Csp1312-Individual loyiha 1 uchun talablar

Ishning maqsad va vazifalari: Uchbu loyiha ishining maqsadi Sun’iy
intellekt asosida o’zini-o’zi boshqara oladigan robot mashina modelini ishlab 
chiqish.

Vazifalar: 
• Sun’iy intellekt asosida o’zini-o’zi boshqara oladigan sumo robot 
mashinaning virtual modelini yaratish;
• Sun’iy intellekt asosida o’zini-o’zi boshqara oladigan sumo robot 
mashina uchun ishlatiladigan texnik vositalar bilan tanishib chiqish;
• Avtomatlashtirilgan tizimda ishlatiladigan qurilmalar va ularni to’g’ri 
ulashni o’rganib chiqish;
• Arduino platformasi imkoniyatlari bilan tanishib chiqish; 
• Tizimni testlash.
Loyiha ishi tarkibi: Ushbu loyiha ishi kirish, uchta bob, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati hamda ilovadan tashkil topgan. Shuningdek, 
bitiruv ishi vizual elementlar – jadvallar va ekran tasvirlariga ega.

---

---

8 
I . SUN’IY INTELLEKT TUSHUNCHASI VA SUN’IY INTELLEKT 

ASOSIDA BOSHQARILADIGAN TIZIMLAR TASNIFI 

1.1. Sun'iy intellekt xakida tushuncha. Ma’lumotlar va bilimlarni 

tasvirlash modellari 
Inson aqliga xos va uxshash narsani yaratish va undan murakkab ishlarda 

foydalanish fikri kadimdan kishilarni uylantirib kelgan. XIV asrda yashagan olim

R.Lulliy tushunchalar kvalifikasiyasiga asoslanib mashina yaratishga xarakat 
kilgan.
«Sun 'iy intellekt» tushunchasi dastlab AQSHda paydo bo'ldi va sekin-asta 

boshqa davlatlarda ham keng qo'llanila boshlandi.

1956 - yil AQSHda kompyuter va dasturlash sohasidagi 10 nafar amerikalik 
yetakchi mutaxassisning birinchi uchrashuvi bo'lib o'tdi. O'sha paytda
mutaxassislardan ko'pchiligi yaqin o'n yil ichida sun'iy aql yaratilishi mumkinligini 
taxmin qilardi. Chorak asrdan keyin, ya'ni 1981-yili sun 'iy intellekt bo'yicha
Kanadada bo'lib o'tgan Xalqaro konferensiyada birinchi uchrashuvning o'nta 
qatnashchisidan beshtasi qilingan bashoratlar o'ta optimistik bo'lganligini,
muammolar esa anchagina murakkab ekanligini tan olishdi. Shunday bo'lsa-da bu 
yo'nalishda ko'pgina ilmiy va amaliy natijalarga erishilgani qayd etildi.
XVIII asrda yashagan G.Leybnis va R.Dekart bir-biridan mustakil xolda 
xamma fanlar buyicha universal til taklif etishgan. Ushbu taklif sun'iy intellekt
rivojiga asos buldi. Sun'iy intellektning fan yunalishi sifatida rivojlanishi EHM 
paydo bulganidan sung mumkin buldi. Bu narsa 20 asrning 40-yillariga tugri keladi.
Shu paytda N.Viner yangi fan kibernetikaga asos soldi. 
Sun'iy intellekt termini (artifikalintelligence) 1956 yilda Amerikada taklif
etildi. Sun'iy intellekt tan olingandan kup utmasdan u ikki asosiy yunalishga ajraldi: 
"Neyrokibernetika" va "kora yaщik" kibernetikasi. Fakat - xozirgi paytga kelib bu
ikki yunalish yana kushilish tendensiyasiga yul tutmokda.

---

---

9 

"Neyrokibernetika" yunalishini quyidagicha izoxlash mumkin: Uylashi va 

fikr qilishi mumkin bo’lgan birdan-bir ob'ekt bu-inson miyasidir. Shuning uchun
boshqa yaratiladigan fikrlovchi qurilma uning tuzilishini aks ettirishi kerak. 
Shunday qilib neyrokibernetika inson miyasiga uxshash strukturalarni
modellashtirishga qaratilgan. Fiziologlar tomonidan inson miyasida uzaro 
boglangan va uzaro amal qiluvchi 10
21
tadan kup nerv tuqimalari - neyronlar borligi 

oldindan aniqlangan. Shuning uchun neyrokibernetika maqsadi neyronlarga

uxshash elementlarni yaratish va ulardan amal qiluvchi birikmalar tuzish edi. Bu 
birikmalarni neyron tarmoqlari (neyroset) deb qabul qilingan.
Birinchi tarmoqlar Amerika olimlari G.Rozenblat va Mak-Kamok tomonidan 
50-yillar oxirida yaratilgan. Bunda inson kuzini va uni miya bilan aloqasini
modellashga harakat qilingan edi. Ular yaratgan qurilma perientron deb atalgan. 
Ushbu qurilma bir kurinishda ezilgan harflarni ajrata olgan, lekin uning
ikkinchi ko’rinishini ajrata olmagan, masalan A, kabi ko'rinish bu qurilma uchun 
ikkita belgi xisoblangan.70-80 yillarga kelib bu yunalishdagi ishlar kamaya
boshladi. Birinchi urinishlar natijasi muvaffaqiyatli emas edi. Buni mualliflar o’sha 
paytda bulgan EHMlar ishlash tezligi past va xotirasi kichikligi bilan izohlaganlar.
1963-70 yillarga kelib sun'iy intellekt masalalariga matematik mantiq 
usullarini qullay boshlashdi. Shu asnoda 1973 yilda Prolog algoritmik tili yaratildi.
70-yillar o’rtalarida AQShda mutahassis - ekspertlar bilimini modellashtirish 
g’oyasi tug’ilishi sun'iy intellekt amaliy qo’llanilishida katta turtki buldi. AQSh da
birinchi bilimlarga asoslangan tizimlar, ya'ni ekspert tizimlar paydo bo’ldi. MUCIN 
va DENDRAL nomli medisina va himiyada qo’llaniluvchi ekspert tizimlar
qo’llanila boshlandi. 
80-yillarga kelib Yaponiyada bilimlarga asoslangan EHM 5-avlod bazasida
6- avlod EHM yaratildi, bu bilan tezlik va xotira kamchiliklari amalda olib tashlandi. 
Bu kompyuterlar neyrokompyuterlar deb ataldi. Parallel ishlovchi kompyuterlar -
transpyuterlar paydo buldi. Neyrokompyuterlar uchun maqsad belgilarni ajratish 
bo’lib qoldi [4].

---

---

10