Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

ЎЗБЕКИС10Н РЕСПУБЛИКАСИ ҚИП1ЛОҚ ВА СУВ ХЎЖАЛИГИ

ВАЗИРЛИГИ
ЎЗБЕКИСТОН ҚИШЛОҚХЎЖАЛИГИ ИЛМИЙ-ИШЛАБ ЧИҚАРИШ
МАРКАЗИ
ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИК ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ ИНСТИТУТИ
V ь X бТПг^
_№^//
; заити
ДАЛА ТАЖРИБАЛАРИНИ
ЎТКАЗИШ УСЛУБЛАРИ
Тошкент - 2007
Услубий қулланма «Методика полевмх опнтов с хлопчатником в условиях орошение» издани 5-е дополненное, Тошкент-1981 СоюаНИХИ мстодикаси узбек тилига таржима қилиниб, янги қўшимчалар киршилиб тайёрланди.
Ўзбек тилида илк бор нашр этилаётган ушбу қУлланмада суғориладиган ерларда ғўза-беда, ғуза-ғалла мажмуидаги экинлар устида олиб бориладиган лаборатория, дала ва ишлаб чиқариш гажрибаларини йўлга қўйиш, бу жараёндаги тадқиқотлар, кузатишлар ва бошқа амалларни утказиш усуллари ҳақида тухталиб ўтилган Жумладан. тажриба даласи тупроғини ҳиспбга олиш, дала тажрибалари, фенологик кузатувлар ва дала тажрибаларида қисобга олиш, тулроққя ишлоо бериш буйича дала тажрибаларини олиб бориш усулларига оид умумий қоидалар, чигитни экишга тайёрлаш ва экиш усуллари бўйича тажрибаларнинг узига хос хусусиятлари, экинларни парваришлаш агротапбирлари, агротехник йуналишдаги тажриба далаларидан пахта ғалла (дон) намуналарини олиш, уларни тола-дон хусусиятлари ва сифатини аниқлаш учун лабораторияга топшириш, эрозияга учраган тупроқлар шароитида тажрибалар Утказиш услублари, шамал эрозиясининг давомийлигини башорат қилишда ЭҲМ ва математик услублардан фойлаланиш, ғўэа галла мажмуидаги экииларни ошқлантириш бўйича тажрибалар, сизоб сувлари сатҳини Урганиш, лиэиметрларда сизоб сувларининг тупроқдан буғланиш ва усимликлар орқали транспирацияга сарфланишини, тупроқнинг аэрация қатламида тузларнинг тўпланиш миқдорига қарвб, сизоб сувлари сарфини аниқлаш, шўрланган тупроқпарда дата тажрибалзри ва талқиқотлар утказиш услублари, ғўзанинг суғориш тартибини аниқлаш, суғоришни чсханизвцнялаш ва автоматлаиггириш, ўсишни созловчи моддалар ва дефолиантлар ҳамда гербицидларни қуллаш бўйича тажриба олиб бориш услублари. далада ғузанинг вилтгс чалинишини ҳисоблаш, пахта хосилини йигиш ва ҳисобини олиш, пахта ҳосили буйич.< алинган маълумотларга статистик услубда математик ишлов бериш услублари батафсил баён этилган.
Қу хнма илмий ходимлар, ўқитувчилар, аспиранттар, магистр ва бакалаврларга. қишлоқ ва‘сув хужалиги амалистчиларига мўлжаллангаи
Таҳрир ҳайъати: Ш Нурматов, К,.Мирзажонов. А.Авлиёқулов, Г.Бсзбородов - фан докторлари; Ж Аҳмедов, Ш.Тсшаев Б.Ниёзалиев, Б.Холиқов, Ф Ҳасанова, Н.Маллабасв, Б.Тиллабеков, Н.Ибрагимов, Ш.Аб.уалимов, А.Шамсиев - фан номэодлари.
Усулбий қўлланма УзПИТИда нашрга тайёрланди ва чоп этилди. ЎэПИТИ, 2007
КИРИШ 4

1. 
   Попов Г.П , Бессдин П.Н. Тажриба Угказйшла тупроқ хусусиятларини 4
   

ҳисобга олиш

2. 
   Дорман И.А., Кондраткж В П. Дала тажрибаси буйича умумий қоидалар .
   
3. 
   Дорман И.А., Кондратюк В П. Дала тажрибаларида фенологик кузатувлар »1
   

турли ҳисоб-китоблар

_№^// 2
ДАЛА ТАЖРИБАЛАРИНИ ЎТКАЗИШ УСЛУБЛАРИ 2
М/ 19
*-Ғ~, 00 90
! 3 100

К И Р и ш
1. ТАЖРИБА ЎТКАЗИШДА ТУПРОҚ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ҲИСОБГА ОЛИШ
Тажриба учун длала танлаш ўта масъулиятли иш бўлиб, етти улчаб, бир кесишни тақозо этади. Акс ҳолда тажриба давомидаги барча ишлар уз қимматини йўқотади. Ғўза- беда, гўза—ғалла мажмуидаги экинлар агротехникасига оид тажрибатарни утказиш мулжалланганда тадқиқ этиладиган ҳудуд тупроқларини батафсил ўрганиб чиқиш зарур. Уларнинг вилоят ва Ўзбекистон миқёсидаги ўрни ва салмоғини тасаввур этиш учун илмий адабиёт ва республикамиз, шунингдек, тажриба ўтказиладиган хўжалик ва илмий муасасса тупроқ хариталари билан танишиб чиқиш талаб этилади. Бу танланган дала тупроқларининг муайян ҳудуд учун хослиги (ўхшашлиги) ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлиш ва дала тажрибалари натижаларини тупроғи шу тупроқ турларига хос бошқа Худудларга ҳам тавсия қилиш имконини беради.
Таъкидлаш жоизки, ҳар бир хўжалик ишлаб чиқариш йўналишидаги хўжалик ҳам тажриба хўжалиги ҳам, тупроқ ва агрокимёвий хаританомаларга эга. )
Ғўзани парваришлашда қўлланиладиган агротехннк ва мелиоратив тадбирлар тизимини тўғри амалга ошириш мақсадида республикамиз вилоятлари уэига хос шароитларцаан келиб чиқиб, олимларимнз томонидан икки гуруҳга- бўз тупроқлар ҳамда саҳро чўл минтақаларнга ажратклди. Қуйида уларуинг тавсифи кслтнрилмоқаа:
Бўз тупроқлар минтақдси тоғ ва тоғвлди ҳуэдгдларЛни ўз ичига олади. У тўқ тусли, типик ва оч тусли буз тупроқлар минтақасига бўлинади.
Саҳро минтақдси учта минтақадан: шимолий, марказий ва жанубий
минтақачалардан ташкил топган. Ҳудудлар табиий шароити буйича бундай бўпиниши уларнинг тупроқпари. шунингдек, бу тупроқларда амалга ошириладиган мелиоратив ва агротехник тадбирлар хўра бир-биридан фарқпакишини бидлиради
Тўқ тусли бўз тупроқлар дсигиз сатҳндам 70®-1000 м. юқари жойлашган тоғ ва тоғолди минтақасининг анча баланд қисмлариаа шакляанган. Бундай тупроқпи ҳудудда Жанубий Қоэоғистон вилояти Чимкент-Сайрам гуруҳи туманлари ғуэа парваришланадиган майдонларининг салмоқли қксми, қисман Қирғизистон Республикаси Ўш вилояти, шунннгдек, унчалик кўп майдонларни эгалламаган Тожикистон Республикаси майдонлари ва Ўзбекистон Республикасининг баъзи туманлари жойлашган.
Бу тулроқпар майда заррачали ва кумоқ, аллювиал ва проаллювиал ётқизиқпарда шаклланган, шўрланмаган, унумдор, физикавий хусусияти ҳам яхши. Букдай тупроқли ерларни текислаш, уларда сув, ирригация эрозиясига қдрши курашиш талаб этилади.
Тўқ тусли бўз тупроқларда энг эртапишар ғуза ва ғалла навлари етиштирилади.
Типик буз тупроқлар денгиз сатҳидан 400-700 м баландпикда тарқалган, тоғолди текисликлари ва дарё террасаларининг юқори қисмларини ишғол этган Бундай тупроқлардан иборат, гўза ва бошқа экинлар ўстириладиган майдонлар Келес, Қуруқ- Келес, Чирчиқ, Ангрен, Кўгарт дарёлари ҳавзаларида, Қорадарё, Қуршаба. Оқбура, Аравансой ҳамда Фаргона водийси жанубий ва шимолий ҳудудларидаги тоғ дарёларининг юқори, Зарафшон, Қорадарё, Кофирниҳон, Қизилсув ва Яхсув дараларининг юқори ва ўрта қисмларида жойлашган. Ушбу тупроқлар майда жинсли қумоқ, лёссимон делювиал ва баъзан аллювйал ётқиэиқларда ривожпаниб, шўрланмаган, унумдорлиги, фиэикавий хусусиятлари яхшили-н Ооис ер тскислашдан ташқари махсус мелиорация тадбирларини амалга ошириш талаб қилинмайди. Типик бўз тупроқли ерларнинг нотекис рельсфли катга нишабли қисмларида ирригация эрозиясига қарши тадбирлар ўтказилишини ва уларни яхшилаб текислаш зарур.
Типик бўз тупроқпарда ғўзанинг ўртапишар навлари экилади.
Оч тусли бўз тупроқлар денгиз сатҳидан 400 метрдан пастроқда, дарё терассаларининг қуйи тоголди текисликларида тарқалган. Ғўза ва галла етиштириладиган бундай тупроқли майдонлар Сирдарё, Тошкснт вилоятларида, Фарғона водийсида, Зарафшон дарёси ҳавзасининг ўрта қисмида ва Қашқадарё, Сурхондарё,
Кафирниҳон ларслари ҳавзаларининг қуйи қисмларида, Вахш ва Панж водийсида, Мурғоб ва Тежан аарёлари водийларининг юқори қисмларида жойлашган.
Оч тусли бўз тулрокдар асосан турли мсханик таркибли лёссимон қумоқ ва қатламли, лойқали аллювиал ётқизиқпарда шаклланган. Баъзи жойларда тупроқ ости ётқизиқлари қумли ва шағалли жинслардан иборат. Ҳаво ҳарорати юқорилиги, ёғингарчилик камлиги ва ер ости сувлари табиий ҳаракати секинлиги туфайли минераллашган сатҳи кўтарилганда тупроқ шўрланади. Оч тусли буз тупроқдар ривожланган ётқизиқлар турличалиги ва улар бу ётқизиқлар шўрланганлиги сабабли аввал таъкидланган тупрокдарга нисбатан турли—гуман. Физикавий хусусиятлари жуда яхши бўлган хиллари ҳам учрайди, масалан, лсссларда ҳосил бўлганлари; ноқулай физикавий хусусиятлилари ҳам мавжуд: ёғингарчилиқда жуда ивиб кетиб, сўнг қалин қатқалоқ ҳосил қилувчи ёки шағалли ва қумли қатлам юзага яқин бўлганидан утказувчанлиги (фильтрация) юқори оч туели бўз тупроқлар шулар жумласидандир
Бундай тупроқларда амалга ошириладиган агротехник ва мелиоратив тадбирлар табақалаштирилиши, хусусан, зарарли тузлар таъсирини йўқотиш учун капитал (тубдан) ва жорий шўр ювиш қулланилиши, бу жараёнда сарфланадиган сув меъёрлари тупроқнинг шўрланиш даражаси ва тузлар таркибига кўра белгиланиши зарур. Ерларни текислаш ва суғориш таргиблари гақозо этадиган тадбирларни табақалаштириб қуллаш муҳим аҳамиятга эга. Ерларни шўрсиэлантириш учун шўр ювиш, заҳира суви ва амал- ўсув суви бериш меъёрларига кўра, бошқа агротехник тадбирлар тизимига ҳам аниқлик киритилиши лозим.
Оч тусли бўз тупроқларда фақэт ўртапцшар ғўза навларинигина эмас, балки амал- усув даври узоқроқ бўлган ингичка толали ғуза навларини ҳам экйш, парваришлаш мумкин. Масалан, Наманган вилоятида ингичка талали пахта етиштирилаётган бундай майдонлар тобори кенгаймоқда.
Саҳро минтақасила тақир, таҳирсимон бўзранг-қўнғир ва саҳро-қумли тупроқпар шаклланган. Улар таркибида органик модда, ялпи азот жуда кам учрайди.
Тақир тупроқлар ноқулай физикавий хусусиятлари билан тавсифланади. Ивиб кетиш, шурланганлиги, кам сув ўгказувчанлик, паст микробиологик фаолият, умуман олганда, кам унумдорлик шулар жумласидандир. Одатда, бу тупроқлар кам ёғингарчилик тушиши ва юзадан кўп буғланиши туфайли шўрланган. Тақир ва тақирсимон тупроқлар Туркманистон Республикаси, Қорақэлпоғистон Республикаси, Ўэбекистоннннг Хоразм, шунингдек, Бухоро, Сурхондарё, Қашқадарё вилоятлари ва Тожикистон Республикасининг пахта етиштириладиган ҳудудларида тарқалган. Саҳро минтақасининг деярли барча қисми тупроқлари шамол эрозиясига чалинган.
Унумдорлигини ошириш учун бундай тупроқларғТинг физикавий хусусиятларини яхшилаш, органик модда билан бойитиш, шўрнни ювиш, механик таркиби оғир бўлса, қум сепиш, уларда барча агротехник тадбирларни уз вақгида, сифатли ўтказиш керак. Бу минтақэда, айниқса Марказий Фарғонада, Бухоро, Сурхондарё вилоятлари ва Туркманистон Республикасида шамол эрозияга қзрши тадбирларни қўллаш зарур.
Юқорида таБсифлари берилган минтақавий гупроқлардан ташқари, интрозонал, сизоб сатҳи юза бўлган шароитда шаклланган турли гидроморф тупроқлар мавжуд бўлиб, улар орасида ўтлоқ-ботқоқ, ўтлоқ-аллювиал, ўтлоқ-соз ва ботқоқпар ҳам учрайди. Бу тупроқлар бўз тупроқлар ва саҳро минтақаларига хос хусусиятларини сақлаган ҳолда янги белгиларга эга бўлганлар: юза ва чуқур қатламла углоқлилик ҳосил қилган, у ёки бу даражада ботқоқлашган.
Саҳро минтақаси, шунингдек, оч тусли бўз тупроқларда капиллярлар орқали кутарилиб, буғланаётган сув микдори ёғингарчиликда тушган сувга нисбатан анча кўп бўлганлиги боис ўглоқ, гидроморф тупроқлар юзаси ва чуқур қатламлари ҳам шўрланган; туапар микдори ва таркиби бўйича шўрланганлик даражаси турлича - кучсиздан анчз юқоригача, уларда шишган, қатқалоқли - шишган ёки қатқалоқли шўрхоклар вужудга келган. Бу эса, саҳро ва бўз тупроқлар минтақаси тупроқлари турлича бўлишига олиб келган. Баъзи ерларда бундай хилма-хиллик шу қадар юқорики, бу уларнинг тупроғини алоҳида-алоҳида тупроқ хиллари мажмуаларига ажратишни тақозо этади.
Минтақанинг табиий тупроқларида зироатлар суғорилиши оқибатида жиддий ўзгаришлар содир бўлааи. Узоқ муддат суғорилгани боис қишлоқ хужалиги экинлари ҳэм

баъзи ҳудудлар тупроқпарида 2 м. ва ундан қалинрок, агроирригаиион қатлам қосил қилади.
Суғорма деҳқончилик шароитида юқорида таърифланган тулроқтарнинг юза қатлами органик ва озиқа унсурлари, хусусан, фюсфор билан туйинади, физикавий хусусиятлари яхшиланади; шўр ювишлар таъсирида ўсимликлар учун заҳарли тузлардан халос булади, зовур тизими таъсирида сизоб сатҳи пасаяди. Буларнинг барчаси суғорма деҳқончилик ҳудудлари тупроқларининг турли-туманлик доирасини кенгайтиради, унумдорлигини янада барқарорлаштиради Шуни ҳам таъкидлаш зарурки, асосий минтақаларга хос тупроқ хилларидан ташқари ўткинчи бўз-ўтлоқ, тақир-ўтлоқ ва бошқа хилдаги тупроқлар ҳдм мавжуд. Тупроқлар турли-туманлиги юза ёки остки қатламлари механик таркиби, қатламлари яхлиТлиги ёки қат-қатлиги, захи қочирилганлик даражасига кўра ҳам ортиб. боради. Сўнгги йнлларда суғориладиган ерларнинг ўзлашгирилганлик даражаси буйича маълумотлар кўпроқ тупланмоқоа. Шу асосда суғориш, ишлов бериш, ўғитлаш каби агротадбирлар кам унумли тупроқпарга нисбатан яхши самара берадиган юқори унумли тупроқлар аниқланмокда.
Тажрибаларни ўтказишда тупроқларнинг турличалиги, албатта, ҳисобга олиниши, улар дастлаб минтақанинг энг типик тупроғида жойлаштирилиши, шу билан бирга, хўжалик юритиш жиҳатидан аҳамиятли бўлган тупроқ хилларини ҳам қамраб олиши мақсадга мувофиқ
Тажрибани жойлаштиришдан аввал далаларнинг деҳқончилик тарихи билан танишиш зарур. Бунаа тажриба ўгказиладиган майдонга ўтган 3 йил давомида экилган экинлар, далаларнинг ўт босганлик даражаси, зараркунандалар ва касалликлар (айниқса, вилт) манбалари ва агротехник тадбирлар тизкми бўйича фарқ аниқланади. Энг муҳими, юқори меъёрда минерал ва органик уғнтлар (айниқса, фосфор 300-400 кг/га дан ортиқроқ) ва гўнг (30-40 т/га дан кўпроқ) сепилган, чуқур шудгорланган (40 см) ва юмшатилган (50-70 см дан чуқурроқ) вариантлар жойлаштирилган ерни белгилаб қўйиш керак. Чунки бу тадбирларнинг давомий таъсири ўрганилмаса, кўйилаётган тажриба натижалари нотўғря талқин қилиниши мумкин. Бу таъсирни аниқдаш учун ишлаб чиқариш шароитида 1-2 йил давомида мувозанатлаштирувчи бир йиллик экинлар - оуғдой, жавоар, маккажўхори экиш зарур. Мувозанатлаштирувчи экинлар ривохланишида ҳар хиллик кузатилса, уларнинг ҳосилини аниқлаш мақсадида алоҳида ҳисобга олиш, даланинг ола ривожланган қисми рсжадан ажратиб кўрсатилиши шарт.
Шўрхок доғлари бор шурланган дала тзжриба ўпсазишга яроқсиз ҳисобландди.
Нотекис рсльефли ерларда тажриба даласи қияликнинг бир хил қисми (жанубий, шималий, ғарбий ёки шарқий экспозиция)да жойлаштирилиши керак, чунки экинлар турли қияликларда турлича ривожланади.
Тажриба учун танланган далалар тупроғининг тўлиқ тиликлигига, юза қатламининг механик таркиби, ҳайдов қатлами, гумус қатлами ва пастки қатламларнинг бир хиллигига ишонч ҳосил қилиш учун батафсил ўрганилиши керак. Танланган дала тупроқларидан уэоқ муддат давом эттириладиган тажриба қўйишдан аввал 1,5-2 метргача ёки сиэоб сатҳигача чуқурликдан, агар у (сиэоб) 2 м. атрофидаги чуқурликда бўлса, кавлаб, кесмаси морфологик тавсиф этилиб, намуналари генстик қдтламлар бўйича олинади. Бу намуналарга асосан барча қатламлардаги тупроқ таркибида мавжуд бўлган гумус, ялпи МРК озиқа моддалари, нитратлар, аммиак, ҳаракатчан Р2О5 ва алмашинувчи К2О миқдорлари, шунингдек, унинг механик таркиби ва ҳажм массаси аниқланади.
Кесмалар генетик қатламлари (гориэонтлари) текширилиши натижасида олинган далиллар асосида тажриба, учун танланган дала тупроғининг типиклиги ва хили мўлжалдагига мослиги, тажриба жойлашадиган пайкал чегарасидаги шароитлар бир хиллилиги аниқланишя зарур. Бунинг учун пайкал ҳар 40—50 м.да муайян изланиш (маршрут) бўйича куштилади ва ҳар бир йўналиш (маршрут) буйича шундай масофада 50-60 см. ли чуқурч» какланади Иложи бўлса, тажриба олиб бориладиган даланинг 5 нуқгаси (конверт шаклила) ёки 3 нуқтаси (диагонал бўйича) ҳайдов ва ҳайдов ости катламларидан тупроқ намуналари олиниб, бир хил қатламлар тупроқлари аралаштирилиб, битга ўртач» мамуиа ҳосил қилинади. Бу амал даланинг ҳайдов ва ҳайдов ости қатлами фақат тупроқ кесмаси бўйичагина эмас, балки шу қатламлардаги
гумус ва азот, фосфор ва калийнинг ҳаракатчан шакллари миқдори бўйича ҳам бир хиллигига ишонч ҳосил қилиш учун утказилади Агар даланинг тупроқ шароити бўйича ҳеч қдндай гумон пайдо булмаса, у тажрибани жойлаштириш учун тулиқ яроқли, деган хулосага келиш мумкин
Кўп йиллик дала тажрибаси давомида олинган барча тупроқ намуналари шу тажриба ниҳоясига етказилгунга қадар сақлаб қуйилади. Тақлилий маълумотларда учраши мумкин бўлган у ёки бу хатони бартараф этиш учун шундай қилинади Зарурат туғилса, тажриба қайта ўткаэилади.
Тажриба учун танланган дала тупроқлари хилма-хил бўлса, у ҳолда мўлжаддаги тажриба тупроғи бир хилроқ майдонга кўчирилиши, шунингдек тажриба даласини сув билан таъминлаш ва агротехник тадбирлар тизимини муддатида ва сифатли амалга ошириш чоралари кўрилиши зарур.
Юқорида қайд этилган шароитларга тўлиқ риоя қилингандагина тажриба учун дала туғри танланганлигига ва муваффақиятли ўтказишга ишонч ҳосил қилиш мумкин
2. ДАЛА ТАЖРИБАСИ БЎЙИЧА УМУМИЙ ҚОИДАЛАР
( Дала тажрибаси деҳқончиликдаги турли масалаларни тадқиқ этишнинг асосий услубидир. Дала тажрибасининг асосий вазифалари лаборатория, вегетация, лизиметр ва кичнк майдонлардаги тадқиқотлар натижаларидан фойдаланиб, турли табиий ва хўжалик шароитларида ишлаб чиқаришга жорий этиш учун ўрганилаётган янги усул ёки экинларни парваришлаш технологияларига қиёсий илмий-агротехник ва иқгисодий баҳо беришдан иборат. )
Ҳозирги вақгда чигит 60 ва 90 см. ли қатор оралиқларида, шунингдек, плёнка остига экилмоқда. Ғўзани парваришлаш, ҳосилни барвақг етиштиришнинг турли технологиялари, пахта теримида замонавий янги машиналар қулланилмоқца. Дала тажрибасини жойлаштириш услубияти даврнинг бу каби талабларига мукаммал жавоб бериши керак.
Ҳар бир дала тажрибаси иатижаларининг илмий қиммати ва жорий этишга лойиқпиги уларни жойлаштириш ва олиб бориш шароитларига қўйилган маълум услубий талабларга қагьиян амал қилинишига боғлиқ.
Дала тажрибалари филиаллар далаларида экинларни етиштиришнинг у ёки бу омиллари ва усулларини алоҳида-алоҳида ва биргалихда чуқурроқ урганиш мақсадида ҳар бир вилоят табиий-иқлим шароитларидан келиб чиқиб утказилади. Айрим омиллар алоҳида ҳолда батафсилроқ, кўпинча бошқа тадқиқот услублари билан боғлаб Урганилади. Кўпчилик ҳолларда тажрибалар нисбатан катга бўлмаган майдончаларда олиб борилади.
Ишлаб чиқариш шароитида майдончалар ҳажмини сезиларли даражада оширишга асос йўқ. Бунда тажрибалар асосий ва муҳим ҳисобланган, бошқа вариантларга нисбатан яхши натижа берган вариантлар киритилган соддароқ тизимда ўгказилади. Улар техник жиҳатдан ишланиб бўлинган тадбирлар ҳамда уларнинг бирикмапарини иқгисодий ва ташкилий-хужалик нуқгаи назардан баҳолашда жуда муҳимдир
[ Дала тажрибалари қисқа муддатли, кўп йиллик ва узоқ муддатли бўлиши қисқа муддатли тажрибалар 3 йилдан 10 йилгача, куп йиллик тажрибалар 10-15 йил, узоқ муддатли тажрибалар 50 йил ва ундан купроқ давом этиши мумкин. )
Қйсқа муддатли тажрибалар йил сайин узгариб турадиган пайкалларда 3-4 йил давомида олиб борилади. Асосий пайкалларда эса, тажриба 4-10 йил давом этгирилади.
¥Кўп йиллик ва узоқ муддатли, бир омилли ёки кўп омилли тажрибалар экинларни етиштиришда қуяланилаётган янги технология тадбирлари тупроқнинг унумдорлигига, сув-фиэикавий, кимёвий хоссалари ва ундаги биологик жараёкларни, етиштирилган ҳосил ва унинг сифатига гаъсири ва кейинги таъсирини чуқур ўрганиш имконини яратади. ^

1. 
   Куп йиллик ва узоқ мудцатли тажрибалар дсҳқончиликнинг фундаментал (назарий) масалаларини ечиш ҳамда ўсимликлар ҳаёт жараёни ва ҳосилдорлигига амалга оширилган тадбирлар, тупроққа ишлов бериш технологиялари экинларни парваришлаш агрогадбирлари ва бошқа омиллар таъсирини аниқлаш имконини беради. Қишлоқ
   

хўжалиги машиналари, механизмлари ва меъёрий дала агротехникасини қул ,аш имкони мавжудлиги даза тажрибаларининг муҳим таркибий қисми ҳисобланали.