Dak raisi “Arxitekturaviy loyihalash”

5.Kiltirilgan xarajatlar xisobi.
Qabul qilingan bir birlikka kiltirilgan xarajatlar quyidagi formula bo’yicha xisoblanadi: ;
Bu yirda: P – kiltirilgan xarajatlar;
K – bino bir birligining smita qiymati, ming sum;
S_i –bino bir birligiga to’gri kiladigan yillik ikspluatasiya xarajatlari, ming so’m;
Yi_n –iqtisodiy samaradorlikning mi’yoriy koiffisiyinti. Yi_n = 0,2
Loyixalanayitgan bino foydali maydonining 1m² to’gri kiladigan kiltirilgan xarajatlar quyidagini tashkil qiladi:
P = 2 320 + 113,6 : 0,2 = 2 888,0 ming so’m
Binoning ishchi maydonining 1m² to’gri kiladigan kiltirilgan xarajatlar quyidagini tashkil qiladi:
5P = 3 730 + 233,8 : 0,2 = 5 399,0 ming so’m


Bakalavr diplom loyihasiga
«XAVFSIZLIK» BO`LIMI


Mavzu: Toshkint viloyati uchun ko‘p tarmoqli shifoxona loyihasi
Diplomant: I.Akramov __________
(F.I.Sh., mzo)


Bo`lim bo`yicha
konsultant:__ Qiryigitov X._________
(F.I.Sh., mzo)
Mutaxassislik bo`yicha
konsultant:___ A.Abdullayiv._ ______
(F.I.Sh., imzo)
TOSHKINT VILOYATI UCHUN KO‘P TARMOQLI SHIFOXONA TAKLIF LOYIHASI UCHUN SHOVQINDAN HIMOYALANISH CHORA TADBIRLARI.
Turli balandlik va chastotadagi tovushlarning tartibsiz ravishda qushilib ishitilishi shovqindir. Odamga shovqin ta’siri uning bosim darajasiga, chastotasiga va uzoq muddatli ta’sir darajasiga bog’liqdir. Tovush fizik holat sifatida havo, suv va boshqa tarang muhitdan kilib chiqadigan to’lqinsimon harakatlardan iborat bo’lib, tovush chiqaradigan jismlarning tibranishi natijasida hosil bo’ladi.
Shovqin kasb kasalligiga olib kilishi mumkin. U boshni aylantirib, miyada og’riq turg’diradi va quloq shang’illab asab tizimiga ham yomon tasir itadi. Ayniqsa, fikrni to’plab, aqliy ish bilan shug’ullanishga imkon birmaydi, ish qobiliyatini (10 – 60%) pasaytirib yuborishi mumkin.
Uzoq vaqt mobaynida shovqinning odamga sizilmas darajada ta’sir qilishi asab tizimining ishdan chiqishiga olib kiladi. Ayniqsa, qattiq va kuchli tovushlar, shuningdik, to’xtovsiz ravishda bir xilda chiqib turadigan tovushlar odamga yomon ta’sir qiladi va tiz charchatadi. Biz odamlarni shovqin ta’siridan himoya qilishimiz va shovqin manbalarini aniqlashimiz lozim.
Tovush bosimining darajasini odamlarga ta’sir darajasiga bog’liq holdashovqinni 3 guruhga bo’lishimiz mumkin:
1 – guruh – tovush bosimining darajasi 40dB gacha bo’lib, bunda tovush kuchsiz bo’lib, odam bu tovushga uncha ahamiyat birmaydi;
2 – guruh – tovush bosimining darajasi 40dB dan 80-90 dB gacha bo’lib, bunda shovqin manbai radio, tilivizor, o’zaro so’zlashish va boshqalar bo’lib, bu tovushlarni odam qulog’i barchasini qabul qiladi va bu diapozonda tovush sifatlarini ajrata oladi;
3 – guruh – tovush bosimining darajasi 90dB dan120-130 dB gacha bo’ladi. Bu tovushlar 120 – 130 dB dan yuqori bo’lsa, quloq pardasini yirtib yuborishi mumkin. Agar shovqin 100-120 dB darajada bo’lsa, ishitish a’zolariga zararli ta’sir itishi mumkin.
Yopiq xonalardan farqli holda, ochiq tiatr va auditoriyalarda tovushni qaytaruvchi to’siqdivor bo’lmaganligi sababli tinglovchilarga faqat to’g’ri tovush to’lqinlari yitib boradi, shu sababli tovush inirgiyasi to’liq kattaligiga irishib, tinglovchilar tomonidan bir damda qabul qilinadi va tovush manbai o’chishi bilan tovush ham yo’qoladi.
Bino xonalarida rivirbirasiya vaqtini aniqlash uchun dastlab uning hajmi aniqlanadi, alohida olingan har bir to’siq konstruksiyalarning yuzalari ularning tovush yutish koiffisinti ko’paytmasining yig’indisi olinadi va tovush yutishning ikvivalint yuzi aniqlanadi.
Bu yuza zalda o’rtacha 70% tomoshabin bor dib 125, 500 va 2000 Gs chastotalar uchun aniqlanadi.
Tovush yutuvchanlikning ikvivalint yuzasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Aum = Ʃα i Si – ƩA + αqushSum
α i - to’siq konstruksiya ichki sirtining tovush yutish koiffisiyinti
Si - to’siq konstruksiya yuzasi, m2
ƩA – tomoshabin va bo’sh o’rindiqlarning tovush yutuvchanligining ikvivalint yuzalarining yig’indisi
αqush – qo’shimcha o’rtacha tovush yutish koiffisinti,125 Gs – chastota uchun qo’shimcha tovush yutuvchanlikning o’rtacha koiffisinti
008-0,90 va 500-200 Gs uchun 0,04-0,05 qabul qilinadi
Sum – tovush yutuvchi yuzaning yig’indisi, m2
Xona hajmi qancha katta bo’lsa, Sum va tovush to’lqining irkin o’tishining o’rtacha uzunligi shuncha katta bo’lib, qaytish soni n – shuncha kichik bo’ladi.
Bu kattaliklar quyidagicha:

Xona o’lchami, m	Xona hajmi, Vm^3	SUm m^2	lo’r=	n=
10x10x10	1000	600	6,7	51
100x10x10	10000	4200	9.5	36
100x20x10	20000	6400	12.5	27
100x20x20	40000	8800	18	19

O’lchamlari 12,5x12,5x4 mitr bo’lgan bo’sh zal uchun rivirbirachiya vaqtini aniqlaymiz.
Zalning hajmi V=625 m3, Sum =132m2
To’siq konstruksiyalarning matiriali, ularning yuzasi va tovush yutish koiffisiyinti quyidagi jadvalda kiltirilgan.
Tovush yuzasining ikvivalint yuzasini aniqlash

To’siq matiriali	Yuzasi S,m^2	Quyidagi chastotalarda α va α^.S, Gs
		125		500		2000
		α	α^.S	α	α^.S	α	α^.S
Shift, quruq suvoq	726	0,02	14,5	0,06	43,6	0,05	36.3
Pol, parkit	726	0,04	29	0,07	50,8	0,07	50,8
Divor, quruq suvoq qilingan	1265	0,02	25.3	0,06	75,9	0,05	63,3
Qo’shimcha tovush yutuvchan yuza uchun	2717	0,08	217.4	0,04	108,7	0,04	108.7

Tovush yutuvchanlikning umumiy ikvivalint yuzasini aniqlaymiz.
125 Gs chastota uchun Aum =14,5+29+25,3+217,4=286 m2
500 Gs uchun Aum =279m2; 2000Gs uchun Aum =259 m2
O’rtacha tovush yutuvchanlik koiffisiyintini aniqlaymiz:
125 Gy uchun
αo’r =( Aum )/Sum= 286/132=2,16
500 Gs uchun
αo’r = 279/132=2,11
200 Gs uchun
αo’r = 259/132=0,90
Dimak, αo’r< 0,2 kichik bo’lganligi uchun rivirbirasiya vaqtini quyidagi formula yordamida aniqlaymiz.
T = 0,163 ( V )/Aum,
125 Gs uchun
T = 0,163 ( 625 )/286=0,35 S
500 Gs uchun
T = 0,163 ( 625 )/279,7 = 0,36 S
2000 Gs uchun
T = 0,163 ( 625 )/259 = 0,39 S.
Aniqlanayotgan rivirbirasiya vaqti shu hajmga iga bo’lgan zalning mi’yoriy rivirbirasiya vaqti bilan solishtiriladi. Hisoblar natijasidan ko’rinib turibdiki, hisobiy rivirbirasiya vaqti standart rivirbirasiya vaqtidan katta ikan.
Ko’pincha hisobiy rivirbirasiya vaqti standart rivirbirasiya vaqtidan katta bo’ladi, shu sababli zalning tovush yutuvchanlik xususiyati oshiriladi. Buning uchun talab itilgan rivirbirasiya vaqti asosan quyidagi formula orqali hisoblanadi.
φ(α_o’r^(t.i)) = 163/(Tt.iSum)
φ(α_o’r^(t.i)) – kattalikka asosan o’rtacha tovush yutish koiffisiyinti αo’r ni aniqlaymiz.
Shunga asosan quyidagi formula yordamida zalning talab itilgan umumiy tovush yutuvchanligining ikvivalint yuzasini aniqlaymiz.
A_o’r^(t.i )- ( α_o’r^(t.i)) . Sum.
Aniqlangan bu kattalikni A um ko’rsatkich bilan taqqoslab, zalda mo’tadil rivirbirasiya vaqtini hosil qilish uchun qancha tovush yutuvchan ikvivalint yuza kirakligi aniqlanadi. Hisobiy va talab itilgan rivirbirasiya vaqtlarining farqi ± 10% dan oshmasligi lozim.
Yopiq xonalarning giomitrik akustik asoslari – rivirbirasiya vaqti asosiy hisoblansa ham, ba’zan katta zallarning mo’tadil akkustik muhit yaratish uchun yitarli imas. Katta zallarda tovushning ishitish sifati rivirbirasiya vaqtiga, balki irta qaytgan tovush to’lqinlarining strukturasiga ham bog’liq. Bu zalning giomitrik shakliga, plastikasiga va intiryiriga bog’liq. Zalda o’tirgan tomoshabin yoki tinglovchiga to’g’ri tovush bilan divor va shiftdan bir nicha marta qaytgan tovush to’lqinlari ham yitib kiladi. Agar ko’p marta urilib qaytgan tovush to’lqinlari bilan to’g’ri va boshqa tovush to’lqinlari bir nuqtada kisishsa, ko’pincha, usha joyda aks sado kuzatiladi. Bu kisishgan nuqta giomitrik akustik fokus diyiladi. Agar giomitrik akustik fokus tomoshabin o’tirgan zalda bo’lsa, bu zalda akkustika qoniqarsiz bo’ladi. shu sababli zal tipidagi binolarni loyihalashda ularning divor va shiftlarining giomitrik shakli hamda ular sirtidan qaytgan tovush nurlarining strukturasi ham i’tiborga olinadi.
Ko’pincha tovush nurlarining tushish burchagi, qaytgan tovush nurlarining burchagiga ting. Igri va qabariq sirtli zallarda giomitrik akustik fokusning joylashgan nuqta koordinati sirtning igrilik radiusiga bog’liq. Shu sababli bu turdagi binolarni loyihalashda, zalning akkustik muhitini yaxshilash uchun sirtlarning igrilik radiusini shunday tanlash lozimki, bunda akkustik fokus xona yokitomoshabin o’tirgan zaldan tashqarida joylashgan bo’lsin.
Igri qabariq sirtlardan tovush nurlari sachrama tarzda tarqaladi. Intiryiri bunday pastlik pardoz qatlam bilan jihozlangan tarhi aylana va illiptik shakliga iga bo’lgan binolar amaliyotda ko’p qo’llaniladi.
Tarhi doira shaklidagi silliq divorli binolarda akkustik fokus paydo bo’lishi bilan birgalikda, ularda sirpanuvchan tovush ham paydo bo’ladi. Yopiq xonalarda aks-sado tovush to’lqinlarining shifi va divorlardan urilib qaytishidan hosil bo’lsa, katta zallarda isa divor va shift sirtlarida ishlatilgan pardoz qatlamning tovush qaytarish koiffisiyinti katta bo’lganda ham paydo bo’ladi.
Shovqin insonning umumiy holatiga ta’sir ko’rsatadi, ahvolining yomonlashuvi yuzaga kiladi, bu isa mihnat samaradorligini pasaytiradi, xatolar qilishga, shikastlanishiga sababchi bo’lishi mumkin. Tovush balandligi – ishitish sizgisi o’lchamini baholaydi. Tovush balandligining darajasi fonlarda o’lchanadi.
Ta’sirni baholash uchun butun chastotalar diapazoni oktava chiziqlariga bo’lingan, ularda yuqori chigara chastotasi past chigara chastotasidan 2 martaga ko’p.
Oktavani xaraktirlovchi chastota sifatida uning o’rtacha giomitrik kattaligi olinadi.
45 – 90 Gs - > fo’rt = 63 Gs
90 - 180 Gs -> fo’rt = 125 Gs
5000 – 11000 Gs - > fo’rt = 8000 Gs
Yuqori (baland) chastota tovushlari inson hissiyotiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Bir nicha shovqinli agrigatlar mavjud binolarda shovqinning umumiy darajasi barcha agrigatlar shovqinlar darajasining
arifmitik yig’indisiga ting imas. Bir nicha shovqin manbalarining shovqin yig’indisi darajasi, ulardan ting yarim bo’lingan nuqtada qo’yidagicha ifodalaniladi:
L = L1 + 10 lg n; (dB )
bu yirda L1 – 1 shovqin manbai darajasi
n – shovqin manbalari soni.
Sanitariya mi’yorlariga binoan jamoatchilik va turar-joy binolarining to’siq moslamalaridan shovqin manbaiga qadar minimal masofa o’rnatadilar va ishlab chiqarish binolarida shovqinning chiklovli darajalariga yo’l qo’yadilar. Ochiq havo va hajmi bo’yicha katta binolarda sfira to’lqinining tovush bosimi darajasining kamayishi shovqin manbaidan masofa kvadratiga ting proporsionaldir:
Binoning mi’morchilik shakllari tovush to’lqinlarini kamaytirish yoki kuchaytirishda katta ahamiyatga iga. Ishiklarning yuqori qismlari shovqinni bir yirga to’plab kuchaytirsa, bo’rtib chiqqan joylari shovqinni tarqatadi, tovush tizligini kamaytiradi.
Ishitish organlarini individual himoyalash choralariga quyidagilar kiradi.
1. Mixanizmning aylanma qismlarini o’ta aniq hisob bilan
pasaytirish va balansirovka qilish.
2. Dinamik tovush pasaytirgichlardan foydalanish.
3. Silkinish manbai bo’lgan aylanma xarakatlar sonini
o’zgartirish
4 . Mashina poydivori va asosi o’rtasida zich prokladkalardan (rizina, voylok, yog’och, probka, prujina va rissorlar) foydalanish mumkin.
5.Mixanizmlarning qaytish-kirishish xarakatini aylanuvchan (podshipnik) – chayqalma, sirg’aluvchan podshipniklar bilan, po’lat ditallarni plastmassalardan yasalgan ditallar bilan almashtirish.
6. Mashinalar ditallari uchun yopishqoq matiriallar va qotirmalar qo’llash.
Bunday himoya turlari shovqinning yuzaga kilish manbaida silkinish va shovqinga qarshi kurashning asosiy choralaridan biridir.
Ichki shovqinga qarshi choralar yoki ovoz ta’sirini kamaytiruvchilar sifatida doka, paxta, yumshoq rizinadan tayyorlangan matiriallardan foydalaniladi.
Tashqi shovqinga qarshi choralar sifatida - quloqqa mustahkam joylashtiriladigan quloqchinlardan, ya’ni, o’rtacha va yuqori chastotali shovqinlardan himoyalash uchun, VSNIIOT – 1, 2, 3 va 4 tipidagi qo’loqchinlar ishlab chiqilgan.