D. I. Mendeleyev udayı tákirarlanatuǵın sistemasınıń III gruppanıń tiykarǵı gruppasha elementleriniń ulıwma ózgeshelikler

Alyuminiy amfoter qásiyetti kórsetedi. Silti hám kislotalar menen reakciyaǵa kirisedi biraq kontsentrlengen suwıq HNO₃ H₂SO₄ penen rekkciyaǵa kitispeydi.

2Al+3H₂SO_4(s) →Al₂(SO₄)₃+3H₂

2Al+6HC1→AlC1₃+3H₂

2Al+6KOH+6H₂O→2K₃[Al(OH)₆]+3H₂

Alyuminiy vodorod penen tuwrıdan-tuwrı reakciyaǵa kirispeydi, onıń gidridi tómendegishe alınadı:

4LiH+AlCl₃→LiAlH₄+3LiCl

3LiAlH₄+4ALCL₃→4ALH₃+3LiCl

LiAlH₄+4H₂O→LiOH+Al(OH)₃+4H₂

Alyuminiydiń kislorod penen birigiwi kóp muǵdarda jıllılıq bólip shıǵarıw menen ótedi. AL2O3 niń elementlerden payda bolıwı 1672kJ\ mol

4Al+3O2→2Al2O3+3164kj

Alyuminiy nitratı yamasa sulfatın tarqatıw arqalıda AL2O3alıwǵa boladı :

4Al(NO₃)₃→2Al₂O₃+12NO₂+3O₂

Al₂(SO₄)₃→2Al₂O₃+3SO₃

Al₂O₃- oǵada qattı qıyın balqıytuǵın (2072C) birikpe. Al₂O₃ amfoter qásiyetti kórsetedi, sonlıqtan siltiler hám kislotalar menen tásirlesip duz payda etedi:

Al₂O₃+2NaOH→2NaAlO₂ + H2O

Al₂O₃+3H₂SO₄→Al₂(SO₄)₃+3H₂O

Alyuminiy duzları eritpesine silti tásir ettirilgende Al(OH)₃ shókpesi payda boladı. Ol pH=4,1-6,5 shamalarına iye bolǵan kúshsiz kislotalı ortalıqta shókpege túsedi.

Al₂(SO₄)₃+6NaOH→2Al(OH+3Na₂SO₄

Al(OH)₃ suwda erimeydi, kislotalarda hám siltilerde jaqsı eriydi.

Al(OH)₃+KOH→Kal₂+2H₂O

Al(OH)₃+KOH→K[Al(OH)₄]

Al(OH)₃+3KOH→K₃[Al(OH)₆]

Al(OH)₃+3HCl→AlCl₃+3H₂O

Alyuminiy nitridin alıw ushın 800ᵒC da alyuminiyge azot tásir ettirip yamasa ammiak qosıpqızdırıw arqalı alıwǵa boladı.

2Al+N₂ 2AlN

2Al+2NH₃→2AlN+3H₂

Alyuminiy nitridi suw menen ammiak payda etip tarqaladı.

AlN+3H₂O→Al(OH)₃+NH₃

Alyuminiyge galogenlerdi yamasa galogenli vodorodtı tásir ettiriw arqalı alyuminiy galogenlerdi alınadı. AIF₃ jaman eriytuǵın qattı zat, AIF ushıwshan gaz, vakuumda payda boladı. AlCl₃ hawada tútteytuǵın, ańsat gidrolizge ushıraytuǵın kristall zat, kovalentli baylanısqa iye, elektr toǵın ótkermeydi. Sonlıqtan onı elektrolizlep alyuminiy alınbaydı.

2Al+3Cl₂→2AlCl₃

2Al+3I₂ 2AlI₃

Alyuminiy qızdırılǵanda kukurt penen reaksiyaǵa kirisip alyuminiy sulfidin payda etedi. Alyuminiy sulfidi suwlı ortalıqta qaytımsız gidrolizge ushırap ketedi.

2Al+3S Al₂S₃

Al₂S₃+6H2O→2Al(OH)₃+3H₂S

2AlCl₃+3Na₂S+6H₂O→2Al(OH)₃+6NaCl+3H₂S

Alyuminiydi 2000ᵒC temperaturada kúkirt penen qosıp qızdırılǵanda alyuminiy karbidi alınadı. Alyuminiy karbidi suw menen gidrollizlenip metan payda etedi.

4Al+3C Al₄C₃

Al₄C₃+12H₂O→4Al(OH)₃+3CH₄

Keyinirek Devi Al qos duzların AlCl₃·NaCl Na metalı menen qaytarip taza Al alıwǵa erisken. Sanaatta aluminiydiń alınıwı 950ᵒC ta Al₂O₃ (8%) suyıqlanbasın elektroliz etiwge tiykarlanǵan. Bunda eritiwshi sıpatında Na₃[AlF₆] (92%)-kriolit isletiledi. Elektrolizyor katod wazıypasın, anod sıpatında kómir isletiledi. Aluminiydıń tıǵızı kishi bolǵanı ushın ol ıdıs túbine jıynaladı:

Al₂O₃ =Al³⁺+AlO₃^3- 2Al₂O₃=4Al+3O₂

A(+)4 AlO₃^3—12e=2 Al₂O₃+3O₂

K(-)Al³⁺+3e=Al⁰

Elektroliz waqtında ádewir muǵdar uglerod sarp boladı.

Eger boksitler joqarı temperaturada temir (III) oksidi menen aralastırılǵanda da, aldın Al₂O₃ eritpege ótedi:

Al₂O₃+3H₂O+6NaOH=2Na₃[Al(OH)₆]

Temir oksidi hám basqa qospalar shókpede qaladı, eritpeden karbonat angidrid ótkerilip Al(OH)₃ alınadı:

2Na₃[AlF₆]+6CO₂= Al(OH)₃+3CO₂+3Na₂CO₃+3H₂O

Alınǵan gidroksid qurıtılıp suwdan ajratıladı:

2Al(OH)₃ = Al₂O₃+3H₂O

Tazalanǵan oksid vannaǵa salınadı hám taza aluminiy alınadı.

Qurǵaq usıl:

Al₂O₃+2Cr(OH)₃+2Na₂CO₃=2AL+2Na₂CrO₄+3H₂O+2CO₂

II Bap. Tájiriybe jumısı

2.1 Alyuminiy gidroksidi

2.1.1 Fizikalıq ayrıqshalıqlar

Alyuminiy gidroksid Al(OH)₃ - reńsiz, qattı, suvda erimeytuǵın, kóplegen boksitlerdiń bir bólegi bolıp tabıladı. Amorf alyuminiy gidroksidning ózgermeytuǵın quramı Al₂O₃ nH₂O ámeldegi. 180°C átirapında qızdırılsa, úzindilenedi.

2.1.2 Ximiyalıq ózgeshelikleri

Alyuminiy gidroksidi ádette jańa amfoterik birikpe bolıp, jańa tayarlanǵan gidroksid kislotalarda hám gidroksidlerde eriydi:

2Al(OH)₃ + 6HCl=2AlCl3 + 6H₂OAl(OH)₃ + NaOH + 2H₂O = Na[Al(H₂O)₂(OH)₄].

Isıtqıshlar ajralıp shıqqannan keyin digidratatsiya procesi júdá quramalı hám tómendegi tárizde sxematik tárizde ańlatılıwı múmkin:

Al(OH)₃ = Al₂O₃ + H₂O;

Jumısqa kirisiw

Alyuminiy duzları eritpesinde ammiaktıń suwlı eritpesiniń tásiri menen payda etedi:

AlCl₃ + 3NH₃ + 3H₂O = Al(OH)₃ + 3NH₄CI;

Alyuminiy gidroksidi eritpeler isletilmeydi, sebebi nátiyjede alınǵan alyuminiy gidroksid olarǵa jaqsı eriydi.Kristal alyuminiy gidroksidi natriy tetragidroksodialuminattıń gidroksidi eritpesinen karbon dioksidin ótkeriw jolı menen payda boladı:

2Na[Al(H₂O)₂(OH)₄] + 2CO₂ =2Al(OH)₃ + 2NaHCO₃ + 4H₂O.

Amfoterik oksid hám alyuminiy gidroksidi.

Kompleks alyuminiy birikpeler.Al₂O₃ aq qatar bolıp tabıladı. Suw menen reaksiyaǵa kirmeydi hám erimeydi.Ádette, amfoterik oksid kislotalar hám gidroksidi menen reaksiyaǵa kirisedi.

Al₂O₃ + 6HCl = 2AlCl₃ + 3H₂O

Eritpe natriy metaaluminat islep shıǵaradı:

Al₂O₃(s) + 2NaOH(s)t → 2NaAlO₂ + H₂O,

Natriy tetragidroksoaluminat gidroksidi eritpesinde payda boladı:

Al₂O₃+ 2NaOH + 3H₂O =2Na[Al(OH)₄]

Aluminatlar turaqlı emes hám hátte kislotalı kislota menen almastırılsa da boladı:

Na[Al(OH)₄] + CO₂ = Al(OH)3 + NaHCO₃Al(OH)₃ - suwda erimeytuǵın, amfoter gidroksid bolǵan aq zat bolıp tabıladı.

Alyuminiy duzı menen gidroksidi ortasındaǵı almasıw reaktsiyası nátiyjesinde tikkeley bolmaǵan halda alınadı:

AlCl₃ + NaOH (tamshı tamshı) = Al(OH)₃↓ + 3NaCl

Kislotalar da gidroksid menen óz-ara tásir etedi.

Al(OH)₃ + 3HCl = AlCl₃ + 3H₂O

Eritpede:Al(OH)₃ + NaOH (artıqsha) = Na[Al(OH)4] yamasa Al(OH)₃ + 3NaOH = Na₃[Al(OH)₆]

Eriylarda: Al(OH)₃ + NaOH = NaAlO₂ + 2H₂O

Kóbinese, Oksidleniw jaǵdayındaǵı elementlerdiń amfoterik gidroksidi + III da meta formada ámeldegi, mısalı:

AlO(OH) - alyuminiy metagidroksid FeO(OH) - temir metagidroksid ("Fe(OH)₃" orto-forması ámeldegi emes).Amfoterik gidroksidler suwda derlik erimeydi, olardı alıwdıń eń qolay usılı hálsiz tayanısh, ammiak gidrat járdeminde suwlı eritpeden mayıngarchilik boladı:

Al(NO₃)₃ + 3(NH₃ + H₂O) = Al(OH)₃↓ + 3NH₄NO₃ (20°C)

Al(NO₃)₃ + 3(NH₃ + H₂O) = AlO(OH)↓ + 3NH₄NO₃ + H₂O (80°C)

Usı túrdegi almasiw reaktsiyasında alkaliylardıń artıqsha muǵdarın qóllawda alyuminiy gidroksidi topıraqqa túspeydi, sebebi alyuminiy, amfoterik ayrıqshalıǵına qaray, anionga ótedi:

Al(OH)₃(t) +OH^-=[Al(OH)₄]^-

Usı túrdegi molekulyar reaksiya teńlemesine mısal:

Al(NO₃)₃+4NaOH(artıqsha)= Na[Al(OH)₄] + 3NaNO₃

Alınǵan duz - bul quramalı birikpelerden biri (quramalı duzlar). Olar quramındaǵı quramalı anion [Al(OH)₄] ti óz ishine aladı. Usı tuzdıń atları:

Na[Al(OH)₄]^- natriy tetragidroksoaluminat

Gidroksidlerdiń gidroksid eritpesinde eriwi gidroksil duzları (gidrokso kompleksleri) qáliplesiwi processi bolıp tabıladı.

[Al(OH)₄(H₂O)₂]^-[Al(OH)₆]₃^-, [Al(OH)₅(H₂O)]₂^-

gidroksil kompleksleriniń bar ekenligi tájiriybe tiykarında tastiyiqlanǵan; olardan birinshisi eń sabırlı. Usı komplekstegi alyuminiydiń muwapıqlastırılatuǵın sanı 6 ni quraydı. Alyuminiy altı muwapıqlastırılgan.Quramalı (muwapıqlastırıwshı) birikpe (kompleks) bunday strukturalıq bólim dep ataladı, onıń qabıq jaylarında kúshli simmetrli quramalı ionlar ámeldegi bolıp, olar qatań jaǵdayda da, eritpede da turaqlı bolıp tabıladı. Kompleks ionning orayında quramalı komponent dep atalatuǵın metall (ádetde d-metall, kemrek r-metall) boladı. Ligandlar átirapında júdá simmetrik bolmaǵan tárizde jaylastırılǵan, bunıń nátiyjesinde elektron qısıqlıǵı teń bólinedi hám quramalı turaqlı boladı. Ligandlar kislota anionlari yamasa neytral molekulalar (H₂O,CO, NH₃) bolıwı múmkin, olar bir jup elektronǵa iye. Ol quramalılasıwshı agenttiń bos orbitalı menen donor-qabıl etiwshi tásirinde qatnasadı.

Alyuminiy gidroksidi - qızıqlı ayrıqshalıqlarǵa iye zat

Organikalıq emeszatlar, alyuminiy gidroksidi, Al(OH)₃ alyuminiy gidroksidli formulası. Tábiyatda, boksittiń bir bólegi.

2.1.3 Qásiyetleri

Tórt kristall modifikatsiyada hám kolloid eritpe formasında ámeldegi bolıp, jelga uqsaszatbolıp tabıladı. Reaktiv derlik suwda eriwsheń emes. Kúymeydi, partlamaydı, záhárli zat emes.

Qattı formada - aq kristall shań, aq yamasa taza, geyde kiyim-kenshek kúlreń yamasa aqshıl qızǵılt reńler menen. Gelsin gidroksidi de aq reńge iye.Qattı hám jel modifikatsiyaları ximiyalıq qásiyetleri parıq etedi. Qattı kislota emes, kislotalar, alkaliler, basqa elementler menen reaksiyaǵa kirispeydi, biraq qattı alkalizler yamasa karbonatlar menen termoyadrolıq nátiyjesinde metaaluminatlar payda bolıwı múmkin.Jelga uqsaszat amfoterik ayrıqshalıqlarǵa iye, yaǵnıy kislotalar hám alkaliler menen reaksiyaǵa kiriwedi. Kislotalarǵa reaksiyaǵa kirisgende, kislotanıń alyuminiy duzları payda boladı, alkaliler menen basqa túrdegi duzlar aluminatlanadıi. Ammiak eritpesi menen reaksiyaǵa kirispeydi.Íssılıqda gidroksid oksid hám suwga aylanadı.

2.1.4 Qawipsizlik ilajları

Aluminiy gidroksidi reaktorı qáwipli tórtinshi klasqa tiyisli bolıp, adamlar hám átirap-ortalıq ushın órtke shıdamsız hám derlik qawipsiz dep esaplanadı. Itibar tek hawada aerozol bóleksheleri menen ámelge asırılıwı kerek: shań dem alıw aǵzalarını, terini hám silekey perdelerdi tırnaw.Sol sebepli, alyuminiy gidroksidi shańnıń úlken muǵdarı ámeldegi bolǵan jumıs jaylarında xızmetkerler dem alıw úskenelerin, kózi hám terisini qóllawları kerek. GOST tárepinen tastiyiqlanǵan usıl boyınsha zıyanlı zatlar jumısshı aymaǵınıń hawasındaǵı strukturanı baqlaw zárúr.Xanada mayısqaq samallatıw hám kerek bolǵanda jergilikli suyıqlıq assimilyatsiya etiliwi kerek.Qattı alyuminiy gidroksidti kóp qatlamlı qaǵaz torbalar yamasa ǵalabalıq ónimlerge mólsherlengen basqa ıdıslarda saqlań.

2.1.5 Dástúr

Sanaatta reagent alyuminiy derivativlari menen alyuminiy hám alyuminiy gidroksidi islep shıǵarıw ushın isletiledi, mısalı, alyuminiy oksid, alyuminiy sulfat hám alyuminiy florid.- Gidroksidten alınǵan alyuminiy oksidi lazer texnologiyası talapları ushın jasalma rubies islep shıǵarıw ushın isletiledi, korund - hawa saqlaw, mineral maylardı tazalaw, tatımlıqlar islep shıǵarıw ushın.- Medicinada ol gastrointestinal as qazan jarası hám on eki barmaqlı ishek jarası, gastrozofagial reflex hám basqa ayırım keselliklerdi emlew ushın insan as qazan-ishek trakti kislotalali teń salmaqlılıǵın normallastırıw ushın zıyanlı agent hám uzaq múddetli antasid sıpatında isletiledi.

Farmakologiya - bul infektsiyanıń tásirine qarsı deneniń immunitetin asırıw ushın vaksinalardıń bir bólegi bolıp tabıladı. Suwdı tazalawda - hár qıylı pataslantıratuǵın zatlardı suwdan ajıratıwǵa járdem beretuǵın adsorban sıpatında. Gidroksid aktiv zatlar menen aktiv túrde reaksiyaǵa kirip, olardı joq etiw, erimeytuǵın birikpelerdi qáliplestiriw bolıp tabıladı. Ximiyalıq sanaatda polimerler, silikonlar, kauchukler, boyawlar hám laklar ushın ekologiyalıq qáwipsiz órtke qarsı qural sıpatında isletiledi - olardıń qábiletin kemeytiw, tútin hám toksik gazlar hámtis pastası, mineral tóginler, qaǵaz, boyawlar, kraolit islep shıǵarıwde qollanıladı.

2.2 Qurǵaq alyuminiy gidroksidi

Alyuminiy gidroksidi aluminiy hám suwga tiykarlanǵan, aq zatlar sıpatında alınǵan, amfoterik ayrıqshalıqlarǵa iye hám suwda júdá kem eriwsheń bolǵan Al(OH)₃ birikpesi bolıp tabıladı. Jańa shógindi gidroksid kislotalar hám gidroksid penen óz-ara tásirlesea aladı, nátiyjede ortoaluminatlardıń qáliplesiwi nátiyjesinde - orto-alyuminiy kislota H₃AlO₃ yamasa metaaluminatlar duzları - metaaluminik kislota HAlO₂ duzları.

2.3 Qurǵaq alyuminiy gidroksidtiń qásiyetleri hám qollanılıwı

Alyuminiy gidroksid, hár qıylı zatlardı adsorbsiyalaw qábileti sebepli, suwdı tazalaw processlerinde, vaksinalar islep shıǵarıwde járdemshi sıpatında medicinada isletiledi, sonıń menen birge antasid sıpatında da xızmet etedi. Bul birikpe plastmassa hám basqa kóplegen zatlar quramında órtkeshıdamlı sıpatında isletedi, ıssılıqtı jemiredi, janıwın bastıradı, janǵısh gazlardı adsoradi, jılıtıwdı joq etedi hám polimerlerdi kóbirek maydalanadı, materiallardıń janǵıshlıǵın páseytiredi.

Sanaatda qurǵaq alyuminiy gidroksidi plastiklerde islep shıǵarıw processinde mineral plomba zatı sıpatında xızmet etedi, qurılısta qollanılatuǵın qurǵaq hám háwesli qospalarda boyaw hám laklar, pigment almastırıw, qattılasıw hám sazlaw tezletgishlerdiislep shıǵarıw ushın názik plomba sıpatında isletiledi. Termoximiyalıq aktivlesiwden ótkennen keyin gidroksid - gidroksidlewshi katalizatorlardıislep shıǵarıw ushın strukturanı quraytuǵın elementti, reformalawdı, sonıń menen birge, keptiriwshi hám sorbentlerdi islep shıǵarıwshi sıpatında paydalanıladı.

Qurǵaq alyuminiy gidroksidi refrakterler, abrazivler, plomba zatlar, jabıstırıwshızatlar, maydalaw ushın pastalar islep shıǵarıwte plomba sıpatında isletiledi. Bul qospa shıyshe, kauchik, ximiya sanaatı, arnawlı ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan, texnikalıq, elektr keramika islep shıǵarıwte isletiledi.

2.4 Qurǵaq alyuminiy gidroksidin alıw

Alyuminiy gidroksid islep shıǵarıwte eń keń tarqalǵan usıl - bul gidroximiyalıqsiltili processler menen baylanıslı bolǵan hám aluminat eritpelerin kristallı shókpe formasında alyuminiy gidroksidi qáliplesiwi menen payda bolǵan Bayer usılı bolıp tabıladı. Qurǵaq alyuminiy gidroksidi ónimdi filtrlew, juwıw hám puwlanıwdı Qurǵaq formada alıw ushın islep shiǵarıladı.Aluminiy gidroksidiniń hár qıylı túrleri, ıssılıq islewi, qaqlaw, kalibrlew hám kaltsiylawdıń arnawlı texnologiyaları olardan paydalanıw zárúr ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan qániygelestirilgen materiallardıń keń spektrin alıw imkaniyatın beredi." Mikrointek" kompaniyası ónimniń eń za’ru’rli fizikalıq hám ximiyalıq qásiyetlerine muwapıq bólek islep shıǵarıw mútajliklerine juwap beretuǵın Qurǵaq alyuminiy gidroksidiniń kerekli kólemlerin islep shıǵarıw ushın zamanagóy texnologiyalıq liniyalarga iye.

2.5 Aluminiy gidroksidi islep shıǵarıw usılı

Aluminiy gidroksidi islep shıǵarıw usıl. Aluminiy sulfat eritpesinde ajırasıw ushın gidroksidi eritpe qosıladı, keyin shókpeler juwıladı, suziladi hám tómen temperaturada keptiriledi. Keptirilgen qamır tuwrıdan-tuwrı ónim sıpatında isletiliwi múmkin. Tayarlaw processinde eritpe, temperatura, reaksiya temperaturasınıń qadaǵalawın hám keptiriw temperaturası ónim sapasına tásir etedi.

Alyuminiy sulfat hám alyuminiy kúli alyuminiy gidroksid islep shıǵarıw ushın ammoniy bikarbonat penen ajralıp shıqtı. Yamasa natriy aluminat eritpesi hám alyuminiy sulfat eritpesi pH 6,5 ge neytralizatsiya etiledi hám alyuminiy gidroksidi shóktiredi. Suwdı juwıw hám basım filtrlewden keyin ol 70°C de 80° Cda keptiriledi hám keyin alyuminiy gidroksidi islep shıǵarıw ushın eziledi. Reaksiya formulası:Suw kislorodı tómendegilerden ibarat:

(1) 40-60°S, pH>12 jaǵdayında, natriy aluminat suwlı eritpesi karbon dioksidke aylanadı hám natriy aluminat suwlı eritpesi qosılmaydı yamasa ápiwayı temperaturada normal temperaturaǵa qosıladı.

(2) Al(OC₂H₅)₃ hám 1% ~ 20% etanolamin NH₂C₂H₄OH 20-60°C de birlesedi hám gidroliz etiledi hám jel bir neshe ay dawamında duzlanadi.Ush gidroksiboksit bar:

1) bólme temperaturasında karbonat angidridti suwlı natriy aluminat eritpesine üfleyin.

2) alyuminiy ámelgem normal temperaturada gidroliz etildi.

(3) Al(OC₂H₅)₃, 70°C tıń astında gidroliz etiledi;

(4) alyuminiy xlorli eritpe gidroksidi gidroksid yamasa ammiak penen neytrallaw usılı. Suwlı boksit alyuminiy gidroksidti suwlı alyuminiy gidroksidi eritpesinde yamasa kúshsiz gidroksidi suwlı eritpesinde 150-300° ge shekem gidrotermik usılda qayta isley aladı hám alyuminiy ámelgem qaynaǵan suw menen oksidlenedi. Boksittiń turaqlı maydanı 275 ~ 425 dárejeni quraydı hám suw puwı basımı 140atmnan joqarı (1atm = 98,066kPa). Boksit aluminiy gidroksidtigidrotermik usılda qollaw hám boksittiń vakuum degidratsiyasi nátiyjesinde payda bolǵan alumina hám X alumina menen hidrotermik usılda alınıwı múmkin.

Juwmaq

Alyuminiy gidroksidi ádette jańa amfoterik birikpe bolıp, jańa tayarlanǵan gidroksid kislotalarda hám gidroksidlerde eriydi:

2Al(OH)₃ + 6HCl=2AlCl₃ + 6H₂O

Al(OH)₃ + NaOH + 2H₂O = Na[Al(H₂O)₂(OH)₄].

Gidroksidlerdiń gidroksid eritpesinde eriwi gidroksil duzları (gidrokso kompleksleri) qáliplesiwi processi bolıp tabıladı.

[Al(OH)₄(H₂O)₂]^-[Al(OH)₆]₃^-, [Al(OH)₅(H₂O)]₂^-

gidroksil kompleksleriniń bar ekenligi tájiriybe tiykarında tastiyiqlanǵan; olardan birinshisi eń sabırlı. Usı komplekstegi alyuminiydiń muwapıqlastırılatuǵın sanı 6 ni quraydı. Alyuminiy altı muwapıqlastırılgan. Quramalı (muwapıqlastırıwshı) birikpe (kompleks) bunday strukturalıq bólim dep ataladı, onıń qabıq jaylarında kúshli simmetrli quramalı ionlar ámeldegi bolıp, olar qatań jaǵdayda da, eritpede da turaqlı bolıp tabıladı. Kompleks ionning orayında quramalı komponent dep atalatuǵın metall (ádetde d-metall, kemrek r-metall) boladı. Ligandlar átirapında júdá simmetrik bolmaǵan tárizde jaylastırılǵan, bunıń nátiyjesinde elektron qısıqlıǵı teń bólinedi hám quramalı turaqlı boladı. Ligandlar kislota anionlari yamasa neytral molekulalar (H₂O,CO, NH₃) bolıwı múmkin, olar bir jup elektronǵa iye. Ol quramalılasıwshı agenttiń bos orbitalı menen donor-qabıl etiwshi tásirinde qatnasadı.

Paydalanılǵan ádebiyatlar:

1. Meleshina A. M. Kurs kvantovoy mexaniki dlya ximikov. M. Visshaya shkola, 1980 jıl.

2. Xoshimov F. H., Elshiov R. Y., Joldasev N. H. Kvant mexanikası

tiykarları. T.Oqıtıwshı, 1995 j.

3. Yo'lchiboev A. A. Kvant ximiyadan oqıw qóllanba. Tashkent: ToshDU basılıwı, 1979 j.

4. Zargadnik R., Polok R. Osnovi kvantovoy ximii. M. Mir, 1979 j.

5. Сyulike L. Kvantovaya ximiya. M. Mir, 1976j.

6. Dmitrev I. S., Senmyonov S. G Kvantovaya ximiya-yeyo proshloe i
nastoshee. M. Atomizdat, 1980 j.

7. Minkin V. I., Simkin P. Ya., Minyaev R. M. Teoriya stroeniya

molekula. M. Visshaya shkola, 1979 j.

8. Pimental G., Spratli R. Kak kvantovaya mexanika ob'yasnyaet

ximicheskuyu svyaz'. M. Mir, 1973 j.

9. Yo'lchiboev A. A. kvant mexanika hám kvant ximiyadan ximiya

fakultetiniń studentleri ushın simenar shınıǵıwları boyınsha metodik
kórsetpe. Tashkent.: ToshDU basılıwı, 1988 j.

10. Yolchiboev A.A. Ximiya fakultetiniń studentleri ushın kvant mexanika hám kvant ximiyadan metodik kórsetpe. Tashkent.: ToshDU basılıwı, 1989 j.

11. ЯтсимирскийК.Б., ЯтсимирскийВ.К «Химическаясвяз». Киев. 1975 ж.

12. Краснов К. О. Молекулиихимическая. M.: 1984 j.

Internet saytları.

www.google.com