Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

M a v s u m iy m arosim folklori tarkibi v a tasnifi

---

---

H
a
y
v
o
n
o
t 
o
la
m
ig
a
d
a
x
ld
o
r 
q
a
rg
’i
s
h
la
r

---

4-M A V Z U : 0 ‘Z B E K XALQ O G ‘ZA K I N A SR I
Reja:
1. Xalq o g ‘zaki nasri va uning tarkibi.
2. M if (asotir) atam asining m ohiyati, jan m in g o ‘ziga xos belgilari.
3. M ifologiya-m iflarni o ‘rganuvchi fan.
4. Afsona istilohi haqida tu sh u n c h a va ja n r tab iati.
5. A fsonaning mavzusiga k o ‘ra tu rla ri va u n in g e rta k h am d a 
rivoyatdan farqi.
6. Rivoyat jan ri tabiati, o ‘ziga xos xususiyatlari va turlari.
7. N aql jan rining tabiati, kom pozitsion qurilishi, badiiyati, turlari.
8. Latifa atam asining lug‘aviy va istilohiy m a ’n o si, ja n r tabiati.
9. L atifalar qahram oni. N asrid d in A fandi ob razin in g badiiy 
m ohiyati.
10. E rtak istilohi haqida tu sh u n c h a , ja n r genezisi, ijro etish tartibi.
1 ] .E rtaklar tasnifi, badiiyati, tarbiyaviy aham iyati.
O g ‘zaki nasriy asarlar tuzilishi jih a tid a n xalq lirikasi va og ‘zaki 
dram asi nam un alaridan ajralib turadi. Bu farq, asosan, voqelikni 
ifodalash y o ‘liga qarab belgilanadi. C h u n k i xalq nasriy asarlarida 
voqealar a n iq va m ukam m al sujet asosida bayon etilad i, tafsiliylik 
ustunlik qiladi. U larda em o tsionallik, m etrik o ‘lchov uchram aydi, 
voqelik epik n u tq vositasida bayon etiladi.
X alq o g ‘zaki nasriy asarlarida sujet m u h im o ‘rin tu ta d i. U lar 
h e c h q a c h o n sujetsiz b o ‘lm a y d i. N a sriy a s a r la r s u je tin i kirish 
(ekspozisiya), tugun, epik sarguzasht yoki voqealar rivoji, kulm inasiya 
(asarning eng avj nuqtasi), y echim kabilar tashkil etadi.
X ullas, xalq og‘zaki badiiy ijodi asosida yaratilgan nasriy asarlar 
xalq prozasi nom i bilan yuritiladi. U lar g ‘oyaviy m az m u n i jih a tid a n
xalq ruh i va o rzu-niyatlarini aks ettiradi.
M if, afsona, rivoyat, naql, latifa, e rta k kabi ja n rla rd a g i folklor

---

asarlari 
xalq o g ‘zaki nasri tarkibiga kiritiladi. Ular, a w a lo , qadimiyligi 
bilan d iq qatn i to rta d i. C h u n k i n asr lirikaga nisb atan o ld in ro q paydo 
b o ‘lgan. M if va afsona, rivoyat uning ilk n am u n alari hisoblanadi. 
S h u n d a n so ‘ng ertak , n aq l, d o sto n va yana keyinroq latifa janrlari 
shakllangan.
O g ‘z a k i n a s r n i n g ilk n a m u n a la r id a q a d im iy u r f - o d a t va 
m a ro sim la rn in g b a y o n i, real voqea va h o d isalar, olam haqidagi 
ib tid o iy tu s h u n c h a la r xayoliy sh ak ld a ifo d alan g an . R eal voq ea- 
h o d isalarn ing badiiy talq in i esa nasriy og‘zaki asarlar tarkibidagi epik 
m otivlarni yuzaga keltirgan.
M .Jo ‘rayev o ‘zbek folklorshunosligida xalq nasri jan rlarin i ta sn if 
qilishning m ezo n lari sifatida badiiy asarning m avzu doirasi, badiiylik 
darajasi, voqelikni talq in qilish usuli, vaqt va m akon belgisi, m aishiy- 
funksio nal qam rovi e ’tiborga olinishi lozim ligini t a ’kidlab, shunga 
k o ‘ra xalq nasri ja n rla rin i a) badiiy nasr janrlari (ertak, latifa, naql, 
qissa va lof) h a m d a b) m a ’rifiy n asr janrlari (m if, afsona, rivoyat, 
d e m o n o lo g ik h ik o y a , o g ‘za k i h ik o y a) kabi ikki k a tta g u ru hg a 
ajratad i.37
M i f (Asotir) — xalq o g ‘zaki p o etik ijodining ilk m ahsulidir. U eng 
qadim gi d av r folklorida ibtidoiy tasavvurlar asosida yaratilgan.
M if — g rek ch a « m ythos — so ‘z, rivoyat» so‘zid an olingan b o 'lib , 
qadim gi o d a m n in g b o rliq , o lam jum b o q lari, tab iat va k o ino t sirlarini 
bilishga intilishi, b u b o rad ag i ilk tasavvurlari va xulosalari, xudolar, 
pah la v o n lar h aqidagi q arash lari asosida paydo b o ‘lgan.
M if — o ngsiz b adiiy t o ‘qim a m ahsuli. U n d a fantastik a, xayoliy 
uydirm a y etak ch ilik qiladi. Ib tid oiy inson m ifdagi voqelikni inkor 
etib b o ‘lm as h a q iq a t sifatida q ab ul qilgan. M ifning tab ia ti haqida 
M .I.S te b lin — K am enskiy: « M if — bu voqelik b o ‘lib, u qanchalik 
haq iq atga zid b o ‘lm asin , yaratilg an va yashab kelgan joy da ayni 
haq iq at deb q abul qilindi», — deb yozgan edi.