D a toshboltayevaning

I BOB. ZANGLAMAS KONSTRUKSION PO'LATLAR
1.1.Po’lat xaqida
Poʻlat (fors.-toj.1) — temirning uglerod (2%) va boshqa elementlar bilan qotishmasi. Odatdagi texnik P.ning tarkibi — 0,05—1,5% uglerod, 0,4% gacha kremniy, 0,1 — 1% marganets, 0,08% gacha oltingugurt, 0,1% gacha fosfor va 96,92—99,27% temirdan iborat. Sanoatda ishlab chiqariladigan P.lar tarkibida doimiy qoʻshilmalar: kremniy Si, marganets Mp, oltingugurt S va fosfor R boʻladi. P.ning choʻyandan farqi shuki, choʻyan tarkibida uglerod 2% dan ortiq, doimiy qoʻshilmalar ham koʻproq boʻladi. P. toblanganda uning fizik-mexanik xossalari keskin oʻzgaradi, qattiqligi va mustahkamligi ortadi, bolgʻalanuvchan boʻlib qoladi (qarang Poʻlatni toblash). Kimyoviy tarkibidagi uglerod va legirlovchi elementlar miqdo-riga qarab, P. uglerodli va legirlangan xillarga boʻlinadi. Uglerodli P.ga (tarkibida ugleroddan tashqari 0,7% gacha marganets, 0,37% gacha kremniy, 0,04% gacha oltingugurt va 0,035% gacha fosfor boʻladi) qurilish va mashinasozlik poʻlati; asbobsozlik poʻlati kiradi. Legirlangan poʻlat jumlasiga kam (legirlovchi elementlar 2,5% gacha), oʻrtacha (legirlovchi elementlar 2,5—10% gacha), yuqori legirlangan (legirlovchi elementlar 10% dan ortiq) P.lar kiradi (qarang Legirlangan poʻlat). Ishlatilishiga qarab, qurilish (prokat) va mashinasozlik (konstruksion), asbobsozlik, alohida xossali xillarga boʻlinadi. Alohida xossali P. zanglamaydigan va kislota-bardosh, issiqbardosh, yeyilish va yemirilishga chidamli, magnit xususiyatli va boshqa sifatlarga ega boʻladi.
P. suyuq, plastik va qagtiq holatda ishlab chiqarilishi mumkin, lekin asosan, suyuq holatda ishlab chiqariladi. Suyuq P. konverter, marten pechi, elektr pechi, tigel va boshqa pechlarda oli-nadi. Plastik P. pudlinglab olinadi (qarang Pudlinglash). Qattiq holatdagi P. temir rudasini baraban shaklidagi pechlarda qaytarib yoki elektroliz qilib olinadi.
Xom ashyo sifatida domna choʻyani va temir-tersaklar ishlatiladi. Ular pechda qizdiriladi. Kimyoviy reaksiya natijasida choʻyan va temir-tersaklar tarkibidagi S, Si, Mp, R va S oksidla-nib temirning kaytarilishi natija-sida P. hosil boʻladi. Lozim boʻlsa (mas, legirlangan poʻlat olishda), P. tarki-biga zarur kimyoviy elementlar qoʻshiladi. Fosfor va oltingugurt P.ning xossalariga salbiy taʼsir etgani sa-babli P. ulardan tozalanadi (rafina-siyalanadi). Bunda asos harakterli flyusdan foydalaniladi.
P.ni qaytarish, yaʼni uning tarkibidagi kislorod miqdorini kamaytirish uchun suyuq P.ga qaytaruvchilar (tarkibida Mp, Si, Al, Ca boʻlgan qotishmalar) qoʻshiladi. Ular temir ok-sidi tarkibidagi kislorod bilan birikib, uni tozalaydi. Qaytarish diffuziya yordamida ham bajarilishi mumkin. Bu usulda kukun holida maydalanib tosh-qol (shlak) ustiga solingan qaytaruvchilar toshqolda erib, tarkibidagi te-mirni qaytaradi. Bu esa, taqsimlanish qonuniga binoan, P. tarkibidagi temirning ham qaytarilishiga sabab boʻladi. P. ishlab chiqarish tayyor ggoʻlatni kovshlar yordamida maxsus metall qoliplarga kuyish bilan yakunlanadi.
Dunyo miqyosida P. ishlab chiqarish barcha metallar umumiy miqdorining 20—25 foizini tashkil etadi. P. qurilish, mashinasozlik, asbobsozlik va boshqa sohalarda qoʻllaniladigan asosiy material hisoblanadi. Zanglamaydigan po'latdan temir oksidi hosil bo'lishiga qarshilik a hosil qiladigan qotishmada xrom borligidan kelib chiqadi passiv film asosiy materialni korroziya hujumidan himoya qiladi va mumkin o'z-o'zini davolash kislorod ishtirokida. Korroziyaga chidamliligi quyidagicha oshirilishi mumkin: xrom tarkibini 11% dan yuqori darajaga ko'tarish 8% yoki undan yuqori miqdorda nikel qo'shilishi va molibden qo'shilishi (bu qarshilikni yaxshilaydi "chuqurlikdagi korroziya").Azot qo'shilishi chuqurchalar korroziyasiga chidamliligini yaxshilaydi va mexanik quvvatni oshiradi.5 Shunday qilib, qotishma bardoshli bo'lishi kerak bo'lgan muhitga mos keladigan turli xil xrom va molibden tarkibidagi zanglamaydigan po'latdan yasalgan ko'plab navlar mavjud.Korroziyaga va bo'yashga chidamliligi, past parvarishlash va taniqli porlash zanglamaydigan po'latni po'latning mustahkamligi va korroziyaga chidamliligi talab qilinadigan ko'plab dasturlar uchun ideal materialga aylantiradi. Bundan tashqari, zanglamaydigan po'latdan yasalgan bo'lishi mumkin choyshab, plitalar, panjaralar, sim va quvurlar. Ular ishlatilishi mumkin kostryulkalar, vilkalar pichoq, jarrohlik asboblari, yirik maishiy texnika, katta binolarda qurilish materiallari, sanoat uskunalari (masalan, qog'oz fabrikalari, kimyoviy zavodlar, suvni tozalash) va kimyoviy moddalar va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash uchun tanklar va tankerlar. Materialning korroziyaga chidamliligi, uni bug 'bilan tozalash va sterilizatsiya qilish osonligi va sirt qoplamalariga ehtiyoj yo'qligi oshxonalarda va oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash korxonalarida zanglamaydigan po'latdan foydalanishga sabab bo'ldi.
Quyma po‘lat
Temir metallurgiyasi tarixida, butun bashariyat sivilizatsiyasiga katta ta'sir o‘tkazgan uchta inqilobiy burilishlar yuz bergan. Ulardan birinchisi juda qadim zamonlarda, rudadan temirni ajratib olishni va unga termik ishlov berishni yo‘lga qo‘yilgan maxsus gorn pechlarining o‘ylab topilishi bo‘lgan bo‘lsa, ikkinchisi o‘rta asrlarda o‘zlashtirilgan temir va cho‘yanni o‘zaro qayta ishlash jarayoni bo‘lgan. Uchinchi inqilobiy burilish esa XIX asrning ikkinchi yarmiga tegishli bo‘lib, u quyma po‘latning yalpi ishlab chiqarila boshlashi bilan bog‘liq.
Hamma zamonlarda ham po‘latga doimiy kuchli talab mavjud bo‘lgan. Chunki, ushbu metall turli detallar, qurol-aslaha va asbob-uskunalar, hamda, mashinalar yasash uchun zarur bo‘lgan darajadagi pishiqlik, mustahkamlik va qattiqlikka ega. Lekin, metalldan po‘lat buyum yoki uskuna yasashdan avval, unga bir qator mashaqqatli texnologik jarayonlar orqali ishlov berish zarur bo‘lgan. Avvaliga, rudadan cho‘yan eritib olishgan. Keyin esa cho‘yandan sof yumshoq temir tiklangan. Keyin esa, temir krtitsasiga uzoq vaqt mobaynida bolg‘alab ishlov berish yo‘li bilan, po‘lat buyum yoki detal tayyorlangan. Ushbu jarayon po‘lat mahsulotlari tayyorlashdagi eng nozik va ko‘p mehnat talab qiladigan, uzoq vaqt oladigan jarayon bo‘lgan. Ustiga-ustak, jarayon yakunida har doim ham ko‘zlangan muddaoga erishilmagan. Ushbu omillarning barchasi birlashib, po‘latning tannarxi juda qimmat bo‘lishiga sabab bo‘lgan.

XIX asr o‘rtalariga kelib, butun jahon bo‘ylab sanoat va transport tarmoqlarining keng taraqqiy eta boshlashi natijasida, po‘latga bo‘lgan talab keskin ortib ketdi. Po‘latni keng miqyosda va ko‘p miqdorlarda ishlab chiqarilishini yo‘lga qo‘yish zarur edi. Biroq, hatto talabga muvofiq miqdorda ishlab chiqarish uddalangan taqdirda ham, eng katta muammo - po‘latning juda qimmat ekanligini hal qilish zarur bo‘lardi. Chunki, yumshoq temirga bolg‘alab qo‘lda, yoki, mexanik ishlov berish yo‘li bilan po‘lat buyum tayyorlashni shunchaki arzonlashtirishning imkoni bo‘lmagan. Bu o‘rinda, qimmat narx hosil bo‘lishidagi eng katta omil - ishchi kuchi va energiya sarfining juda ko‘pligi bo‘lgan.

Albatta, kun sayin o‘sib borayotgan talab yuzasidan o‘sha paytning eng ilg‘or muhandis-metallurglari va olimlari jiddiy bosh qotira boshlashgan. Ular orasida muammoga eng yaxshi yechim bo‘ladigan g‘oyani ingliz muhandisi va ixtirochisi Genri Bessemer (1813-1898) taklif etgan edi. Uning g‘oyasiga ko‘ra, po‘lat buyum yoki detal yasash uchun, temirning barcha xossalariga ega bo‘lgan metallni suyuq holatda olish va keyin uni maxsus qoliplar vositasida kerakli shaklda quyish usuli - arzon po‘lat olishning eng maqbul yo‘li bo‘lishi kerak edi. Albatta, g‘oya ajoyib. Lekin, uni amalda uddalash va haqiqatan ham arzon po‘lat olish uchun yana bir necha o‘n yillar va ko‘plab metallurg mutaxassislarning mashaqqatli mehnati singishi talab etildi. Bessemerning mazkur g‘oyasini amalga oshishi yo‘lida bir necha muhim kashfiyotlar ham amalga oshirildi va ularning hammasi metallurgiya tarixida muhim o‘rin tutgan kashfiyotlarga aylandi.
Har yili korroziya tufayli juda ko'p metall yo'qoladi. Biroq, korroziya natijasida metall buyumlarning ishdan chiqishi tufayli yanada ko'proq zarar ko'riladi. Kimyoviy ishlab chiqarishda ishlatiladigan asboblar, avtomobillar, dengiz va daryo kemalari, asbob-uskunalar qismlarini almashtirish yoki joriy ta'mirlash uchun zarur bo'lgan xarajatlar ularni ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan materialning narxidan bir necha baravar yuqori.Bundan tashqari, sezilarli bilvosita yo'qotishlar mavjud. Bularga, masalan, korroziyadan zarar ko'rgan quvurlardan gaz yoki neft sizib chiqishi, oziq-ovqat mahsulotlarining buzilishi, qurilish konstruktsiyalarining buzilishi va boshqalar kiradi. Shuning uchun metall korroziyaga qarshi kurash katta ahamiyatga ega.Metallning xossalari uning xususiyatlari bilan belgilanadi kimyoviy tarkibi. Xrom miqdori 12-13% zanglamaydigan, ya'ni atmosfera va kimyoviy muhitda barqaror. Xrom miqdorini 28-30% gacha oshirish uni agressiv muhitda barqaror qiladi.Qotishma uchun ishlatiladigan boshqa elementlarga marganets, alyuminiy, titan va nikel kiradi. Eng ko'p ishlatiladigan qotishmalar bo'lib, ularda o'rtacha nikel miqdori 10%, xrom - 18%, uglerod - 0,08 yoki 0,12% dan, titanium - 1% Zanglamaydigan po'lat, uning tuzilishi Gor zanglamas po'latdan qotish ostenitik zanglamas po'latdan, ferritik zanglamas po'lat, dupleks zanglamaydigan po'lat, martenzitik zanglamaydigan po'lat va yog'ingarchilik tasniflanadi. Birinchidan, ostenitik zanglamas po'latdan yasalgan Östenitik zanglamas po'latdan eng muhim turi bo'lib, umumiy zanglamaydigan po'latdan 70% uchun o'z ishlab chiqarish usuli va dozalari hisob. Chrome-nikel po'lat va temir-Chromium-marganets po'lat: qotishma usuli ko'ra, ostenitik zanglamas po'latdan yasalgan ikki toifaga ajratish mumkin. Sobiq östenitleşme element sifatida nikel foydalanadi va austenit po'lat asosiy organi hisoblanadi; ikkinchisi marganets va azot bilan qimmat nikel-nikel po'lat o'rniga o'tadi.Umuman olganda, austenit po'lat yaxshi korozyon qarshilik, yaxshi kompleks mexanik xususiyatlarini va jarayon xususiyatlarini, lekin kam kuch va qattiqlik ega.Ikkinchidan, ferritik zanglamas po'lat Ferritik zanglamaydigan po'lat nikel asosan bepul 11% -30% Chromium brauzerini o'z ichiga oladi. Bu nikel-nikel, po'lat hisoblanadi. foydalanish davlat, tuzilishi, asosan, ferrit hisoblanadi.Ferritik zanglamaydigan po'lat oliy kuch, quyi sovuq ish qattiqlashishi moyilligini, stress chirishga xlorid yaxshi qarshilik, poker chirishga, kovak zanglab va boshqa mahalliy chirish faoliyatini ega, lekin past harorat to'qlikda ham don orasi korozyon sezgir va kambag'al. Uch, ikki tomonlama, zanglamas po'latdan Bu ferritik + ostenit dupleks zanglamaydigan po'lat ferrit matritsasi haqida ostenit matritsasi yoki 15% yoki ostenit yanada haqida Ferrite ortiq 15% bo'lgan deb ataladi mumkin, deb hisoblanadi. Dupleks zanglamaydigan po'lat austenit po'lat va ferritik po'lat afzalliklarini birlashtiradi. To'rtinchidan, martenzitik zanglamaydigan po'lat Martensitikten zanglamas po'latdan yuqori kuch va qattiqlik bor issiqlik davolash tomonidan sozlanishi mumkin po'lat bir turi hisoblanadi.zanglamaydigan po'lat qotish Besh, yog'ingarchilik yog'ingarchilik qattiqlashishi turi zanglamas po'lat kuch takomillashtirish erishish uchun, degan ma'noni anglatadi issiqlik davolash tomonidan po'lat bilan karbid cho'kadi po'lat hisoblanadi.
Ostenit zanglamaydigan po'latdir zanglamaydigan po'latlarning eng katta oilasi bo'lib, barcha zanglamaydigan po'lat ishlab chiqarishning uchdan ikki qismini tashkil etadi (quyida ishlab chiqarish ko'rsatkichlariga qarang). Ular austenitik mikroyapıya ega, bu a yuzga yo'naltirilgan kub kristall tuzilishi. Ushbu mikroyapı, ostenitik mikroyapıyı har qanday haroratda ushlab turish uchun etarlicha nikel va / yoki marganets va azot bilan po'latni qotishma natijasida erishiladi. kriogen erish nuqtasiga qadar Shunday qilib, ostenitik zanglamaydigan po'latlarni issiqlik bilan davolash qiyin emas, chunki ular har qanday haroratda bir xil mikroyapılara ega.Ostenitli zanglamaydigan po'latlarni yana 200 ta va 300 ta seriyali ikkita kichik guruhga bo'lish mumkin: 200 seriyali nikeldan foydalanishni minimallashtirish uchun marganets va azotdan maksimal darajada foydalanishni ta'minlaydigan xrom-marganets-nikel qotishmalari. Azot qo'shilishi tufayli ular 300 seriyali zanglamaydigan po'latdan yasalgan po'latdan taxminan 50% yuqori rentabellikga ega.201 turi sovuq ishlov berish orqali qattiqlashadi 202 toifa - bu umumiy foydalanish uchun zanglamaydigan po'latdir. Nikel tarkibining pasayishi va marganetsning ko'payishi zaif korroziyaga chidamliligini keltirib chiqaradi 300 seriyali xrom-nikel qotishmalari bo'lib, ularning ostenitik mikroyapısına deyarli faqat nikel qotishmasi orqali erishiladi; ba'zi bir juda yuqori darajada qotishma navlari tarkibiga nikelga bo'lgan ehtiyojni kamaytirish uchun azot kiradi. 300 seriyali eng katta guruh va eng ko'p ishlatiladigan.
Turi 304: Eng yaxshi ma'lum bo'lgan nav 304 turi bo'lib, u 18% xrom va 8% / 10% nikel navbati bilan 18/8 va 18/10 deb ham nomlanadi.iqtibos kerak Ikkinchi eng keng tarqalgan ostenitik zanglamaydigan po'lat - bu 316-toifa. 2% molibden qo'shilishi kislotalarga ko'proq qarshilik ko'rsatadi va xlor ionlari ta'sirida lokalize korroziyaga olib keladi. 316L yoki 304L kabi kam uglerodli versiyalarda uglerod miqdori 0,03% dan past bo'lib, payvandlash natijasida yuzaga keladigan korroziya muammolarini oldini olish uchun ishlatiladi.