Csp1312-Individual loyiha 1 uchun talablar

Loyiha  ishi  tarkibi:  Ushbu  loyiha  ishi  kirish,  uchta  bob,  xulosa, 

foydalanilgan  adabiyotlar  ro’yxati  hamda  ilovadan  tashkil  topgan.  Shuningdek, 

bitiruv ishi vizual elementlar – jadvallar va ekran tasvirlariga ega.  

 

 

 

---

 

 

8 

 

I . SUN’IY INTELLEKT TUSHUNCHASI VA SUN’IY INTELLEKT 

ASOSIDA BOSHQARILADIGAN TIZIMLAR TASNIFI 

1.1.  Sun'iy intellekt xakida tushuncha. Ma’lumotlar va bilimlarni 

tasvirlash modellari 

 

Inson  aqliga  xos  va  uxshash  narsani  yaratish  va  undan  murakkab  ishlarda 

foydalanish fikri kadimdan kishilarni uylantirib kelgan. XIV asrda yashagan olim 

R.Lulliy  tushunchalar  kvalifikasiyasiga  asoslanib  mashina  yaratishga  xarakat 

kilgan. 

 

«Sun 'iy intellekt» tushunchasi dastlab AQSHda paydo bo'ldi va sekin-asta 

boshqa davlatlarda ham keng qo'llanila boshlandi. 

1956 - yil AQSHda kompyuter va dasturlash sohasidagi 10 nafar amerikalik 

yetakchi  mutaxassisning  birinchi  uchrashuvi  bo'lib  o'tdi.  O'sha  paytda 

mutaxassislardan ko'pchiligi yaqin o'n yil ichida sun'iy aql yaratilishi mumkinligini 

taxmin  qilardi.  Chorak  asrdan  keyin,  ya'ni  1981-yili  sun  'iy  intellekt  bo'yicha 

Kanadada  bo'lib  o'tgan  Xalqaro  konferensiyada  birinchi  uchrashuvning  o'nta 

qatnashchisidan  beshtasi  qilingan  bashoratlar  o'ta  optimistik  bo'lganligini, 

muammolar esa anchagina murakkab ekanligini tan olishdi. Shunday bo'lsa-da bu 

yo'nalishda ko'pgina ilmiy va amaliy natijalarga erishilgani qayd etildi. 

XVIII  asrda  yashagan  G.Leybnis  va  R.Dekart  bir-biridan  mustakil  xolda 

xamma  fanlar  buyicha  universal  til  taklif  etishgan.  Ushbu  taklif  sun'iy  intellekt 

rivojiga  asos  buldi.  Sun'iy  intellektning  fan  yunalishi  sifatida  rivojlanishi  EHM 

paydo bulganidan sung mumkin buldi. Bu narsa 20 asrning 40-yillariga tugri keladi. 

Shu paytda N.Viner yangi fan kibernetikaga asos soldi. 

Sun'iy  intellekt  termini  (artifikalintelligence)  1956  yilda  Amerikada  taklif 

etildi. Sun'iy intellekt tan olingandan kup utmasdan u ikki asosiy yunalishga ajraldi: 

"Neyrokibernetika" va "kora yaщik" kibernetikasi. Fakat - xozirgi paytga kelib bu 

ikki yunalish yana kushilish tendensiyasiga yul tutmokda.  

---

 

 

9 

 

"Neyrokibernetika"  yunalishini  quyidagicha  izoxlash  mumkin:  Uylashi  va 

fikr  qilishi  mumkin  bo’lgan  birdan-bir  ob'ekt  bu-inson  miyasidir.  Shuning  uchun 

boshqa yaratiladigan fikrlovchi qurilma uning tuzilishini aks ettirishi kerak. 

Shunday  qilib  neyrokibernetika  inson  miyasiga  uxshash  strukturalarni 

modellashtirishga  qaratilgan.  Fiziologlar  tomonidan  inson  miyasida  uzaro 

boglangan va uzaro amal qiluvchi 10

21

 tadan kup nerv tuqimalari - neyronlar borligi 

oldindan  aniqlangan.  Shuning  uchun  neyrokibernetika  maqsadi  neyronlarga 

uxshash  elementlarni  yaratish  va  ulardan  amal  qiluvchi  birikmalar  tuzish  edi.  Bu 

birikmalarni neyron tarmoqlari (neyroset) deb qabul qilingan. 

Birinchi tarmoqlar Amerika olimlari G.Rozenblat va Mak-Kamok tomonidan 

50-yillar  oxirida  yaratilgan.  Bunda  inson  kuzini  va  uni  miya  bilan  aloqasini 

modellashga harakat qilingan edi. Ular yaratgan qurilma perientron deb atalgan. 

Ushbu  qurilma  bir  kurinishda  ezilgan  harflarni  ajrata  olgan,  lekin  uning 

ikkinchi  ko’rinishini ajrata  olmagan, masalan  A, kabi  ko'rinish bu qurilma  uchun 

ikkita  belgi  xisoblangan.70-80  yillarga  kelib  bu  yunalishdagi  ishlar  kamaya 

boshladi. Birinchi urinishlar natijasi muvaffaqiyatli emas edi. Buni mualliflar o’sha 

paytda bulgan EHMlar ishlash tezligi past va xotirasi kichikligi bilan izohlaganlar. 

1963-70  yillarga  kelib  sun'iy  intellekt  masalalariga  matematik  mantiq 

usullarini qullay boshlashdi. Shu asnoda 1973 yilda Prolog algoritmik tili yaratildi.  

70-yillar o’rtalarida AQShda mutahassis - ekspertlar bilimini modellashtirish 

g’oyasi tug’ilishi sun'iy intellekt amaliy qo’llanilishida katta turtki buldi. AQSh da 

birinchi bilimlarga asoslangan tizimlar, ya'ni ekspert tizimlar paydo bo’ldi. MUCIN 

va  DENDRAL  nomli  medisina  va  himiyada  qo’llaniluvchi  ekspert  tizimlar 

qo’llanila boshlandi. 

80-yillarga  kelib  Yaponiyada  bilimlarga  asoslangan  EHM  5-avlod  bazasida 

6- avlod EHM yaratildi, bu bilan tezlik va xotira kamchiliklari amalda olib tashlandi. 

Bu kompyuterlar neyrokompyuterlar deb ataldi. Parallel ishlovchi kompyuterlar  - 

transpyuterlar  paydo  buldi.  Neyrokompyuterlar  uchun  maqsad  belgilarni  ajratish 

bo’lib qoldi [4]. 

---

 

 

10