Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

х = ■- -- = 39,0кг. азот бўлади Бу миқдордаги азст тажрибада қўлланилаётган йиллик
азот миқдоридан чеклаб қолдирилиши керак.
Мисол тариқасида утитлар солишнинг зарур меъёрини қисоблашни келтирамиз: 1 гекгарга 50 кг соф азот солиш керак. Хўжаликда сульфат аммонийнинг тукида 20% азот
бўлган ўгит мавжуд. Демак, 1 га ерга = 250кг ёки 50 х 5,0 (коэф.) = 250 кг сулфат
аммоний сепиш зарур.
Айтайлик, 250 кг. сулфат аммонийни ўсимликлар 60x15 тизимда жойлаштирилган тажрибага солиш керак. Бунинг учун тракгор ҳар гектарда 16667 м. масофани босиб ўтиши лозим. Ўтит меъёрини (тукда) йўлнинғ умумий узунлигига бўлиб, 1 метрга тушадиган ўтит миқдорини топамиз, у тахминан 15 граммга тенг бўлади.
Трактор ғилдираги чамбараги 3,6 м лигини қисобга олганда, ғилдирак ҳар тўлиқ айланганда 15 г х 3,60 = 54 г, 10 айланишда ҳар сошникдан 540, четкисидан эса 270 г, яъни ярим меъёр ўпгг тўкилади.
Ўғит амал даврида қаторнинг ен томонидан берилганда четки ўнг сошғшк ўтит ўгказувчи қувур билан уланмагани учун ўғит тўкмайди.
Кичик майдонли тажрибаларда, айниқса, кам меъсрлари солинганда (микроэлементлар, юқори фоизли калийли ўғитлар) махсус сепиш аппаратлари бўлмаганлиги туфайли ўғитлар қўлда сочилади. Бунда ҳар бир тажриба варианти учун ҳисобланган ўғитлар тортилиб, алоҳида халтачада сақланади. Агар бир вариантга бир неча хил ўғит солинса, улар алоҳида тортилиб, халтачаларга жойланади ва ёрлиқ (этикетка)ланади.
Ўғитли халтачалар тажриба тизими бўйича вариантларга тақсимланади. Бу, ўғитларнинг ўрни алмашиб қолишини бартараф этади.
Қўлда ўғит сочилганда об-ҳаво шароити ва ўғит сифати ҳисобга олинади. Шамол эсиб турганда уғит сочилмайди, чунки бунда уғитни бир текис сочиш имкони бўлмайди, ундан ташқари ўғитлар Шамол билан вариант ўртасига учириб кетилиши мумкин.
Кам миқдордаги ўғитларни бир текис тақснмлаш учун улар тупроқ билан аралаштирилиб сспилгани дуруст.
Ўғитларнинг меъёрларига ва эгат кенглигига боғлиқ ҳолда сарфланиши 13.2- жадвалда келтирилган.
13.2-жадвал
Маъдан ўғитлар меъёрларига қараб, ғўза ва бошқа чопиқгалаб экинларни
озиқлантиришда тўрт қаторли ўғит сепувчи аппаратнинг созланиши

Ўғит меъёри (тука ҳолда), кг/га	25 метрга ўғит сарфи, ушбу эгат кенглигида
	60 см.		90 см.
	жами, кг.	бир эгатга. г.	жами, кг.	бир эгатга, г.
100	0,60	150	0,900	225
125	0,75	188	1.125	281
150	0.90	225	1.350	338
175	1.05	263	1,575	394
200	1.20	300	1,800	450
225	1.35	338	2,025	506
250		375	2,250	563
275	1.65	413	2,475	619
300	1.80	450	2.700	675
325	1,95	488	2,925	731
350	2,10	525	3,150	788
375	2,25	563	3,375	844
400	2,40	600	3,600	900

Сепиш мгъёридан қатъий назар, тупроқ чангсимон ва қуруқ ўғитларга аралаштирилиши жуда муҳим. Тупроқ ўтот сепилаётган вариантдан олинади. Ўғитлар меъёри эгатлар сонига булиниб, сўнг сепилади.

Ғўзани бсдапоя цайдалган далада ўғитлаш буйича ўтказиладиган тажрибалар вақт ва замонда давом эттирилади. Яъни бу тажрибалар бир йула Зта далада олиб борилади ва бедапоя ҳайдалгандан сўнг биринчи йил (пласг), иккинчи ва учинчи йилги маълумотлар (оборот пласта) бирлаштирилади. Тажриба далаларидан олинган тупроқнинг дастлабки агрокимёвий хусусиятлари ҳақидаги маълумотлар йиллар буйича 3 йиллик жамланма илмий ҳисоботда алоҳида-алоҳида келтирилади.
Ғўза маккажухоридан ва буғдойдан сунг парваришланадиган далалардаги тажрибалар ҳар йили алоҳида далада олиб борилгани учун аввало далалар тупроғининг унумдорлик даражаси бир-бирига яқин бўлмоғи керак. Жамланма илмий ҳисоботда эса бу маълумоглар йиллар ва далалар бўйича курсатилади.
Буғдойни, маккажухорини уғитлаш бўйича ўтказиладиган тажрибалар 3 йил давомида янги далада олиб борилади. Шунинг учун бу далалар тупроғининг унумдорлиги ҳам бир-бирига яқин булиши керак. Илмий ҳисоботда далалар тупроғининг дастлабки агрокимёвий хусусиятлари хақидаги маълумотлар алоҳида курсатилиб, бошқа маълумоглар жамланган ҳалда кслтирилиши мумкин. Бу тажрибаларда изланиш учун олинадиган тупроқ ва ўсимлик намуналари шу экинларнинг асосий ривожланиш даврларига ва тажриба мақсадига мос ҳолда олинади.
Беда усимлигини ўғитлаш бўйича ўтказилалиган тажрибалар ҳам вақг ва замонда олиб борилади Бу тажрибалар бир йўла 3 та далада давом этдирилади ва олинган илмий маълумотлар бедапоя ҳайдалгандан сўнг ўстириладиган ғузалардаги каби жамланиб кўрсатилади.
Ғўзани полиэтилан плёнка остида ўстиришда ўғитлаш буйича ўтказиладиган тажрибалар худди очиқ майдонлардагидек олиб борилади.
Ноаъанавий агрорудалар (бентонит, глауконит) фосфорит ёки фосфогипснинг самарадорлиги ўғит сифатида ўрганилаётган тажрибаларда улар таркибидаги асосий озуқа унсури ҳисобга олинади.
Гўнг, органо-минерал компостлар, биогумуснинг хужалик меъёрлари сочилишида вариантлар алоҳида булакларга ажратилади. Ҳар бир бўлакчага улар алоҳида тортилиб, тукилади ва паншахалар, тирмалар ёрдамида бир текис тақсимланиб, сунт ҳайдалади.
Машина теримида (қўл теримида қам) уғитларнинг қушни вариантларга таъсирини бартараф этиш учун икки четки қатор ҳисобдан чиқарилади. 8 қаторли тажрибада ҳисобли майдонга 4 қатор, |2 қаторлида 8 қатор киритилади. Ундан ташқари тажрибанинг юқори ва пастки қисмларидан ҳимоя майдончалари ажратилади. Ҳар бир майдон кенглиги тракторнинг бир ўтиш кенглигига тенг бўлади. Тажрибалар 2 ва ундан кўпроқ ярусда жойлаштирилганда ҳимоя майдончаси 10 метрчани ташкил этади. Бунда ҳар ярусда юқоридан келган сувлар учун алоҳида ўқариқ ва ташланма уқариқлар очилади.

13. 
    ЎҒИТЛАР БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ИЛМИЙ ИЗЛАНИШЛАРДА БАРҚАРОР ВА РАДИОАКТИВ ИЗОТОПЛАРДАН ФОЙДАЛАН ИШ.
    

Маълумки, втом ядроси протсн (р) ва нейтрон (п) лардан иборат. Агарда нейтрон ва протонларнинг ўзаро нисбати маълум бир кўрсаткичдан ортиқ булса, ядро барқарор бўлмасдан тартибсиз равишда заррачалар ва электромагнетик радиация таратади. Бу ҳодиса радиоактивлик деб аталади. Агврда яцро таркибидаги п: р нисбати аниқ курсаткич оралиғида булса, унда изотоп тартибсиз ҳолда заррачалар таратмайди ва барқарор (масалан, ¹⁵М, ^м5, ^|5С) деб юритилади.

Унсур	Изотопли индикаиия	Тавсифи	Қулланилиши
Азот		Радиоактив, ярим парчаланиш даври (Т 1/2) 10 мин;_0<1,2 МеУ) ва у (0,511 МеУ) нурларини таратади	Т 1/2 кам бўлганлиги сабабли қисқа муддатли иаланишларда фойдаланилади фиксацииси, денитрификация)
		Барқарор, тйбиий бойитилганлиги 0,366Яр; ^|^5М/^14^ нисбати масс- ёки эмиссион спектрометрда аник/1анади	М-ларнинг самарадорлиги, биологик азотфиксация, N мувозанати, тупроқдаги N трансформацияси, органик уғитлар таркибилан ўсимлик N ўзлаштириши
Фосфор	32р	Радиоактив, Т * = 14 кун; >- нури таратади (1,71 МеУ). ГеЙгер (ГХ), Черенков (ЧХ) ҳисоблагичлари ёки синтилляция усулида ани!Сланади	Р-ўғитларнинг самарадорлиги. ҳаракатчан Р2О5, Р-ўғитларнинг тупроқдаги қолдиги, усимликлар илдиз тизимини ўрганиш
	ззр	Радиоактив, Т * * 25 кун; ў- нури таратади (0,248 МеУ). Сутсқли синтилляцион ҳисоблагич (ССХ) ёрдамида аниқланади	Усимлик илдизи анторадиографияси ва иккиламчи нишонлаш, тупроқ диффузияси, Р- уғитларнинг самарадорлиги
Халий