Dars shiori Tarixni yaxshi bilgan inson kelajakka ishonch bilan qaraydi Dars bosqichlari

Ichak epiteliy hujayralarida yog‘ning resintezi

• asosan quyidagicha bo‘ladi: dastlab yog‘ kislota faollashib atsil-KoAga aylanadi, glitserin 3-fosfoglitseringa aylanadi. Ulardan dastlab monoglitserid so‘ng di- va triglitseridlar hosil bo‘ladi.

Monoglitserid + R-CO-S-KoA → Diglitserid + HS-KoA Diglitserid + R1-CO-S-KoA → Triglitserid + HS-KoA Yog‘liq ovqat iste’mol qilingandan so‘ng 4-5 soatdan so‘ng qonda yog‘lar miqdori maksimal me’yoriga yetadi va 10-12 soatdan so ng yog‘lar miqdori me’yor darajasiga qaytadi

Yog‘larning qondagi transport shakllari :

• Qayta sintezlangan triglitseridlar, fosfolipidlar va xolesterin oqsil bilan birga xilomikron hosil qiladi. Xilomikronlarning zichligi juda past (0,95 dan kam) va diametri katta bo‘lib, ular kapillyarlarga o‘ta olmaydi va shuning uchun limfa orqali tashiladi. Limfa tomirlari yigilib limfa tugunlaridan o‘tadi va retikulyar hujayralar aro o‘tib umumiy limfa tomiri orqali yuqori kovak venaga quyiladi.

Qon tarkibidagi yog‘larning transport shakli murakkab oqsillar guruhiga kirib lipoproteinlar deb nomlanadi. Lipoproteinlar ozaro zichligi va tarkibiga binoan farqlanadi:

• ZYL(xilimikronlar) jigarda hosil bo‘ladi. To‘qimalardagi ortiqcha xolesterinni biriktirib oladi. Undagi LXAT (lesitin- xolesterol-atsil-transferaza) fermenti ta’sirida erkin holesterin xolesteridga aylanadi.

ZYL qon plazmasida yashash muddat 4 kunga teng va bu LP almashinuvi nefrotik sindromda, gipertriglitseridemiyada va uglevodlarga boy bo‘lgan ovqat iste’mol qilinganda tezlashadi. ZYL vazifalari:Toqimalardan xolesterinni olib chiqib, ularning to‘planishiga yo‘l qo‘ymaydi. Toqimalarning ZPLni yutib olishiga manfiy ta’sir etadi va shu bilan to‘qimaga kam xolesterin tushadi.

Odam qoni lipoproteidlari tarkibi (%)

Lipoprot einlar	Oqsi llar	Triatsilglits erinlar	Xoleste rin	Fosfolip idlar	Zichligi g/ml
Efirlar	Erki n
xilomikro nlar ZJPL (pre) ZPL () ZYL ( )	2 10 25 45	85 50 7 5	4 15 40 20	2 7 7 5	7 18 21 25	0,95 0,95- 1,0 1,0- 1,06 1,06- 1,21

– Qon tomiridagi triglitseridlar almashinuvida ishtirok etadi.ZYL miqdori ortishi quyidagi holatlarda bo‘ladi: ayollarda yuqori bo‘ladi; estrogenlar ta’sirida oshadi;
jismoniy harakatchanlikda; alkogol iste’mol qilinganda.
ZYL miqdori kamayishi quyidagi holatlarda bo‘ladi:erkaklarda past bo‘ladi;
progesteron ta’sirida; semizlikda; uglevodlar ko‘p miqdorda bo‘lgan taomlar iste’mol qilganda; qandli diabetda; chekish natijasida.

• Yog‘ kislotalarining oksidlanishi

Yog‘kislotalarining β-oksidlanishi to‘g‘risidagi nazariya 1904- yilda
F.Knoop tomonidan yaratildi. Yog‘kislotalari mitoxondriyada oksidlanadi. Bu jarayon yog‘kislotasi molekulasidagi β uglerod atomi oldidagi bog‘ning uzilishi va undan ikki uglerodli fragmentning atsetilKoA holida ajralib chiqishi bilan namoyon bo‘lgani uchun β-oksidlanish nomini olgan.

• Yog‘kislotasi sitoplazmadan mitoxondriyaga karnitin vositasida tashib o‘tiladi. Dastlab yog‘kislotasi koenzim-A ishtirokida ATF energiyasi evaziga faollashib atsil-KoAga aylanadi. Karnitin atsil-KoA bilan hosil qilgan kompleksi mitoxondriya ichiga oson o‘tadi va u yerda

yana atsil-KoA hamda karnitinga parchalanadi. Atsil-KoA mitoxondriyada dastlab atsil-KoA degidrogenaza (kofermenti FAD) ta’sirida oksidlanib yenoil-KoA hosil bo‘ladi; yenoil- KoA-gidrataza ta’sirida yenoil-KoA suv bilan birikib β- oksiatsil-KoA hosil qiladi. Uning β-oksiatsil-KoA degidrogenaza (kofermenti NAD) ta’sirida degidrogenlanishi natijasida β-ketoatsil-KoA hosil bo‘ladi. Tiolaza ta’sirida β- ketoatsil-KoA atsil-KoA va atsetil-KoAga parchalanadi. Hosil bo‘lgan atsil-KoA dastlabki atsil KoAdan ikkita uglerodi kamligi bilan farq qiladi va u yana qaytadan bir necha marta β- oksidlanishi orqali atsetil-KoAga parchalanadi:

• Tarkibida n-ta atom uglerod tutuvchi yog‘ kislota (n1) marta β- oksidlanib n-ta atsetil-KoA hosil bo‘ladi. β-oksidlanishning har bir siklida hosil bo‘lgan FADH2 va NADH2 hisobiga 5 molekula ATF sintezlanadi. Ana shu asosda har bir molekula yog‘ kislotaning β- oksidlanishi jarayonida hosil bo‘ladigan ATF sonini hisoblash mumkin.

Masalan, palmitat kislota 7 marta β-oksidlanishi natijasida 5x7=35 ta
ATF va 8 molekula atsetil-KoA hosil bo‘ladi. Ularning Krebs
halqasida to‘liq parchalanishidan 8x12=96 ATF sintezlanadi.
Shunday qilib, bir
molekula palmitat kislota to‘liq parchalanganda 35+96=131 molekula ATF sintezlanadi. Yog‘ kislota faollanishi uchun sarflangan 1 mol ATF hisobga olinsa, organizm uchun 130 molekula ATF hosil bo‘ladi