidagi munosabatlar qo'llaniladi:
* "qism-butun" ("sinf-subklass", "element-to'plam" va boshqalar)kabi aloqalar.;
* funktsional aloqalar (odatda "ishlab chiqaradi", "ta'sir qiladi"fe'llari bilan aniqlanadi...);
* miqdoriy (ko'proq, kamroq, teng...); * fazoviy (uzoq, yaqin, orqasida, ostida, yuqorida...);
* vaqtinchalik (oldin, keyinroq, davomida...);
* atributiv aloqalar(mulk, qiymat...);
• mantiqiy aloqalar (va, yoki, yo'q) va boshqalar.
Misol 1."Qirolicha Meri-bu okean layneri" va "har bir okean layneri-bu kema"takliflari. Ular semantik tarmoq orqali ifodalanishi mumkin.
Семантические сети.
Семантическая сеть — это ориентированный граф, вершины которого — понятия, а дуги — отношения между ними. Понятиями обычно выступают абстрактные или конкретные объекты, а отношения — это связи типа: «это» («is»), «имеет частью» («has part»), «принадлежит», «любит».
Характерной особенностью семантических сетей является обязательное наличие трех типов отношений:

• 
  • класс (элемент класса);
  
• 
  • свойство (значение);
  
• 
  • пример элемента класса.
  

Masalan «Rustamov institutda ishlaydi». Bu erda «Rustamov» sub’ekt, «institut» esa ob’ekt sifatida tasvirlanadi, ular («ob’ekt» va «sub’ekt»lar) «ishlaydi» munosabati bilan bog`langan.
U xolda «Rustamov institutda ishlaydi» dalilini aks ettiradigan semantiq tarmoqning funktsional elementi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: Rustamov institutda->-ishlaydi. Bu tarmoqda sub’ekt va ob’ektni boglovchi faqat binar aloqa (munosabat) ishlatilgan. Semantiq tarmoqlarni tuzishda tugunlar orasidagi munosabatlar sonini cheklab bo’lmaydi, ya’ni biror bir tugun boshqa ixtiyoriy tugunlar bilan munosabatda bo’lishi mumkin. Bu ixtiyoriylik natijasida dalillar tarmogini tuzish ta’minlanadi. Masalan, 1-rasmda keltirilgan tarmoq, quyidagi tekstni tasvirlaydi:

«Rustamov institutda ishlaydi. U institut direktori. Rustamov texnika fanlari doktori ilmiy darajaga ega, ilmiy unvoni — akademik. U institut ilmiy kengashining raisi. Bugun soat 9da Rustamov institut metodik kengashida, soat 16 da esa institut ilmiy kengashida ma’ruza qiladi». Bu tarmoqda vaqtli boglanishlar yoylar, fe’llarga mos boglanishlar esa tugunlar yordamida tasvirlangan. Semantiq tarmoqlar ko’rinishidagi bilimlar tasvirlanishining yaxshi tomoni shu bilan xarakterlanadiki, bunday tarmoqlar bilan kompyuterda ishlash oson kechadi. Chunki bunday tarmoqlarda ob’ektlar orasidagi aloqalar aniq kursatiladi, dasturlar tuzish engillashadi. Masalan, 1 -rasmdagi tarmoq buyicha Rustamov qaerda, kim bo’lib ishlashini va aniq vaqtlarda qaerda bo’lishi va nima qilishini bilish mumkin. Shuningdek, boshqa murakkabrok savollarga xam javob topish mumkin. Masalan, «Bugun institut ilmiy kengashi bo’ladimi va soat nechada?» Semantiq tarmoqlar va ularning modullari bilimlar buyicha muxandis tomonidan yaratiladi, boshqacha so’z bilan aytganda xisob-mantiq tizimlarning yaratuvchilari tomonidan tuziladi. Shundan sung tizim sunggi foydalanuvchilarga xavola etiladi. Semantiq tarmoqlar qurilishiga bunday yondoshish foydalanuvchilarni, masalan, texnologik jarayonlarni loyixalash va boshqarish sohasida ishlovchilarni kanoatlantirmaydi. Amaliy dastur tuzuvchi o’zaro munosabat (aloqa) boskichida texnologik jarayonning xar bir ko’rinishi uchun aloxida bu tizimning semantiq tarmorini tuzadi. Sunggi foydalanuvchi tomonidan texnologik jarayon o`zgartirilsa, bilimlar muxandisiga semantiq tarmoqni o`zgartirishga to’g’ri keladi.
Semantik tarmoq modelining asosiy yutug‘i - insonning uzoq muddatli xotirasini tashkil etish haqidagi zamonaviy tushunchalardan kelib chiqadi.
Modelning kamchiligi- semantik tarmoqqa chiqishning izlashni murakkabligi.





Данная