Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

2.3.чизиа. Тажриба такрорланиш- ларининг 2 қатор (ярус)да жойлашиши




I
II
III
IV
2.2.чизиа. Тажриба такрорла- нишларининг 4 қатор (ярус)да жой- лашишя.

( Бир такрорланишнинг барча вариантлари ҳудудий жиҳатдан бирлаштирилган, яъни бир қатор (ярус)да жойлашган булиши керак. Тажрибанинг барча такрорланиш ва вяриантлари бир қаторда жойлашса, янада яхши булади (2 1-чизма) Аммо, купгина ҳолларда ҳудуд ва даланинг жойлашиш ҳолати тажрибани бир қаторга қўйиш имконини бсрмайди. Шунинг учун такрорланиш (қдйтариқ)ларни қатор (ярус)лар буйича жойлаштириш мумкин (2.2 ва 2.3-чнзмалар). Икки ва ундан ортиқ параллел қаторлардаги вариантларнинг жойлашиш тартиби турли қаторлардаги такрорланишларда шундай ўзгартирилиши керакки, токи, бир хил рақамли вариантлар ҳудудий ёнма-ён жойлашиб қолмасин
I Тажрибани қўйиш тсхникаси. Тажриба даласида такрорланишлар ва бўлаклар аввалдвн чизиб тайёрланган тизим асосияа жойлаштирилади. Унла барча бўлакчаларнинг ҳаима такрорланишлар бўйича томонлари ўлчами кўрсатилган бўлади. /
Тажрибани далада қуйишда (бу тажрибанинг муҳим шартидир) унинг ижрочисн шахсан ўз ёрдамчилари - илмий-техннк хизматчилар билан, албатта, қатнашишлари шарг,
( Тажрибани қўйишда қуйидагилар олдиндан тайёрлаб қуйилган бўлиши зарур: 20 метрли рулетка, узун пишиқ каноп ип, нишон кўрсатувчи 3-5 та таёқ, қозиқчалар, бурчакларни белгиловчи қрзиқлар. Қрзиқчалар барча бўлаклар сони икки марта кўпайтирилганидан ҳдм 8-10 дона кўп бўлиши талаб этилади. Тажрибанинг умумий кўриниши белгнлангач, у вариантлар буйича булакларга ажратилади.'
Даланинг бурчакларидан бирида бошланғич нуқтани белгилаб, бўлакларнинг қисқа томонларига қозиқлар қдқилиб аниқ белгиланади. Энг муҳими, иш бенуқсон, снфатли бажарилиши ва бурчаклар қрқилган қрзиқлар бўйича тўғри чизиқни ташкил этиши зарур. Бунинг учун даланинг узун томони буйлаб олдиндан ип тортилади. Агар тегишли томон узун бўлиб, ипни тарвнгтортиш имкони бўлмаса, нишон кўрсатувчи 2-3 таёқ у билан таранглаштирилади. Ип снидан рулетка тортилиб, тасмаси буйича улчаб, қанча вариант сиғса, шунча қозиқ қоқиб бслгиланади (қозиқ тасманинг курсаткичи олдига ҳамма вақт бир томондан қоқилади). Сунг рулетка яна сурилади, кейинги бўлак ўлчанади ва иш шу йўсинда дала охиригача давом эттирилади. Шундан кейин булакнинт қарама-қарши томони ўлчаб белгиланади. Бунда бўлакнинг юқориги ва пастки чегараси биринчи эгатга нисбатан тўғри бурчак ҳосил қилиши керак.
Барча ҳолларда қозиқлар силлиқланган томони (унда бўлак ва гакрорланиш рақдми ва б.қ. ёзилади) билан муайян бўлакнинг ички томонига қаратилиб қоқилади. Бу унинг қдйси бўлакка таьллуқлилигини билдиради. Такрорланиш чегарасида эса иккитадан қозиқ қоқилади.
Ҳар бир тажриба даласида доимий дастлабки нуқтани аниқ белгилаб қуйиш зарур Унга кура хоқтатан вақгда булак чегарасини билиш мумкин.
Тажриба даласи чегараларини белгилаб қўйишнинг кўпгина усуллари мавжуд Уларнинг ҳаммасида асосан дала чеккасидаги доимий нуқгалар (ариқ буйи, йул ёқаси электр устунлари, дарахтлар ва ҳ.к.) кузда тутилади Мана шу нуқталарда доимий қозиқлар ўрнатилади (дала чеккаларини белгиловчи қозиқлар). Доимий нуқгалар билан тажриба даласи бурчагида урнатилган қозиққача бўлган масофани бир неча марта диққат-эътибор билан улчаб, натижаси дала дафтарига ёзиб қуйилади. Мабодо бурчақдаги қозиқ йўқолса, дафтардаги ёзувга қараб, уни тиклаш (ўлчаш йули билан) мумкин.
Доимий урнатиладиган қозиқлар турли ашёлардан тайёрланган бўлиши мумкин. Кўпинча таг томонига кўндаланг тўсин қоқилган йўгон ёғоч қозиқ 50-70 см чуқурликка қоқилади. Бунда шунингдек, темир қувур булаги. темир ре.тьс, ҳатто, тош устунча ҳам ўрнатилиши мумкин.
Ғуза ва ғаллада утказиладиган тажрибаларда зарур миқдорда ҳисобли ва ҳимоя эгат.тари ажратилади. Ҳимоя эгатлари ўрганилаётган омилнинг ёнма-ён жойлашган бўлакка таъсирини баргтараф этади. Ажратиладиған ҳимоя эгатларининг сони турли типдаги тажрибалар учун турлича бўлнши мумкин. Ҳимоя ва ҳисобли қисмларни белгилашнинг бир неча усудтари маълум, бўлаклар ҳимоя ва ҳисобли эгатларининг бир- бирига нисбати эс.з турличадир. Барча тажрибалар учун умумий талаб шуки, чеккадаги бўлак (майдон охири) да ҳимоя эгатлари 4 тадан кам бўлмаслиги керак Буни қуйидаги мисолларда куриб чиқамиз: