Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò
Download 0.97 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtisodiyot asoslari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Inson kapitaliga investitsiya qilish
|
7.5. Xonadon jamg‘armasi
Xonadon faoliyati iste’mol bilan tugallanmaydi, chunki u jamg‘a- rishni ham bildiradi. Jamg‘arish xonadon daromadining uning joriy iste’mol sarflaridan ortib qolgan qismidir. Jamg‘arish miqdorini (J) aniqlash uchun qo‘lga tekkan daromaddan (Dk) joriy iste’mol sarflari (Xi) chegirib tashlanadi. Bunda J =Dk—Xi hosil bo‘ladi. Masalan, xonadonning bir yillik qo‘lga tekkan daromadi 4,2 mln so‘m bo‘lsa, shundan 3 mln so‘m iste’mol uchun sarflanadi. Bunda jamg‘arish 1,2 mln so‘m bo‘ladi, chunki J = 4,2 mln – 3,0 mln =1,2 mln. Xo‘sh, nima sababdan xonadon jamg‘arish qiladi? Buning sabablari quyi- dagicha: 1. Xonadon ham riskka – xatarga yo‘liqadi, uni yumshatish uchun pul jamg‘armasi hosil etiladiki, bu firmada tovar moddiy zaxira hosil etish singari, har ehtimolga qarshi tashkil qilinadi. 2. Xonadonning kechiktirilgan ehtiyoji bo‘ladi, bunda xonadonning hozirgi topgani bu ehtiyojni qondirishga yetmaydi. Masalan, xonadon uy yoki avtomashina olishi kerak, bunga hozirgi puli yetmaydi, shu bois u pulni mashina yoki kvartira olishga yetguncha jamg‘arib boradi. 3. Xonadonning kelajakda kutiladigan xarajatlari bor, masalan, to‘y, ma’raka o‘tkazish, qarilikni ta’minlash va h.k. Bular ham jamg‘a- rishni talab qiladi. 4. Umuman, kishilarda boylik to‘plash uchun jamg‘arishga intilish bo‘ladi, chunki boy bo‘lmayman degan odam topilmaydi. Xonadon topganining faqat bir qismini jamg‘arishi mumkin, chunki uning kundalik tirikchiligi o‘tib turishi lozim. Xonadonda jamg‘arish koeffitsiyenti (K) bilan qancha daromad (D) jamg‘arilib borishini (J) bilish mumkin. Bunda J K D = bo‘ladi. Har doim K<1 bo‘lishi talab qilinadi. Agar K = 1 bo‘lsa, iste’mol nolga tenglashadi, bu mutlaqo bo‘lishi mumkin emas, chunki xonadon faqat hayotiy ehtiyojlarini (iste’molini) qondirganidan so‘ng jamg‘arma hosil etishi mumkin. Bu koeffitsiyent birdan kam, lekin har xil darajada undan past bo‘lishi mumkin: K=0,2; K=0,24; K=0,30; K=0,32 va h.k. Koeffitsiyentning bunday tebranishi daromadning miqdoriga va jamg‘arishga moyillik darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, xonadonning 70 yillik daromadi 6,0 mln so‘m, uning 20 foizi jamg‘ariladi, jamg‘arishga moyilligi pasaysa, jamg‘arish 15 foizga tushib qoladi. Bordi-yu daromad 7,5 mln so‘mga yetib, moyillik oldingidek qolsa (20 foiz bo‘lsa), unda jamg‘arish daromadga qarab oshgan bo‘ladi. Xonadon daromadi bilan uning joriy sarflari o‘rtasidagi farq (D — X ) qanchalik katta bo‘lsa, shunchalik ko‘p jamg‘arma hosil bo‘ladi: Daromad Xarajat Chizmadan daromad va xarajat chiziqlari bir-biridan yiroqlashib borganini ko‘ramiz. Bunda oraliq AB jamg‘arishning ortib borishini ko‘rsatadi va FL oralig‘i eng kattasi bo‘lgan. Agar daromadlarning hammasi sarflanganda ikki chiziq tenglashib (13=13), nuqtali OZ chizig‘i hosil bo‘lar edi, ya’ni jamg‘arish nolga tenglashadi. Agar xarajat chizig‘i daromad chizig‘ining pastida bo‘lsa, jamg‘arma hosil bo‘ladi, agar tepasida bo‘lsa, xonadon topganining hammasini sarflab, qarzga yashayotgan bo‘ladi. Xonadon jamg‘armasi turli shakllarda yuz beradi: 1) Pul shaklida, buning uchun pulning qadri barqaror bo‘ishi, u kuchli inflatsiyaga duch kelmasligi zarur; 2) ko‘chmas mulk shaklida, bunda jamg‘arilgan pul bino, yer, uy-joyga aylantiriladi; 3) moliyaviy aktivlar shaklida — bunda pulga qimmatli qog‘ozlar, ya’ni aksiya, obligatsiya va sertifikatlar sotib olinadi; 4) javohirot, osori atiqa buyumlar shakli. Bunda pul shu buyumlarni sotib olishga yubori- ladi. Xonadon jamg‘armasi haqida so‘z ketganda uning hamma toifalari (boy, o‘rtahol, kambag‘al)ni jamg‘arishni nazarda tutish kerak, chunki ularning barchasida u yoki bu darajada jamg‘arishga moyillik bo‘ladi, shu sababdan ularning jamiyatdagi yalpi jamg‘armadagi hissasi turlicha bo‘ladi. Xonadonning moddiy yoki pul shaklidagi jamg‘armasini daromad olish uchun biror ishga qo‘yilganda investitsiya yuz beradi. 71 Xonadon pulini investitsiyalashning asosiy shakllari uni bankka qo‘yish, unga qimmatli qog‘ozlar olish, o‘z biznesi uchun sarflash, aylantirib turish maqsadida o‘zgalarga qarzga berishdan iborat bo‘ladi. Bu usullarning qaysi birini qo‘llash xonadonning tanloviga bog‘liq. Xonadon investitsiyani faqat hozir pul topish uchun qiladi, deb tushunish xato bo‘ladi. U o‘z pulini kelajakni o‘ylab inson kapitaliga ham qo‘yadi. Inson kapitaliga investitsiya qilish — bu mablag‘ni ish kuchiga, uning sifatini oshirishga, ya’ni insonning aqliy va jismoniy ish qobiliyatini oshirishga sarflanishini bildiradi. Bu investitsiya eng samarali hisoblanadi, chunki bu insonning qobiliyatida mujassam- lashadi, uzoq vaqt naf keltiradi. Ammo buning asosiy sharti puli investitsiyalangan kishi ish bilan band bo‘lishi zarur, aks holda u o‘zini oqlamaydi. Download 0.97 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|