Dars turlari va uning mazmuni. Reja: Kirish

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining rivojlanishi bir necha davrlarni uz ichiga oladi.
Birinchi davr - inson uzining ijtimoiy faoliyati davomida xarakat-faoliyatini organizmga ta’siri xakidagi eng dastlabki (emperik) bilimlari (Ponamarev. N.I. 1975 ). Eng dastlabki emperik-bilimlarning tuplanishi “mashklanganlik”ning foydasini sezib, ma’nosiga yetish va tajribasini uzatish usullarini anglashga imkon yaratadi. Bu “jismoniy mashklar”ning va “jismoniy tarbiya”ning paydo bulishi uchun sharoit yaratilishidaomil bulib xizmat kiladi.
Ikinchi davr - jismoniy tarbiya jaraenida kullanila boshlagan binichi usulubietlarning yaratilishi- kadimgi yunonistonda kuldorlik davlati davrini va urta asrni uz ichiga oladi. Jismoniy tarbiyadagi bu uslublar, tajribilar orkali vujudga keltirilgan bulib filosoflar, pedagoglar, vrachlar, odam organizmini faoliyati konuniyatlarnni xali bilmasligi sababli jismoniy mashklar ta’siri mexanizmini tushuntira olmas, shunga kura jismoniy mashklar bilan shugullanishning foydasini tashki natijalarga baxoladilar. Yunonistonning jismoniy tarbiya uslubiyati aytarli darajada ma’lum edi. U mavjud vositalar va usulubietlarni kuch, chidamlilik va boshka xarakat sifatlarini rivojlantirish uchun ularni yagona tizimiga birlashtira olgan edi. Urta asrlarning urtalarida uslubietlarning xillari ortdi. Gimnastia, suzish, uyinlar, kamon otish, otda chopish, kilichbozlik buyicha dastlabki kullanmalar paydo buldi. Uchinchi davr jismoniy tarbiya xakidagi nazariy bilimlrni intensiv tuplanishi uygonish davridan XIX asrning oxirigacha bulgan davrni uz ichiga oladi. Inson tarbiyasi uni ukitish davolash xakidagi fanning rivojlanishning filosoflar, pedagogik va tibbiy ma’lumotlarning, biliimlarning vujudga kela boshlagan davri.
Bu ma’lumotlar xali turlicha edi. Chunki kupincha usha davrda mustakilrok sanalgan filosofiya, pedagogika, meditsina fanlari tarkibida voyaga yetar edi. Yul-yulakay ammo zarur bulgan darajada bunday ilmiy fanlarning vakllari kupincha uz muammolarini jismoniy tarbiyaning rolini xisobga olmay xal kilish mumkin emasligini tushuna boshladilar.
Turtinchi davr - XIX asrning oxiridan ilmiy va o‘quv fani sifatida jismoniy tarbiyaning nazariyasi va metodikasi shakillan bordi. Bu davrning xarak terli tomoni shundaki, fan sfatida jismoniy tarbiya jamiyat xayotining boshka jabxalariga xam ta’sir karsata boshladi. Jismoniy tarbiya nazariyasi olimlaridan biri Petr Fransevich Lesgaft uzining tarx, anatomiya, pedagogika, antropologiya, jismoniy tarbiya metodikasiga oid asarlar bilan xozirgi zamon jimoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi mustakil ilmiy -nazariy va o‘quv fani ekanligini ilmiy amaliy isbotladi.
Beshinchi davr - rivojlangan mamlakatlar va sobik shuro davlati olimlarining izlanishlari davri bulib, fanning intensiv rivojlanishi materialistik dialektikaga asoslangan xolda usha davrda progressiv xisoblangan metodlarga tayanib amalga oshirildi.
Jismoniy tarbiya muammolarini kompleksli xal etishda butin bir olimlar jamoalari, mutaxassislashtirilgan ilmiy va o‘quv muassasalari samarali mexnat kildilar. Amaliy materiallarning mulligi, yangi konuniyatlarni ochilishi, dastlabki yagona jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining diferentsiallanishiga olib keldi. Yangi maxsus fanlar “Jismoniy madaniyatni tashkillash va boshkarish”, “Jismoniy mashklar biomexanikasi”, “Sport psixologiyasi ”, “Sport metrologiyasi ”, “Sport fiziologiyasi”, “Davolash fizkulturasi”, “Jismoniy mashklar gigienasi ” boshkalar ajralib chikdi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi kursida pedagogik jarayon muammolarini umumiy psixologiya, pedagogika, fiziologiya, va boshka fanlarning dalillarsiz tulla izoxlab, isbotlab byuulmaydi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi kator ilmiy fanlar bilan chanbarchas boglik.. Xar kanday fan fakatgina uzining ilmiy izlanishlari bilan chegaralanib kolsa tulakonli samara bera olmaydi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi bir necha fanlar kushilishi orkali maxsus pedagogik muammolarni xal kiladigan predmetga aylangan.
Jismoniy tarbiyaning butun bir pedagogik muxitini uz ichiga olgan boshlangich, keng ilmiy izlanish va ukitish predmetidan asta - sekinlik bilan maxsus sport soxasi fanlari ajralib chikaboshlaganligidir, gimnastika, yengil atletika , sport uyinlari fanlari va boshkalar.Ammo jismoniy mashklarning aloxida turlari uchun kerakli bulgan, nisbatan umumiy konuniyatlar, kaysiki, xamma turlar uchun ta’sir kursata olganlari aloxida fan bulib ajralmadi va ajralib chikishi xam mumkin emasdi.
Biologiya fani bilan boglikligi - jismoniy tarbiya vositarini shugullanivchilar organizmiga ta’sir reaktsiyasini urganish kerakligiga alokadordir. Jismoniy tarbiya jarayonini samarali boshkarish anatomiya, fiziologiya, bioximiya, sport tibbiyoti fanlarining konuniyatlarini xisobga olish bilangina amlga oshirilishi mumkin.
Shuni esda saklash lozimki, jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining boshka fanlar bilan boglikligi bir tomonlama bulmay, ikki tomonlamadir.Jismoniy tarbiya xakidagi fanning rivojlanishi aralash fanlarga ta’sir etmay kolishi mumkin emas. Masalan sportning nazariyasi va praktikasi psixologlar fiziologlarning bolalar va katta yoshdagilar organizmining potentsial imkoniyatlari degan tasavvurgaaytarli tuzatishlar kiritilishiga olib keladi.