Цзбекистон республикаси

Talabalarning ilmiy-tadqikot ishlari. Oliy ta’lim muassasalarining asosiy 
vazifasi ta’lim tizimi uchun yuqori malakali pedagoglar tayyorlashdir. O‘qituvchi 
inson yaratgan barcha ilm–qadriyatlarni egallagan, ijodkor shaxs hisoblanadi. 
O‘qituvchilik qilish uchun mutaxassislikka oid, pedagogik va psixologik 
bilimlarni chuqur egallashigina kifoya qilinadi, balki u ilmiy-tadqiqot ishlariga 
ham layoqatli, o‘quvchilar ta’lim tarbiyasi jarayoniga ijodiy yondoshish ko‘nikma 
va malakalarini ham egallagan kishi bo‘lmog‘i lozim. Bunday o‘qituvchini 
shakllantirish uchun pedagogik o‘quv yurtlari talabalar faoliyatida ilmiy-tadqiqot 
elementlarini ham qo‘llash lozim. 
Talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlari o‘z navbatida ulardan chuqur mustahkam 
bilim egallashni talab qiladi Mustaqil bilimlarsiz amaliy, o‘quv-tarbiyaviy ishlarga 
ijodiy yondoshish mumkin emas. 
Oliy ta’lim muassasalarida talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlari asosan, 
professional pedagogik, o‘quv-tarbiyaviy yo‘nalishda amalga oshiriladi. Uning 
asosiy vazifasi quyidagilardan iborat: 
- talabalarning izlanishga, tadqiqotchilik faoliyatiga, o‘quv-tarbiyaviy 
ishlarga ijodiy yondoshishni rivojlantirish; 
- mutaxassislikka oid pedagogik-psixologik fanlarga oid o‘quv-tadqiqot 
ko‘nikma va malakalarni shakllantirish; 
- adabiyotlar va boshqa ilmiy manbalarni o‘rganish va tahlil qilish 
qobiliyatlarini o‘stirish; 

---

81 
- o‘quvchilar bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiyaviy ishlar, shuningdek 
mutaxassislik fanlari sohasidagi muammolarni ko‘ra olish va shu sohada ilmiy-
tadqiqot ishlari olib borish ko‘nikma va malakalarini egallash; 
- o‘z faoliyatini muvaffaqiyatli tashkil qilishda ilmiy-tadqiqiot metodlaridan 
foydalanishga o‘rganish. 
Pedagogik oliy ta’lim muassasalarida talabalar bajaradigan ilmiy-tadqiqot 
ishlari ikki yo‘nalishda tashkil qilinadi: birinchisi, o‘quv mashg‘ulotlari bilan 
bog‘liq bo‘lgan tadqiqot ishlari, ya’ni o‘quv-tadqiqot ishlar; ikkinchisi, 
auditoriyadan tashqaridagi ilmiy-tadqiqot ishlari. 
O‘quv mashg‘ulotlari bilan bog‘liq bo‘lgan tadqiqot ishlariga quyidagilar 
kiradi: 
- laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tishda tadqiqot ishlariga o‘rgatish; 
- o‘quv predmetlaridan amaliy mashg‘ulotlar uchun tajriba-sinov 
materiallarini to‘plash; 
- 
qo‘shimcha adabiyotlarni, ayniqsa ilmiy-tadqiqot metodlari va 
metodologiyasi masalalari bilan bog‘liq bo‘lgan adabiyotlarni (vatan va chet el 
adabiyotlarini) o‘rganish va tanqidiy tahlil qilish; 
- to‘plangan tadqiqot materiallari asosida referat va ma’ruzalar yozish; 
- pedagogik, ishlab chiqarish va dala amaliyotlari davomida o‘quv 
ekspeditsialari vaqtida o‘quv topshiriqlari bo‘yicha individual yoki jamoaviy 
tadqiqoti 
ishlarini 
olib 
borish; 
o‘quvchilarning qiziqishlari individual 
xususiyatlarini o‘rganish, jamoada shaxslararo munosabatlar bir maqsadga 
qaratilgan ijtimoiy psixologik va sotsiologik tadqiqotlar, yoshlar tadqiqodi va 
ideali 
maktabda 
o‘quv-tarbiyaviy ishlar metodlarini qiyosiy-psixologik, 
pedagogik, arxeologik tadqiqotlar, gerbariylar to‘plash, fenologik va materialogik 
hodisalarni o‘rganish, o‘quv ustaxonalarida mehnat ta’limi metodlarining 
samaradorligini tadqiq etish, o‘simliklar, daraxtlar o‘stirishning samarali 
vositalarini tadqiq qilish va boshqalar; 

---

82 
- kurs, bitiruv va diplom ishlarini tajriba-tadqiqot yo‘nalishida bajarish. 
Auditoriyadan tashqaridagi ilmiy-tadqiqot ishlariga quyidagilar kiradi: 
- talabalarning ilmiy to‘garaklardagi ishlari. Bunday to‘garaklarda talabalar 
ilmiy bilish metodlarini, tadqiqot usullarini o‘rganadilar, adabiyotlar va boshqa 
ilm manbalari asosida hisobotlar yozadilar, o‘zlarining tadqiqot ishlari haqida 
chiqishlar qiladilar, turli masalalarni muhokama qilishda, munozaralarda 
qatnashadilar; 
- kafedra o‘qituvchilari, aspirantlar, shuningdek, maktablar, xalq ta’limi 
tizimidagi ilmiy-metodik muassasalari tomonidan olib boriladigan tadqiqot 
ishlarida qatnashish; 
- ilmiy-tadqiqot muassasalari tomonidan o‘tkaziladigan arxeologik, 
etnografik va boshqa ekspeditsiyalarda qatnashish; 
- o‘zining tadqiqot materiallari asosida ma’ruzalar va chiqishlar qilish; 
- konstruktorlik byurolaridagi ishlarda, shartnoma yoki otaliq asosida olib 
boriladigan tadqiqot ishlarida qatnashish; asboblarni konstruksiya qilish, 
ta’limning texnik vositalari va ko‘rgazmalik vositalarini yasash, jamoa 
xo‘jaliklarida mehnatni ilmiy tashkil qilishni o‘rganish va boshqalar. 
1-2-kurslarda talabalar kafedra o‘qituvchilari rahbarligida psixologik-
pedagogik va o‘z mutaxassisligi yuzasidan dastur topshiriqlarida muvofiq o‘quv 
harakter idagi tadqiqot ishlarini bajaradilar. O‘qigan, bilganlarini yozma bayon 
qilishga o‘rganadi, ilmiy tushunchalarni, qoidalarni o‘z tushunchasi bilan 
solishtiradi. maktablar orasidagi aloqalarni tushunadi va mustaqil fikrlaydi. 
Referat yozish davomida talabalar adabiyotlar bilan ishlash malakasini egallaydi, 
muhim nazariy masalalarni mustaqil hal qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ilmiy 
ishlarni rasmiylashtirish kabi qoidalar bilan ham tanishadi. Ayrim kurslarining 
oxirida o‘tkaziladigan o‘quv konferensiyalari ham talabalarni ilmiy tadqiqot 
ishlariga o‘rgatishga muhim ahamiyatga kasb etadi. Ishning bu shakli referativ 
ishga bog‘lanadi va unga suyanadi. Maruzachilar muammo yuzasidan eng yaxshi 

---

83 
referat yozgan talabalaridan tanlanadi. Ularning chiqishlarini boshqalar 
to‘ldiradilar. Har bir ma’ruza to‘ldiriladi, muhokama qilinadi, bunday 
konferensiyalar o‘quv yili oxirida o‘tkaziladi. 
Shuningdek, birinchi, ikkinchi kurslarda o‘quv amaliyoti jarayonida talabalar 
maktab o‘quvchilarining yosh va individual xususiyatlarini o‘rganishga jalb 
etiladi. Bunda ular kuzatish, suhbat va anketalar yordamida o‘quvchilarga 
hususiyatlarga, qiziqishlarni va intilishlarni o‘rganadilar va tadqiqotchilik 
malakalarni egallaydilar. 
Talabalarda tadqiqotchilik sifatlari shakllanishning ikkinchi bosqichi yuqori 
kurslarda o‘qish davomida bo‘ladi. Bu bosqichda talabalar laboratoriyada, o‘quv 
va ilmiy ekspeditsiyalarda turli darajadagi tadqiqot ishlarni mustaqil bajaradilar, 
ilmiy-to‘garak va kafedra o‘qituvchilar va aspirantlar tadqiqotlarda, talabalarning 
jamoaviy tadqiqot ishlarda qatnashadilar; kurs, bitiruv va diplom ishlari yozish 
bilan 
bog‘liq bo‘lgan tadqiqot ishlarini bajaradilar; ilmiy nazariy 
konferensiyalarda ma’ruza qiladilar, ilmiy ishlar konkurslarida ishtirok etadilar. 
Bu bosqichda talabalar olib borgan tadqiqot ishlar natijasida mavzu tanlay olish, 
tadqiqot metodikasini tuza olish, tadqiqotni tashkil etish va o‘tkazish, tadqiqot 
natijalarini sifat va son jihatidan tahlil qilish, o‘z hulosalarini ayta olish, o‘z ishini 
talabalar ilmiy ishlari konkurslari uchun tayyorlay olish qobiliyatini ko‘rsatish 
kerak.