Coğrafiya tariXİ

Karfaqenin (e.ə. VII-VI əsr) Şimali Afrikada finikiyalılar tərəfindən əsası qoyulsa da, sonralar mustəqil qudrətli dovlətə cevrilir. Məhz Atlantik okeanındakı Azor adaları, Şimali Afrikadakı Atlas dağları haqqında ilk məlumat verən karfaqenlilər olmuşdur. Karfaqenlərin ticarət karvanları muntəzəm olaraq Saxara səhrasını kəsib kecərək Niger cayına cıxmışdır. E.ə. VII-V əsrlər Karfaqen Afrikanın Atlantik okeanı sahillərini və Piriney yarımadasının Aralıq dənizi sahillərini ilk mənimsəyənlərdən olmuşlar.

Qədim Hindistanda coğrafiyanın inkişafı

Cənubi Asiyanın Hind cayı hovzəsindəki qədim mədəniyyət e.ə. III-II əsrlərdə movcud olmuşdur. Xarappa şəhərində (muasir Pakistan) tapıldığından xarappan mədəniyyəti adlanırdı. Tapılmış abidələr və yazılar əsasında muəyyən edilmişdir ki, onlar Hind-Qanq ovalığını, Tar səhrasını, mohtəşəm dağ sistemi olan Himalayı kəşf etmişlər və geniş Hindistan yarımadasına cıxmışlar. Ərəbistan dənizi və Oman korfəzində uzərkən xarappanlar sahilə perpendikulyar əsən movsumu kuləklər haqqında topladıqları biliklərdən istifadə edirdilər.

İşguzar hind tacirləri Mərkəzi Asiya səhraları və dağlarından yollar salaraq e.ə.II əsrdən movcud olan və Cini Aralıq dənizi ilə birləşdirən Boyuk İpək yolunu acmışlar.

Yeni ərazilərin oyrənilməsi və mənimsənilməsində tacirlərlə yanaşı buddizm rahibləri də boyuk rol oynamışlar. Qayaustu yazılarda deyilirdi ki, onlar Suriya, Misir, Şimali Afrika, Liviya və Yunanıstanda olmuşlar. E.ə. I əsrdə rahiblər Goylər dağının (Tyan-Şan) cənub yamaclarındakı vadilərdə oz monastırlarını tikmişlər. Onlar Hindistandan Tibetə cətin, lakin qısa yol acmışlar.

Hind-Cin yarımadasını kəşf etmək şərəfi qədim hindlilərə məxsusdur. Onlar Asiyanın bu iri cənub-şərq cıxıntısını Qızıl Torpaq adlandırmışlar, sahildə olan adaları və dənizləri oyrənmişlər. Qədim hindlilərin umumiləşdirilmiş ilkin coğrafi bilikləri onların muqəddəs kitablarında toplanmışdır.